करुणामय बुंगद्यः व ई भिंकेगु खँ

दैवज्ञ कीर्तिमदन जोशी

श्री करुणामय बुंगद्यः ने.सं ११३० थिंलाथ्व मार्ग शीर्ष शुक्ल षष्ठीपर सप्तमी तिथि (विसं २०६६ मंसिर ८ गते) सोमवाः न्हिनय् बुंगद्यः बाजागाजा नापं यलय् बिज्याःगु व ने.सं ११३० थिंलाथ्व मार्ग शीर्ष शुक्ल नवमी तिथि (विसं २०६६ मंसिर ११ गते) मंगलवाः कुन्हु न्हिनय् १:३० ताः इलय् नेपाल सरकार पर्व सुधार राष्ट्रिय कार्यान्वयन समितिपाखें थ्व खँय् यलया तःबहालय् (मच्छिन्द्र बहालय्) विद्वानतय्गु छगू सहलह गोष्ठी यायेगु ग्वसाः ग्वःगु दु। थ्वहे झ्वलय् लोकयात छुं धायेगु कथं क्वय् छुं च्वयेगु कुतः याना ।

न्हापा न्हापा नेपाः देय् धइगु स्वनिगः व थ्वया छचाःखेरं नेपाल भाषाभाषी जुजुपिंसं राज्य यानाच्वंगु देय् जक दुगु जुल। आः थें तःधंगु देय् मखु। अथे जूसां धर्म, कला कौशल व संस्कृतिया धनी नेपाः देशं लिच्छवीकालय् व मल्लकालय् स्थापना याःगु प्यम्ह श्री करुणामय लोकेश्वर मत्स्येन्द्रनाथ दुगु जुल। व प्यम्ह मध्ये नांदंम्ह यलय् च्वंम्ह जुलसा मेम्ह चोभाः किपुली च्वंम्ह जुल। गुपिं निम्हं ह्याउँ वर्णयापिं खःसा येँ च्वंम्ह व नालाय् च्वंम्ह तुयू वर्णयापिं जुल। यलय् व येँ च्वंपिं करुणामय परम्परागत कथं रथय् विराजमान याकाः देय्या लाय्कू व मेगु मूमू बस्तीइ चाःहीकेगु जुयाच्वनसा चोभाः व नालाय् च्वंपिं करुणामय अथे चाःहीकातःगु मदु। दोलखाय् नं करुणामय जात्रा जुइ धइगु न्यना। तर, यकिन ऐतिहासिक पुलांगु तथ्य, सत्य खँत जिं लुइकागु मदुगुलिं थन मच्वया, मालाः ग्यसु लाःगु छुं खँ लुयावःसा लिपा च्वये।
न्यना व कनातःगु खँ कथं देय्न्यकं वा मवयाः झिंनिदँ तक सुक्खा जुयाः दुर्भिक्ष वा अनिकाल जूगुलिं लिच्छवीकालया ख्वपया जुजु नरेन्द्रदेव, येँया तान्त्रिक वज्राचार्य गुरु बन्धुदत्त व यलय् लाय्कूया ज्यामिं ज्यापु रथचक्रं करुणामययात आसामया कामारु कामाक्षापाखें हःगु जुल। करुणामययात कुबियाः थःगु नेपाः देय् हयाच्वंगु इलय् उपिं स्वम्हेसिया करुणामययात गन तयेगु धइगु खँय् खँल्हाबल्हा जूगु जुल। उमिगु थःगु सल्लाह कथं छम्ह ज्याथम्ह नागरिकपाखें थ्व खँया छिनोफानो याकेगु व वयागु निर्णय धर्म भाःपियाः फुकस्यां माने याये माःगु सहमति जुल। उम्ह थकालिं फुकसिगु खँ ब्याक्कं न्यनेधुंकाः यलय् तयेमाःगु निर्णय न्यंकूगु जूगुलिं अथे हे क्वःछीगु जुल ।

श्री करुणामययात कुबिया हयाच्वंबलय् तच्वकं ग्यानापुगु तःधंगु जंगल थ्यँसेलिं रथचक्रयात करुणामय तच्वकं झ्यातुयाः बुइ हे मफुगु खँ स्वम्हेस्यां वाःचायेकल। छुं नं सीप लगे मजूगुलिं उमिसं अन्तर्ध्यान जुयाः सीका काल कि श्री करुणामय थ्वहे थासय् च्वने ययेकल। अथे जूगुलिं उपिं स्वम्हेसिनं सरसल्लाह यानाः उगु थासय् सूर्य दक्षिणायन ज्वःछि १२ पक्ष अर्थात् खुला उखे हे तयाः श्री सूर्यउत्तरायण ज्वःछि १२ पक्ष अर्थात् लिपायागु खुला यलय् तयेगु ज्या जूगु कथं यलं दक्षिणया उगु थाय् बुंगमति लागा जूगु जुल, अले वहे थासं उत्तर लागा यल जूगुलिं खुला यलय् व खुला बुंगमतिइ हे श्री करुणामय तयेगु निर्णय जुल। गुगु चलन आः तक द हे दनि। मेगु छगू धापू कथं नेसं ७४० व विसं १६७७ अर्थात् सन् १६२० पाखे धार्मिक जुजु श्री सिद्धिनरसिं मल्लं हे ज्योतिषतय्गुपाखें साइत स्वकाः उत्तरायण व दक्षिणायन स्पष्ट सीदइगु यःमरि पुन्हियात नालाः खुला यायेगु चलन न्ह्याकल धइगु खँ नं सीदुगु दु। थथे याःगु खँयात स्पष्ट यायेगु आधार कथं न्ह्याबलें दछि दछि पतिकं यलया प्यंगूथां जोशी प्यम्ह मूख्य ज्योतिषीतय्सं पिकाःगु साईतया आधारय् श्री करुणामययात बुंगं यलय् व यलं बुंगय् बिज्याकेगु यानाः दछिया दकसिबें ताःहाकःगु चाः माने यानाच्वंगु योमरि पुन्हि (थिंला पुन्हि) अर्थात् मार्ग शीर्ष शुक्ल पुन्हि न्ह्यः व खुलाया निंतिं बुंगं यलय् बिज्याकाः न्हू दुत हःगु वाया जाकिं यःमरि दयेकाः दकलय् न्हापां श्री करुणामययात नकेगु चलन नं दु। थुकिया दसि श्री करुणामय यलय् बिज्यायेधुंकूगु दु। अथे हे बर्खाया दकलय् ताःहाकःगु न्हि माने यानातःगु ज्यापुन्हि अर्थात् ज्येष्ठ शुक्ल पुन्हि न्ह्यः हे वा (वर्षा) जुइकाः खुलाया निंतिं यलं बुंगय् बिज्याकेगु चलन दुगुलिं यल देय्या उबलेयापिं नेपाल भाषाभाषी समाज वा नेपाःमितय्सं करिब ४०० दँ न्ह्यः व हे पुन्हिया महत्व नाप मिले यानाः समन्वय याःगुया आधारय् धार्मिक पर्व वा ई भिंकेगु ज्या यानाः धर्म रक्षा यायेधुंकूगु धयागु खँ स्पष्ट खनेदु। यलया मंगलय् च्वंगु कार्तिक दबुली हालीगु मेघ मल्हार राग थुकिया दसि कथं कायेफु। मेगु छगू कथं, श्री श्रीनिवास मल्लया पालय् अयनांश करिब १९ अंश अप्वः न्ह्याः वनाः फरक जूगुलिं अयन पुन्हि व अयन संल्हू निगुलिं हिलाः अयन पुन्हियात पुष पुन्हिपाखें मंसिर पुन्हि व असार पुन्हिपाखें जेठ पुन्हि यानाः भिंकेगु ज्या याःगु खनेदु। थथे यानाः सूर्यउत्तरायण व सूर्यदक्षिणायनया महिमा नापं स्वापू दुगु दकलय् ताःहाकःगु चा माने यानातःगु योमरि पुन्हिया चान्हय् द्यनाः नं द्यने मगाःपिं व ज्यापुन्हि थेंजाःगु दकलय् ताःहाकःगु न्हि ज्या यानाः नं नये मगाःपिं मनूत गबलें नं चित्त सुख सीमखु धयागु नेवाः समाजय् जनश्रुति आः तक नं दुगु हे जुल। छाय्धाःसा पर्वत पुन्हि नापं स्वापू दुगु व पूर्णिमान्त चान्द्रऋतु सौरऋतुया १५ न्हि न्ह्यःने लिउने जुइगु जूगुलिं पूर्णिमान्त चान्द्रऋतुया मध्यस्थिति नं सौरऋतु खः। पुन्हिया सौरसंक्रान्ति १५ न्हि न्ह्यःने लिउने जुइगु जूगुलिं चान्द्रसंक्रान्तिया मध्यमान नं सौरसंक्रान्ति हे जूगुलिं मंसिर पुन्हिया मध्यमान पुषया संल्हू जुइगु जुल। अथे जूगुलिं पुष पुन्हिया लागां म्हितीगु माघस्नान नं थौंकन्हय्या मंसिर पुन्हि नं ज्वने धुंकूगुलिं ऋतुनापं पुन्हि लछि न्ह्यः न्ह्याः वयेधुंकूगु अनुभव यायेफुगु जूगुलिं ई कथं उगु पर्वयात भिंकाः वनेमाःगु खनेदु ।

श्री करुणामय यलं बुंगय् बिज्याकीगु जूगुलिं बुंग शहरं भतिचा तापाक च्वंगु जंगलय् दयेकातःगु शिखर शैलीया देगलय् विराजमान याकी धाःसा बुंगं यलय् बिज्याकीबलय् १४ शताब्दी ताकाय् दयेकातःगु तःबहाःया देगलय् विराजमान याकीगु चलन आः तक नं दुगु जुल। श्री करुणामयया तच्वकं हे भक्त जूम्ह लिच्छवीकालीन जुजु नरेन्द्रदेव गुम्हेस्यां आसामया कामरुपा कामाक्षं श्री करुणामययात थन बिज्याकल, वहे जुजुं करिब च्यागू शताब्दिया अन्तय् परम्परागत कथं रथयात्रा शुभारम्भ याःगु जुल ।

प्राचीनकालय् भक्तजनतय्सं बुंगंनिसें यल व यलंनिसें बुंगय् तक रथ साला यंकीगु रथजात्राय् झ्वलय् नेपाःमिपिंसं लांलां तक न्ह्याइपुकीगु जुयाच्वन। तर, बुंगंनिसें यलय् रथ हयेगु व यलंनिसें बुंगय् तक रथ लित छ्वयेगु ज्या तच्वकं हे थाकुगु व ताःहाकःगु यात्रा जूगुलिं व हाकनं मेहनतया ज्याया नापं कुण्डली आकारया ग्वाम्वःया अपाय्धंगु तं गयेगु व कुहां वयाः नखु खुसि छिनाः यलय्पाखे थत यंकेगु नं तच्वकं हे थाकुगुलिं जात्रायात कायम तुं यानाः दँय्दसं व ज्या यायेगुया पलेसा झिंनिदँय् छक्वः जक जात्रा न्ह्याकूगु आः तक नं कायम जुयाच्वंगु दु। अथे जूगुलिं झिंनिदँय् छक्वः गुरुपिंसं करुणामयया म्ह भिंकाः रंग तयेगु ज्या नं यानाः न्हूधाः यासें सफा याइ। लिपा मल्लकालया इलय् थीथी देय् वा थाय्यापिं मल्ल जुजुपिनि दथुइ कचवं पिहां वयाः मिले मजूगु अवस्थाय् मेमेगु देय् वा थासय् च्वंपिं वासिन्दातय्त यलय् वनाः श्री करुणामयया रथजात्रा स्वः वने मजिउगु उजं जुल। १७ औं शताब्दिइ येँ व यलया देय् ब्यागलं जुल। स्वतन्त्र जुयाः राज्य न्ह्यानाच्वंगु अवस्थाय् उबलय्या मल्ल जुजु लक्ष्मीनर सिंह मल्लं नं यलया थें च्वंक दुरुस्त रथ दयेके बियाः तुयूम्ह करुणामय थापना यानाः येँ देशय् रथयात्रा न्ह्याकल धइगु खँ नं दु ।

वा वयेकीम्ह वर्षाया देवताया रुपं न्ह्यानाच्वंम्ह थ्व देवतायात मिजं कथं नं पुजा याइगु जुयाच्वंसां नं थीथी परिचयपाखें मिसाया रुपं नं पुजा जुइगु जूगुलिं श्री करुणामय निगू अवस्था विद्यमान दुगुलिं तच्वकं हे धार्मिक बिचाःया दर्शन जुइगु जूगुलिं नेपाः देय्या स्वनिगलय् हिन्दू व बौद्ध धर्मालम्बीपिंसं सुभिक्षया निमित्त श्री करुणामययात उच्चकोटी तयाः आदरपूर्वक पुजा याइगु आः तक नं जुयाच्वंगु दु ।

More Stories Like this