नेवाः जातिया जनगणना बारे

वि. नन्द वैद्य

नेपाःया तथ्यांकीय छपुलु - २०६४ स न्ह्यब्वयातःगु नेपाःया जनगणना खालि २०५८ या जनगणनाय् वार्षिक बृद्धिदर २.२५ प्रतिशतया ल्याखं थकयाः २०६४ साल तक करिब निगू करोड व खुइप्यंगू लाख दुगु व मिसा व मिजंया ल्याः नं करिब वरावर दुगु क्यनातःगु दु। वि.सं. २०५८ सालया तथ्याङ्क हे त्रुटिपूर्ण मजू धाये मफु। उकिं उकिया लिधंसाय् दयेकातःगु २०६४ या तथ्यांक नं पाय्छि जू धाये फइ मखु। २०५८ या तथ्याङ्क त्रुटिरहित जू धकाः धाये फइ मखु धाःसां लोकतन्त्रविहिन राज्यय् राज्यं थःगु स्वार्थ सिद्धिया लागिं न्ह्यागु नं यायेफु। सीक सीकं हे त्रुटिपूर्ण तथ्याङ्क नं न्ह्यब्वयेफु। उगु इलय् छगू जातियात दवे यानाः सन्तुलन कायम यासें प्रशासनिक ज्या सुचारु रुपं न्ह्याके फइगु खने दत धाःसा सीक सीकं हे गलत तथ्याङ्क न्ह्यब्वइ मखु धाये फइ मखु। छाय्धाःसां उगु इलय् नेवाःतय्सं थःगु भाषायात अदालतय् मर्यादित याकेत आन्दोलन यानाच्वंगु खः।
२०६४ सालया उगु तथ्यांकय् मगः ७.१४, थारु ६.७५, तामाङ ५.६४ व नेवाः ५.४८ प्रतिशत क्यनातःगु दु। अले मेमेगु (अन्य) १९.३१ प्रतिशत दु। मेमेगुया अर्थ छु खः? थुकिं जात सीमदुपिं वाय् मेगु जात जुइफुगु अर्थ क्यनी। जिं न्यना कथं नेवाःतयसं थगु जात नेवाः तल धाःसां नं छेँय् नेवाः भाय् ल्हाना ला धकाः न्यँसा मल्हाना धकाः लिसः वल धाःसा उमित मेगु हे जातिइ लाकीगु हं। थथे यायेत उबलय्या सरकारया हे निर्देशन दुगु खइ ।

जाति कथं जनगणनाय् मगः ७.१४, थारु ६.७५, तामाङ ५.६४, नेवाः ५.४८ प्रतिशत क्यानातःगु दु। अले माभाय्या जनसंख्याया ल्याखय् थारु ५.८६ प्रतिशत, तामाङ ५.१९ प्रतिशत, नेवाः ३.६३ प्रतिशत व मगः ३.३९ प्रतिशत क्यनातःगु दु ।

थ्व तथ्याङ्कय् जाति कथं नेवाः ५.४८ प्रतिशत दु तर मगः ७.१४ प्रतिशत क्यनातःगु दु। थ्व कथं मगः जातिया प्रतिशत नेवाः सिबें अप्वः क्यनातःगु दु। तामाङ व नेवालय् अप्वः पाःगु खने मदु। तर मांभाय् ल्हाइपिं नेवाःतय् ल्याः धाःसा ३.६३ प्रतिशत क्यनातःगु दुसा मगः ३.३९ प्रतिशत दु। थुकथं थन नेवाःया प्रतिशत मगःसिबें छुं भचा अप्वः दु। थनथाय् लाक हे यक्व शंका यायेथाय् दु ।

मेगु खँ, पंचायती व्यवस्था लागू जुइधुंकाः नगर पंचायत, गाउँ पंचायत ब्वःथःबलय् नं गन गन जनजातितय्गु बाहुल्यता दु अज्याःगु थासय् खास यानाः नेवाःतय्गु घनावस्ती दुगु थासय् जातिगत रुपं पक्षपात यानाः विभाजन याःगु दु ।

नेपाःयात भौगोलिक दृष्टिं स्वंगू प्रदेशय् ब्वःथलाच्वंगु दु। (१) मध्ये प्रदेश अर्थात पहाडी प्रदेश (२) दक्षिणया समथर भाग अर्थात तराई प्रदेश (३) उत्तरी लागा हिमाली प्रदेश गन सगरमाथा नापं लाः। प्रशासनिक ल्याखं हाल नेपाः न्यागू विकास लागाय् ब्वःथलाच्वंगु दु। उत्तर दक्षिणपाखें विभक्त - (१) पूर्वाञ्चल (२) मध्यमाञ्चल (३) पश्चिमाञ्चल (४) मध्यपश्चिमाञ्चल (५) व सुदूर पश्चिमाञ्चल। ७५ गू प्रशासनिक जिल्ला दुगु नेपालय् मुक्कं ५८ गू नगरपालिका व ३९१५ गू गाविस दु। तर दकलय् अजूचायापुगु व दुःख तायेमाःगु खँ छु धाःसां गुगु प्रदेशय् गुलि गुलि जनसंख्या वा गुगु गुगु जिल्लाय् गुलि जनसंख्या दु धइगु खँ नेपाःया तथ्याङ्क झलक २०६४ स उलातःगु खने मदु। थुकथं झीगु जनगणना तथ्याङ्क हचुवाया भरय् जक सार्वजनिक याःगु दु ।

पहाडी प्रदेशय् महाभारत व चूरेपर्वत श्रेणीमा दथुइ २००० निसें ३००० फिट तक व्याःया बेसीत दु। नेपाःया अधिकांश मुख्य वस्तित थ्वहे बेंसी व भञ्ज्याङ्गय् लाः। नेपाः राज्यया करीव ६८ प्रतिशत धरालत थ्व प्रदेशय् लाः। राजधानी काठमाडौं नं थ्व हे लागाय् लाः। थनया वेसीइ नेवाःत प्रशस्त दु। नेवाः काठमाडौं उपत्यकां पिने पूर्व पश्चिम पहाडय् व तराइलय् नं न्यनाच्वंगु दु। थथे जुइक जुइक नं नेवाः जातिया जनसंख्या थारु तामाङ जातिया सिवें म्हो प्रतिशत मजुइ माःथाय् जूवंगु दु। थ्व अवश्य नं उगु ईया सरकारया षडयन्त्र खः ।

उगु इलय् नेवाःतय्गु भाषिक आन्दोलनया मूख्य माग धइगु हे भाषिक सिद्धान्त बने जुइधुंकूगु व विश्वविद्यालयय् नं ब्वंकेज्या न्ह्याये धुंकूगु अवस्थाय् थःगु भाषायात अदालतय् मर्यादित जुइमाः धइगु खः। तर नेवाःतय्सं थःगु भाय्यात अदालतय् मर्यादित याकेत स्वःगुयात अन्यथा अर्थ छय्ला साम्प्रदायिक युद्धया आशंका क्यंपिं मनूत नं मदुगु मखु।
राज्यपाखें प्रजातान्त्रिक परिपाटीकथं भाषिक अधिकार दयेमाः। थःगु भाषा व जातिया अस्तित्व कायम यायेगु व थुकिया उन्नति यायेगु प्रत्येक जातिया धर्म खः। थ्वहे परिवेशय् तुलनात्मक दृष्टिं स्वयेवलय् नेवाःभाय् अर्थात नेपालभाषाय् भाषिक सिद्धान्त क्वःछीधुंकूगु दु। उकिं नं मेगु भाषा सिवें नेपालभाषा न्ह्यःने लाःगु खः। तर उगु ईया सरकारयात नेपालभाषां अदालतय् मर्यादा काल धाःसा नेवाःतय्सं थःगु भाषा व जातिया अझ उन्नति थाइ अले सरकार कमजोर जुइ धइगु ग्याःचिकु थुकियात अज्याःगु मर्यादां छखे लाकूगु दु ।

मेगु खँ छु धाःसां झीगु संस्कृति व भाषा धइगु जाति दुनेयागु हे जूगुलिं भाषा व संस्कृति जातिया परिस्थिति व अवस्थाकथं सुधार जुयावनीगु खँ खः। झी जनजातिइ थःथःगु मांभाय् थःगु थासय् द हे दु, सुनांनं सुयागुं मांभाय्या विरोध याःगु मदु। थौं अनेकताय् एकताया लहरं थाय् कयाच्वंगु दु ।

आः लोकतन्त्र उदय जुयाः देशया सार्वभौमसत्ता जुजुयाके मखु जनतायाके वयेधुंकूगु दुसा देय् संघात्मक गणतन्त्र राज्य जुइधुंकूगु दु। आः न्हूगु नेपाःया लागि न्हूगु संविधानया नापनापं निष्पक्ष न्हूगु जनगणना व विस्तृत तथ्याङ्क वयेमाःगु नं उतिकं अपरिहार्य जुइ ।

More Stories Like this