नेवाः सामाजिक रुपान्तरणया खँय्

सानुराजा शाक्य

नेपाः राष्ट्रिय पार्टीं नकतिनि नेवाः सामाजिक रुपान्तरण सम्बन्धय् अनुसन्धान यानाः पिदंगु लिच्वः बारे गोष्ठी मार्फत नेवाःतय् दथुइ सहलह यात। नेपाःया प्रत्येक राजनीतिक हिउपालय् नेवाःतय् सामाजिक रुपान्तरण जुया वयाच्वंगु इतिहास दु। इतिहासविद्तय् धापू कथं किरातीत नं नेवाः खः। थौंकन्हय्या ज्यापुत किराती धाइ। द्यःलात नं छगू इलय् नेपाःया शासक जाति खः धइगु इतिहासविद्तय् धापू दु। तर नेपाःया राजनीतिक सत्ता छगू जातिं मेगु जातिइ वनीबलय् नेवाःतय् दथुइ दुगु शासक जातिं शासित जुइगु कथंया सामाजिक रुपान्तरण इतिहासय् जुयाच्वनी। लिपा हिन्दू धर्ममा प्रभाव विस्तार जुइगु झ्वलय् नेवाःतय्त थीथी जातिइ वर्गीकरण यायेगु कुतः लिच्छवीकालंनिसें जुल तर हिन्दू धर्म कथं वर्ण व्यवस्था छ्यलेगु अवस्था नेवाःतय् दुने मदुगुलिं मल्ल जुजु जयस्थिति मल्लया पालय् पेशाया आधारय् नेवाःतय्त वर्गीकरण यात गुकिया लिच्वः सामाजिक रुपान्तरणय् नं लात। नेवाः दुने विभेदया अवस्था थुबले निसें स्पष्ट जुया वल धइगु यक्वसिया धापू खनेदत। लिपा मल्ल वंश मदयाः शाह वंश, अनं राणा व ०७ सालय् प्रजातन्त्र वःबलय् नं उकिया प्रत्यक्ष लिच्वः नेवाःतय्त लात। उगु लिच्वःया कारणं नेवाःतय् सामाजिक रुपान्तरणय् आपालं हिउपाः वल ।

राणातय्गु शासनकालय् तक नं नेवाःतय्त लिच्वः लाकूगु पिनेया जाति धइगु क्षेत्री शाह, ठकुरी व राणात खः। थुमिथाय् पुरोहित जुयाः ज्या याइपिं ब्रम्हूत खः। थुमिसं नेवाःतय् गुथि जग्गा जमिनय् थःगु आधिपत्य कायम यानाः शासक खलःतसें ततःधंगु दरवार दयेकल। गुकिं यानाः उगु जग्गाय् आश्रित नेवाःतय्त लिच्वः लात। उगु इलय् राजनीतिक कारणं गुलि नेवाःत स्वनिगलं पिने विस्थापित नं जुइमाल। गुकिं यानाः नं नेवाःतय्त प्रभाव लाकल। नेवाःतय् भाषा व जातिया लिधंसाय् विभेदया कारणं नं उगु इलय् नेवाःतय्त बांमलाःगु लिच्वः लाकल। नेवाःतय्त माःगु सांस्कृतिक कानून नं उबलय्या राज्यं हे दयेकाः झीत शासन यात। गुकिं यानाः झी दथुइ थजाः क्वजाःया विभाजनया पुसा पीगु ज्या यात ।

०७ साल लिपा जब स्वनिगः पिनेया मनूत स्वतन्त्रतापूर्वक स्वनिगलय् च्वं वयेगु वातावरण दत उबलय्निसें स्वनिगःया नेवाःतय्त सकारात्मक व नकारात्मक लिच्वः लाकल। ०७ साल लिपा सीमित ल्याखय् सत्तानाप सतीपिं राजनीतिज्ञ, कर्मचारी, सेना व प्रहरीया उच्चपदस्थत नेवाःतय्गु स्वनिगलय् च्वं वल। लिपा स्वनिगः पिनेया विद्यार्थीत वल। उमिसं उच्च अध्ययन थन हे यानाः व विदेशय् छात्रवृत्तिया मौका कयाः नेपालय् लिहां वयाः स्वनिगलय् हे च्वना छ्वयेगु यात। विद्यार्थी जीवन सिधयेधुंकाः पिनं वःपिं अप्वः धइथें ब्रम्हू क्षेत्रीत जीवन यापनया निंतिं सरकारी वा अर्धसरकारी सेवाय् जागीर नयाः स्वनिगलय् हे च्वनेगु क्रम ०३६ साल तक तच्वकं अप्वल। ०३६ साल धुंकाः स्वनिगलं पिनें वःपिं ब्रम्हू क्षेत्री विद्यार्थी व कर्मचारी जक मखु कि मेमेगु लजगाः यायेगु झ्वलय् नं स्वनिगलय् दुहां वल। थ्व क्रम ०४६ साल धुंकाः भयावह कथं अप्वया वःगु झी सकसिनं वाःचाःगु हे जुल। थ्व फुक्क समयक्रम नेपाःया राजनीतिक घटनाक्रम व हिउपाः लिसे स्वानाच्वंगु दु। गुकिं यानाः प्रत्येक राजनीतिक घटनाक्रमय् नेवाःतय् आदिभूमि स्वनिगःयात दकलय् अप्वः लिच्वः लाकल। थ्व धुंकाः थारूतय् तराई लागायात नं लिच्वः लाकल। थ्व फुक्कया लिच्वः नेवाःतय् परम्परागत सामाजिक परम्पराय् नं लाकीगु स्वाभाविक जुल। पेशाया आधारय् थःत सुरक्षित यानाच्वंपिं नेवाःतय् लजगाः पिनं वःपिं नाप इना कायेत बाध्य जुल। थ्व क्रम अप्वयाः झी थःगु पेशां विस्थापित जुयाः परम्परांनिसें याना वयाच्वंगु ज्या तकं झीसं निरन्तर याना तये थाकुल। थ्व फुक्कया लिउने राजनीतिं हे भूमिका म्हिताच्वन ।

इलं मू पू थें ईनाप झी न्ह्याये मफुत धाःसा नेवाःत लिउने ला लां वनीगु स्वाभाविक खः। थुकिया निंतिं नेवाःतसें राजनीतिक सचेतनता नेवाःतय् पक्षय् क्यने माःगु खँ अन थ्वल। अनुसन्धानय् खने दुगु नेवाःतसें वाःचायेके माःगु छुं बुँदात थुकथं खनेदत ।

- आपालं नेवाःतय्के नेवाःतय्गु समष्टिगत विकासया मुद्दा राजनीतिलिसे क्वातुगु स्वापू दु धइगु खँया बाँलाक ज्ञान हे दुगु खने मदु ।

- नेवाः जातिया थीथी समाज, खलः पुचःतय्सं थुलि तःधंगु राजनैतिक हिउपाः वयेधुंकाः नं थःत रुपान्तरण मयासे सामाजिक व सांस्कृतिक ज्याखँय् हे तक्यनाः थःगु अस्तित्व उलिइ हे सीमित यानातयेगुली व्यस्त जूगु खने दत ।

- नेपाःया राजनीतिइ नेवाःत बल्लाकेगु निंतिं छु गुकथं लगानी यायेमाः धइगु नीतिगत सोच व योजना ज्वनाः न्ह्याःवंगु खने मंत ।

उगु गोष्ठीइ नेवाः समुदायया अग्रगमनया निंतिं राष्ट्रिय योजना आयोगया पुलांम्ह सदस्य डा. पुष्पा श्रेष्ठं झिगू बुँदाया कार्ययोजना नं पित बिउगु खः। उगु कार्ययोजना कथं नेवाःतसें यायेमाःगु धइगु गणतन्त्र नेपाःया न्हूगु संविधानय् नेवाः राज्यया लागि बौद्धिक बहस व गृहकार्य तिब्र यायेमाल। नेवाःतसें योजनावद्ध रुपं राजनैतिक व सामाजिक ज्याय् नं माःकथं लगानी याये सयेकेमाल। नेवाःतसें म्हिगःया राज्यं नेवाः मनोविज्ञानय् बिया वयाच्वंगु दवाव हिंसाया कारणं नेवाःतय्त नकारात्मक लिच्वः लाका तःगु दु। उकिया क्षतिपूर्ति राज्ययाके कायेमाःगु आवश्यकता दु ।

थुकथंया क्षतिपूर्ति धइगु नेवाः राज्यय् नेवाःतय्त अग्राधिकार अधिकार बीगु खः। उगु अग्राधिकारयात छ्यलाः नेवाः राज्यया सरकारं नेवाःतय् राजनीतिक सामाजिक, सांस्कृतिक व आर्थिक पक्षय् नीति निर्णय यायेगु खः। थुकथं नीतित दयेकेबलय् नेवाः दुने लिउने च्वंगु समुदाय द्यःला, पोडे लगायतया जाततय्त न्ह्यःने हये फइगु विशेष व्यवस्थाया आवश्यकता उगु गोष्ठी महसुस जुल ।

More Stories Like this