नेवाःतसें छु याइ आः ?

सानुराजा शाक्य

नेवाःतसें नं थःगु स्वायत्त राज्यया घोषणा थःपिसं तुं याइगु बुखँ छथ्वःसित कपाः स्यायेगु शुरु जूगु दु। नेवाःतय् मंकाः संघर्ष समितिं आः वइगु पौष ११ गते तःजिक नेवाः स्वायत्त राज्यया घोषणा यायेगु तयारी यानाच्वंगु दु। थ्व बारे नेवाःतय् दथुइ जक मखु गैर नेवाःतय् दथुइ नं चर्चा जुइगु कथं बुलुहुँ दुहां वनाच्वंगु दु। थुकथंया घोषणा याये माःगु बाध्यता झी थःपिंसं जक ब्वलंकागु मखु। थुखेया लिउने प्रत्यक्षत थौंया राजनीति नं झीत बाध्य याका हयाच्वंगु खः। मुलुकय् संघीयता लागू जुइगु अवस्थाय् नेवाः प्रदेशया सम्भावना दकलय् सशक्त दावेदार खः। तर गबलें राजधानी प्रदेश व गबलें केन्द्रीय शासन अन्तर्गतया प्रदेश कथं नेवाःतय् प्रदेशया राजनीतिक वृत्त दुने चर्चा परिचर्चा जुइगुलिं नेवाःत सशंकित अवस्थाय् नं दु। उकिं नेवाः स्वशासनया पक्षधरत नेवाः स्वायत्त राज्यया निंतिं छप्पँ मजुइक मगाः धइगु वाःचाःगुलिं हे नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति नीस्वनेगु ज्या जूगु खँय् निगू मत मदु ।

नेवाःतय् भाषिक साहित्यिक जागरणया माध्यमं नेवाः आन्दोलनया विकास जुल। थ्व आन्दोलनया यक्व दशक तक नेवाः भासं साहित्यया विकासय् हे झीगु अमूल्य ई वन। थ्व आन्दोलनया मागयात स्वयेगु खःसा न्हापांगु माग धइगु पहिचानया चाहना हे खः। थ्व पहिचानया माग तप्यंक राजनीति नाप मस्वाःसां अप्रत्यक्ष ढंगं राजनीतिनाप स्वानाच्वन। नेवाःतय् पहिचान धइगु नेवाः भाय् खः। थुकियात राज्य पक्षं जबर्जस्ती 'नेवारी' भाषा धाल उकिं झीगु भाय्यात 'नेवारी' मखु नेपालभाषा हे धायेमाः धकाः थःगु पहिचान सुरक्षित यायेगु माग नेवाःतसें तःगु खः। थुकथंया मागयात सार्वजनिक रुपं न्ह्यःने हःम्ह धर्मादित्य धर्माचार्य खः। गुम्हेसिनं नेपालभाषायात कलकत्ताया विश्वविद्यालयं मान्यता बीकेगु व नेवाः भाय्यात नेवारी मखु नेपालभाषा धायेमाः धइगु मागयात उद्घोष यानादिल। स्वयेबलय् थ्व माग साधारण जक थें च्वं। नेवाः भाय्यात नेवारी धाःसां वा नेपालभाषा धाःसां छु पाइ धइगु बिचाः बीपिं विद्वानत नं मदुगु मखु तर थुकिया आधारय् सुलाच्वंगु आन्दोलन धइगु पहिचानया आन्दोलन हे खः गुगु आन्दोलनया उत्कर्षय् थौकन्हय् झीपिं दु। धर्मादित्य धर्माचार्यं ने.सं. १०४५ पाखे शुरु याःगु थ्व पहिचानया आन्दोलनं नेवाःतय्त जक मखु नेपाःया फुक्क धइथें जातीय समुदाययात ग्वाकां त्वःतल।
थ्वया दथुइ नेवाःतसें ल्ह्वंगु निता माग मध्यय् छगू नेवाः भाय्यात नेवारी मखु नेपालभाषा धायेमाः धइगु माग राज्यया छगू निकाय कार्यपालिकाय् ०५१ सालय् विधिवत रुपं दुतिन। उबले एमालेया अल्पमतया सरकार दुगु इलय् प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारीयाथाय् वंगु नेवाःतय् प्रतिनिधिमण्डलं थीथी माग मध्ये थ्व छगू नं तःगु खः। सरकारं स्वीकार यानाः नं लागू याके मफुगु थ्व मागया तप्यंक संबोधन सरकारी संचार माध्यमं नेवाः भाय्यात नेपालभाषा धायेमाः धइगु खः। लिपा प्रत्येक सरकारनापया निरन्तर कुतःया लिच्वः कथं थुकियात नेवार भाषा वा नेपालभाषा धायेकेत सफल जूगु दु। तर थुलिं हे जक थ्व आन्दोलन दिउगु मदुनि। थ्व कथंया माग धइगु नेवाःतसें 'नन् इस्यु'यात ल्ह्वनाः नेवाःतय् वास्तविक इस्यू दुने दुहां वनेगु चलाकीपन धाःसां जिउ। राजनीतिक निरंकुशताया कारणं जातीय अधिकारनाप स्वानाः नेवाःतय्त तप्यंक अधिकारमुखी आन्दोलनय् यंकेगु सम्भव मदुगु इलय् नेवाःतसें नन् इस्युया खँ गथे साहित्य सिर्जना, नेपाल संवत, नेवारी मखु नेपालभाषाया खँ ल्ह्वनाः नेवाःत निरन्तर रुपं थ्व मूभमेन्टय् दु ।

थ्व मूभमेन्टयात राजनीतिक अधिकारया आन्दोलन नाप स्वाना यंकेगु कुतः नेवाःतसें याःगु छगू दशक जक दत जक धाःसां जिउ। नेवाःतय्त राजनीतिक अधिकार सुरक्षित जुइगु राजनीतिक संरचना जातीय स्वशासन जुइ धइगु राजनीतिक दृष्टिकोण पिदन। थ्व छगू कथं नेपाःया संघीयता वनी धइगु परिकल्पनां पिने व गणतन्त्र वइ धइगु संभावना मदुगु इलय् एकात्मक व केन्द्रिकृत शासन व्यवस्थाय् हे झीगु अधिकार मालेगु कुतः कथं जातीय स्वशासन माः धइगु खँ ब्वलंगु खः। खय्त ला जातीय स्वशासन धइगु छगू कथंया केन्द्रिकृत शासन व्यवस्थाय् दुने संघीयताया विशेषताया प्रयोग नं धाः। तर देश संघीय व गणतन्त्रात्क जुइधुंकूगु अवस्थाय् नेवाःतसें शासन याये दइगु नेवाः स्वायत्त राज्य हे झीगु सरोकार खः ।

नेवाःतसें यक्व 'लुज लुज गेम'। म्हितल आः धइगु नेवाःत त्याइगु 'वीन गेम' म्हितेगु पाः खः। नेवाः राज्यया पलिस्थां जक आः तक नेवाःतसें म्हितूगु गेमयात वीन याये फइ। थ्व जूगुलिं नं जुइ नेवाःतसें स्वायत्त राज्यया घोषणा यायेगु चर्चा छथ्वःसिया लागिं हाराकिरी थें च्वन। गुम्हेसिनं राष्ट्र विखण्डन यायेत नेवाःतसें घोषणा यायेत्यंगु धाल जुइ। गुलिं नेवाःतसें संघर्ष समिति दयेकाः नेवाः दुने कांग्रेस, एमाले, माओवादी व नेपाः पार्टीया सहकार्ययात मयेकूपिं नं पक्कां दइ। च्वय् केन्द्रय् थ्व स्वंगू दलत ल्वानाच्वंगु दु तर नेवाः दुने धाःसा नापं संघर्ष यानाच्वंगु कारणं गुलिं मनूत अचम्म नं चाल जुइ ।

तर नेवाःतसें यायेत्यंगु थ्व घोषणा आःयात सांकेतिक जक खः। आः थथें समानान्तर ढंगं वनेत्यंगु ला पक्कां मखु। तर नेवाःतसें यानाच्वंगु शान्तिपूर्ण आन्दोलनयात छगू उचाईलय् थ्यंकाः राज्यया न्हाय्पनय् गसुलिं सुइगु ज्या धाःसा पक्कां जुइ। राज्य धायेबलय् सुइतं भ्रम नं जुइफु थ्व मात्र सरकारया विरोध जक खः धकाः। तर झीगु नितिं राज्य धइगु वंगु २४० दँ निसें न्ह्याना वयाच्वंगु वर्तमान सरकारया फुक्क संयन्त्रत थुकी दुने फुक्क राजनीतिक दलत नं लाः, सरकार नं लाः, व्यवस्थापिका, न्यायपालिका निसें वर्तमान राज्य संयन्त्रयात न्ह्याकेत तिबः बियाच्वंगु फुक्कं संस्थात हे राज्य खः ।

More Stories Like this