सामाजिक रुपान्तरणय् नेवाः - ४

शरद कसाः

नेवाःतय्त जागरुक यायेगु वा थने थाकु धकाः धाइ। गुगुं इलय् नेवाःत छप्पँ छधी जुयाः हे ज्या याइपिं खः। समाजय् सुयातं छुं जुल धाःसा सकलें जाइपिं खः। थ्व ल्याखं स्वल धाःसा नेवाःत मदनीपिं जात नं मखु। नेपाःया राजनैतिक इतिहासय् गुलि नं आन्दोलन जुल, गुलि नं क्रान्ति जुल नेवाःत नं दनावःगु हे दु। अझ ला नेतृत्वकारी भूमिका हे म्हितावःगु दु। अले थुकी ताःलाःगु नं झीसं न्यना वयाच्वना वा खना नं वयाच्वनागु हे दु। तर नं नेवाःतय्त मदं धकाः हे धायेत स्वयाच्वनी। हानं थथे नं धायेगु याः कि नेवाःत मदंतले दनी मखु दन धायेव थःगु ज्या पूमवंतले सुंक च्वनी मखु। थःगु ज्या पूवंकां हे त्वःती। नेवाःत धइपिं न्ह्याग्गु थजुइ बिउ आखिर नेवाःत माल धाःसा दना वइपिं खः धकाः निं स्पष्ट जुल ।

नेवाःत गुगुं ख्यलय् सक्रिय जू लाकि मजू धइगु न्ह्यसलय् नं छगू तःधंगु समस्या खने दः वइ। व छु धाःसा छुं नं ज्या यायेमाल वा छुं ज्याझ्वलय् ब्वति काये माल धाःसा वयात दकलय् न्हापां थःगु समाज दुनेया सामाजिक अवस्था, गुथि परम्परा व सांस्कृतिक व्यवहार आदि हे पंगः जुयाः न्ह्यःने दं वये धुंकी। धाइबलय् ला झी संस्कृतिइ तःमि धकाः धाइ। तर गबलें गबलें थ्व हे संस्कृति झीगु विकासया ज्याय् धापलांख्याः जुयाच्वनीगु नं यक्व दसु दु। छगू गामय् विदेशी दातृ संस्थां अनया जनतायात न्हूगु प्रविधि कथं बुँज्या यायेगु तालिम बिउ वल। मेमेगु सकल जातयापिं उगु तालिमय् ब्वति काःवन। तर नेवाःत धाःसा थःपिनि जात्रायात माः धकाः धिमे थायेगु निं स्यं वनाच्वन। मेपिं न्हूगु प्रविधि कथं बुँज्याय् च्वन्ह्याः वनीगु जुल। न्हापांनिसें मेमेगु ख्यलय् थें बुँज्याय् नं दख्खल दुपिं नेवाःत धाःसा संस्कृति व परम्पराया नामं लिउने लाःवनीगु जुल। संस्कृति महत्वपूर्ण खयाः नं थनथाय् लाक्क मेमेगु जातिलिसेया धेंधेंबल्लाखय् त्यांग्रा पुलमालीगु अवस्था खने दयावल ।

अथे हे नखःचखः, जात्रापर्व छुं नं वल धाःसा नेवाःतय् छेँय् साक्क भिंक ज्वरे जुयाच्वनी। अजाःबलय् मेमेगु जातियापिंसं तकं नेवाःतय्गु नसा-त्वँसा तसकं साः धकाः फुरुङ्ग यानाः भज्यंक च्वानावनी। नेवाःत थः जक नये-त्वने यानां मगाः, कर्पिंत नकेत्वंके दत कि नं तसकं लय् ताइपिं। थुलि जक जूसा म्वाःल धाये तर व नयेगु-त्वनेगु दत्तले मेगु छुं हे ज्या मयासे च्वनीपिं नेवाःत खनाः धकाः म्ये वां न्याये मालीगु। परम्पराया नामं फजुल खर्च यायेगु हे तःधं खनाच्वन नेवाःतय्सं। परम्परा निर्वाह यायेगु झ्वलय् गुथि न्यायेके माःगु, द्यः पाः फयेमाःगु प्याखं स्यने माःगु, बाजं स्यने माःगु आदिया नामय् गुलिखे नेवाःत शिक्षाया जलं तकं मखयेक च्वनेमाःपिं दु। थथे धायेबलय् झीगु संस्कृति वा सांस्कृतिक परम्परा हे झीत न्यवः धाये थें मजू ला? झी गनं वनेमाल वा छुं नं यायेमाल धाःसा थज्याःगु हे झंझटं झीत पतुमतु पं वयाच्वनीगुलिं मेमेगु जाति स्वयाः झी लिउने लालां वनाच्वन। थन थाय्लाक्क हे छता खँ लुमंसे वयाच्वन। थःपिनिगु संस्कृति हने मफयाः गुलिखे नेवाःत स्वनिगलं पिने वनेमाःगु इतिहास नं दु। थज्याःगु दसु माला स्वत वा अध्ययन याना स्वत धाःसा यक्व हे लुया वइतिनि। उकिं आः झीसं झीगु संस्कृतियात न्यवःया पलेसा गुकथं तिसा दयेके फइ। थ्व बिचाः यानाः झी न्ह्याः वनेमाल।
नेवाःतय् दुने नेवाः नसा बांलाः, भेषभूषा बांलाः, संस्कृति-संस्कार तःजि आदि आदि धकाः बय्बय् जुइ। तर उकियात बांलाकेगुली मू भूमिका धाःसा मिस्तय्गु जुयाच्वनी। अले दुःखया खँ, मिस्त न्ह्यःने ग्व धाःसा खने दइ मखु। नेवाःतय् छगू निगू मिसा खलः, मिसा पुचः आदि बाहेक मेगु खलः पुचलय् अध्यक्ष सु धाःसा मिजं जुयाच्वनी। नेवाः मिस्तय्गु 'स्टाय्टस' गन थ्यन धकाः खँ ल्ह्वन धाःसा शुन्य। न्ह्यागु हे ज्याझ्वः वा सहलह जूसां मछालापुसे च्वंक मिस्तय्गु सहभागिता तसकं म्हो जुइ। झी दुने नं 'जेन्डर सेन्सेरिटी' या खँ ल्हायेबलय् अझ नं न्ह्याः वने मफुगु खनेदुनि। झीत मेगु जातिं क्वत्यलाच्वंगु खँ छखे दुसा मेखे झी दुने नं थीथी जाति दथुइ थिचोमिचो दु। अले हानं फुक्क हे जाति दुने नं मिजं-मिसाया दथुइ मिस्तय्त झन हे क्वत्यलातःगु दु। मिस्तय्त उप्वः खँय् हःपाः मदु। मिस्तय् मिजं सरह पिने ज्या याःसां छेँय् वलकि हानं छगू उप्वः ज्या छेँज्या नं यायेमाःगु बाध्यता दु। हानं मिस्तय्त हे धाइल्हाइ धइगुया भय नं उप्वः दु ।

मिसातय्सं इमान्दार कथं थः काय् म्ह्याय्पिंत सुसाःकुसाः यानाः, डाक्टर, इन्जिनियर वा छम्ह सक्षमम्ह नागरिक दयेकेत गुगु ज्या याइ, व नं छगू ज्या हे खः धकाः मूल्यांकन यायेमाल। छेँज्या धइगु ध्यबा मवइगु वा 'अन प्रडक्टिभ' जूगुलिं ज्या मखु धकाः तायेके मजिल। उकिं थ्वपाखे नं झीसं मिखा ब्वये मालाच्वन। मिस्तय्सं यक्व ज्या याःगु दु, तर खने मदु। अथे जुयाः मिस्तय्गु ज्यायात नं दुवाले माःगु खनेदु। आः मिजंतय्त छेँय् तक्यंकाः मिस्तय्त नं गुकथं पित हयेगु धइगु खँया चर्चा यायेमाःगु दु। मिसा-मिजंया दथुइ ज्या ब्वथलेमाःगुली नं बः बीमाः धकाः धया हःगु दु। समानताया अनेक खँ न्ह्यथनाः मिसावादी कार्यकर्तातय्सं थुकथं हे सः थ्वयेका वयाच्वंगु दु। सामाजिक समन्वयया लागि सहकारीइ बः बियाच्वंगु दु ।

सामाजिक रुपान्तरणय् मिस्तय्गु तःधंगु ल्हाः दु। थ्व खँ अवश्य नं खः। तर मिस्त छेँनं पिहां मवःगुलिं उमिगु सोचाई कय्कुंनि। हानं पिहां वयाच्वंपिं मिस्तय्गु मानसिकता नं उलि चकने फयाच्वंगु मदु। नेवाः समाजय् मेपिनिगु जातिया दुने स्वयाः मिस्तय्त अधिकार बियातःगु दु। सांस्कृतिक अधिकारं निसें कयाः हरेक ख्यलय् सम्मान बियातःगु दु। अथे जूगुलिं आः मिस्तय्सं नं स्वयं थःपिंत म्हसीकेमाःगु दु। धायेमाल धाःसा मिस्तय्त शोषण यायेगुली मिजंतय्गु जक मखु, मिस्तय्गु नं तःधंगु ल्हाः दु। दकलय् न्हापां मिस्तय्सिं मिस्तय्त हे थकायेगु स्वयेमाः। मिस्तय्त हे न्ह्यागुं ज्याय् ब्वति कायेकेगु स्वयेमाः। झीगु समाजय् जक मखु, मेमपिनिगु समाजय् नं छुं नं ज्याझ्वःया ब्वनापती नां च्वयेमाल धाःसा याउँक हे दकलय् न्हापां मय्जु च्वयातःथाय् स्यायेधुंकी। नेवाःतय् नं अथे हे भाजु मय्जु दुथाय् मय्जुयात स्याना तइ। थजाःगु प्रवृति कम से कम मिस्तय्सं निं त्वःतेमाःगु खः। तर मिसा खलकं हे थःपिनि छुं नं ज्याझ्वः जुइबलय् मिजंयात सःतेगु ला द हे दु। वया नापं मिस्तय्त नं ब्वना हजि धायेभनं मय्जुयात मस्यायेमाःगु खः। आखिर मिस्तय् नं वहे पहः जुयाच्वन, झ्वाँय्कमिंक मय्जुयात स्याना हे बी। थजाःगु चिकिचा-चिकिचाधंगु खं नं समाजय् आपालं हिउपाः हयेत ग्वाहालि यानाच्वनी धइगु शायद कने माली मखु जुइ ।

नेवाःत अथें नं राजनीतिइ म्हो धाःसा मिस्त झन म्हो जुइगु ला स्वाभाविक हे जुल। आः नेवाः मिस्तय्त नं राजनीतिइ सहभागी याकेत स्थानीय राजनीतिंनिसें ब्वति कायेकेगु यायेमाल। देशय् संघीय व्यवस्था पलिस्था जुयाः नेवाः राज्य स्वनेगु ई तकया दुने मिस्त नं सक्षम राजनीतिकर्मी जुयाः पिलू वयेमाःगु आवश्यकता दु। अथे ला थौंकन्हय् उप्वः थें मिस्त थःपिनि लजगाःया झ्वलय् छेँनं पिहां वइपिं जुइधुंकल। आः मिजंत नं छेँय् मिसां जा ताकाः जा नयाच्वने माःगु अवस्था मखये धुंकल। बुलुहुँ बुलुहुँ ज्याय्
'सेयर' यायेगु परिस्थिति ब्वलना वयाच्वंगु दु। मिस्त थःपिं नं पिहां वयेमाःगु ला द हे दु, थ्वया नापं थः मिजंयात नं राजनीति याकेगु ज्याय् पनेगु याये मजिल। छेँय् मांपिंसं नं थः काय् म्ह्याय्पिंत थज्याःगु म्वाःमी मदुगु ज्याय् वनेम्वाः धकाः गने मजिल। मखुसा सामाजिक रुपान्तरणया थ्व इलय् थःमस्त इमान्दार व ज्ञानी ला जुइ, तर देय्यात न्ह्याके फुम्ह सक्षमम्ह नेता जुयाः पिदने फइ मखु ।

More Stories Like this