वल यःमरि पुन्हि

ओम धौभारी

त्य:छि त्यः बकिछं त्यः
लाला बाला कुलेचा जुछि त्यः
थुपालेया सामा वल योमरी निगः तिय
योमरी च्वामु उकिया दुने हाकु
नयेबलय् माकु हामो नापं चाकु
ब्यूम्ह ल्यासे मब्यूम्ह सितिकुति

चिकुलाया इलय् थथे हे म्ये हाहां छेँखा पतिकं यःमरि मुनाः नयेगु चलन नेवाः संस्कृतिइ यःमरि पुन्हि कुन्हु खंकेफु । मचांनिसें बुराबुरितय्त तकं साप हे यःगु मरि जुयाः यःमरि नां छुना ब्यूगु व दच्छिया छन्हु थिलापुन्हि कुन्हु यःमरि दयेकाः पुजा यायेगु नयेगु चलन नं नेवाः संस्कृतिइ दु । थ्व न्हियात नेवाःतय् दथुइ यःमरि पुन्हि धायेगु याः । सामाज्या धुंकाः छेँछेँय् लक्ष्मी रुपी अन्न दुकाये धुंकाः धुकुती वायात यःमरि नाप पुजा यात धाःसा दच्छि तक धन सम्पत्ति ध्यबा अन्नं पूर्ण जुइगु आशां थौंतकं नेवाःतय्सं थिंला पुन्हि कुन्हु झः झः धायेक यःमरि पुन्हि माने याना वयाच्वंगु दु । थ्व झ्वलय् उकुन्हु सुथन्हापां छेँछेँय् यःमरि दयेके धुंकाः दकलय् न्हापां त्वाःत्वालय् च्वंपिं द्यःतय्त छायेगु याइ । अले धुकुती पुजा यायेत ततःग्वःगु निगः यःमरि दयेकी गुकियात मायो बायो धाइ । ग्वःचालाःगु तग्वःगु यःमरियात मायो धाइसा पाचालाःगु स्वकुं लाःगु यःमरियात बायो धाइ । उकिया दुने हामो चाकु माय् मुं मतसे आखे जक तइ । अथे हे जाकिचुंयापिं श्री गणेश श्री कुवेर श्री लक्ष्मी काबेला व तःसि तयाः धुकू पुजा याइ । अले प्यन्हु लिपा बियाछ्वये धुंकूपिं म्ह्यायमस्तय् ल्हातं स्वां क्वकयाः प्रसाद इनाबिइ ।

यःमरि नेवाःतय्गु नयेगु छगू नसाया नापनापं नेवाः संस्कृतिया छगू महत्वपुर्ण प्रतिक हे जुया बिउगु खनेदु । थ्व झीगु संस्कृतिइ मौलिकता दुगु छगूयां छगू जक मरि धाःसां पाइमखु । संखाकार वा स्तुपाकार धाःसां थ्व यःमरि कलशाकार खनेदु । गुगु कलश मदयेक छुं हे धार्मिक ज्या पूर्ण जुइमखु । गथे पूर्ण कलश स्थापना मयायेक छुं हे धार्मिक ज्या पूर्ण जुइमखु अथे हे ततःधंगु धार्मिक पर्वय् यःमरि मदयेक मगाः । गथे कि नेवाः संस्कृतिइ मस्तय् बुन्हि माने यायेगु ¤वलय् झिंनिदू दुपिं मस्तय्गु बुन्हिबलय् जोर वर्षय् वःगः हे यःमरिया माः क्वखायेकेगु चलन दु । अथे हे प्वाथय् दुपिं मिसातय्त थःछेँयापिंसं बजि नकः वइबलय् धौ बजि व म्येय्यागु ला नापनापं सच्छि व च्यागः यःमरि नं ज्वनावइगु चलन दु ।

नेवाः समाजय् किसान वर्गय् किजापुजा याके छ्वइबलय् मेमेगु नसाया नापनापं यःमरि नं माः । अथे हे तुं किसान वर्गय् यःमरि पुन्हि कुन्हु न्हू ब्याहा याइपिनिगु मामिलाया धाःसा थःछेँयापिंसं किजापुजा कुन्हु छ्वयाहःगु कु स्वयां अप्वः सरसामान बिया छ्वयेगु याइ । उकी छगू मदयेक मगाःगु यःमरि नं खः । थ्व यःमरि ततःग्वयेक दयेकी अले उकी जाकिचुंयापिं चखुंचात सिन्काय् तियातःगु दइ । थ्व बाहेक नेवाःतय् बुरा जंक्व याइगु इलय् जंक्व याइम्ह बुरा वा बुरियात यःमिरं लुकेगु नं चलन दु । अझ न्हूगु छेँ वा देगः दने धुंकाः दकलय् न्हापां पुजा यायेगु ¤वलय् प्वूलय् व यःमरि तुइकेगु नं चलन दु ।

देगः दयेकेगु तिथि कथं दच्छिया छकः बुसादू याइकुन्हु प्वूलय् नं यःमरि तुइकेगु परम्परा न्हापांनिसें दुगु दसि चांगुइ च्वंगु छगू अभिलेखय् दु । गुगु अभिलेख ईस्वीया न्यागूगु शताब्दीयागु खः ।

अथे हे भ्वूतया चण्डेश्वरीया जात्रा यलया बुंगद्यःया जात्राय् नं यःमरिया छ्यलाबुला जूगु खंकेफु । थुखे लुभुइ यःमरि पुन्हि कुन्हु तःधंगु जात्रा जुइ । महाद्यःया जात्रा जुइगु झ्वलय् महाद्यःया शिविलंग खःचाय् तयाः बाजं थानाः देचाःहीकेगु याइ । उगु इलय् लुभु देया छेँछेँ पतिकं यःमरि नापनापं फलफूल पंचपकवान पंचामृत तयाः महाद्यःयात पुजा याइ । थथे पुजा यायेत दयेकीगु यःमरिइ आखे जक दइ । दकलय् महत्वपूर्ण खू उकुन्हु लुभुमितय्सं झःझः धायेक देफजा नं याइ । नेवाःतय्सं विशेषयानाः देपुजा अक्षय तृतियांनिसें सिथिनखःया दथुइ याइगु जूसां लुभुमितय् थ्व हे यःमरि पुन्हि कुन्हु छाय् देपुजा याइगु खः व रहस्यया हे खू जुयाच्वंगु दनि ।

अथे हे यःमरि नाप स्वापू दुगु मेगु जात्रा ख्वपय् कोजाग्रत पुन्हि कुन्हु जुइगु चलन दु । इतिहासविद् भाजु लिलाभक्त मुनंकर्मीया कथं उकुन्हु ख्वपया गोमारी त्वाःया गणेद्यः नापसं च्वंगु चैत्यया न्ह्यःने ततःग्वःगु खुगः यःमरि ब्वयेगु याइ । उकिया लागिं छमुरि जाकि माःगु खू अनसं च्वंगु ने।सं। ७८९ चैत्र शुक्ल अष्टमीया अभिलेखय् न्ह्यथनातःगु दु । गुगु अभिलेख मुनीराम भारों तयातःगु खः । उकुन्हु वहे यःमरि प्रसादया रुपय् स्वकुमितय्त इनाबिइगु याइ । थ्व प्रसाद कायेफत धाःसा यक्व धनसम्पितं पूर्ण जुइ धइगु विस्वासं अन छगू तःधंगु भिड दयाच्वनी । दकलय् न्ह्याइपुगु खू छु दु धाःसां गोमारी त्वाःया व लागा कापतय् रंग छिइपिं रंजितकारतय्गु बस्ती दुगु थाय् खः । अले थ्व यःमरि ब्वयेगु ज्या नं व हे रन्जीतकारतय्सं याना वयाच्वंगु दु । ततःग्वःगु यःमरि दयेकेगु ¤वलय् यःमरि दुने ग्वंम्पचा तयातइगु जुयाच्वन । गुकी उमिसं कापतय् तइगु थीथी छ्वालुगु रंग तया तइगु जुयाच्वन । अले यःमरि लानाकायेगु ¤वलय् यःमरि दुने च्वंगु रंग छ्यालब्याल जुयाः रंगीबिरंगी जुइगु तसकं न्ह्यइपुसे च्वंगु जात्राया रुपय् कायेफु । अथे हे छुं उकुन्हु बहनी लिबाक्क ख्वपया बोलाछेँ त्वालय् च्वंगु अखु बहाः गुकियात यलया बुंगद्यःया मांया थःछेँ नं धाइ लय् नं थथे हे ततःग्वःगु निगः यःमरि व हे गोमारी त्वाःयापिं रन्जीतकारतय्सं ब्वः वइ । अनं लिपा अन स्वःवःपिं फुक्कसितं समय्बजि नका छ्वइ ।

थुकथं झीगु संस्कृतिइ यःमरिया उपयोग थीथी थासय् थीथी कथं जुयावःगु लुइकेफु । धार्मिक सामाजिक साँस्कृतिक हरेक कथं यःमरिया महत्व दयाच्वंगु खंकेफु । यःमरि दुने सुलाच्वंगु थ्व महत्वयात ब्याक्कं थुइकेमाःगु खनेदु ।

(किपा - मोनिका श्रेष्ठ)

More Stories Like this