छाय् चीके बीगु येँ राजधानी ?

नरेशवीर शाक्य

मुलुक संघीयताय् वनेगु निश्चित जुइवं राज्य पुनर्संरचनाया खँ जक वयाच्वंगु मखुसंे आः राजधानी नं येँनं चीकेगु चर्चा राजनैतिक पार्टीतय्सं यानाहःगु दु। स्वनिगःया नेवाःतय्सं तःकथं जीवनयापनया ख्यलय् दुःख सियाच्वंगु कारणं थुकिया अन्त यायेगु कथं आः राजधानी हे सरे यानाः थनया ऐतिहासिक सम्पदाया जगेर्ना यायेगु खँ हयाः नेवाःतय्गु सहानुभूति थःपाखे सालेगु कुतः यानाच्वंगु दु। मेखे येँ देय् दुने देय्न्यंकया मनूत अनियन्त्रित रुपं बसोवास याः वयाच्वंगु व थुकिया मू कारण येँदेय् राजधानी जूगु हे कारणं जूगुलिं राजधानीयात हे चीका छ्वत धाःसा थ्व समस्यां मुक्त जुइगु बिचाः यानाः नेवाःतय्गु हक अधिकारया निंतिं सनाच्वना धयाच्वंपिं नेता व कार्यकर्तातय्सं नं थनं राजधानी चीकि धयागु सः थ्वयेकाः थःपिंत अतिकं क्रान्तिकारी धकाः क्यनेगु कुतः नं जुयच्वंगु दु। तर वास्तवय् राजधानी चीकेवं थनया समस्या फुक्कं ज्यनावनीगु खः वा राजधानी चीकेगु नारा केवल नेवाःतय्गु मानसिक शोषण यायेगु राजनैतिक षडयन्त्र जक खः धयागु खँय् नं आः चिन्तन जुइमाःगु दु। येँ शहर प्रदुषित जूगु, थनया अनेक ऐतिहासिक महत्वया सम्पदा न्हना वनाच्वंगु व थनया आदिवासी जनजातितय्गु जीवन कष्टकर जुयाच्वंगुया मू कारण थन अनियन्त्रित रुपं बसोवास अप्वया वयाच्वंगुलिं खः। थ्व लागा राजधानी जूगु कारणं थन हरेक कथंया भौतिक पूर्वाधारया निर्माण, शिक्षा, स्वास्थ्य व रोजगारी चूलाइगु कारणं थन मनूत दुहां वयाच्वंगु खः। तर थ्व प्रबृत्ति येँ लागा राजधानी मजुइवं बन्द जुइगु खः धयागु यकिन यायेगु आधार छु दु ?

नेपाल मण्डलया येँ, यल व ख्वप लागा शदिऔं न्ह्यवंनिसें उन्नत व विकसित लागा खः। थनया समाज, एशियाया हे उत्कृष्ट सभ्यता दुपिं खः धयागु खँ अनेक ऐतिहासिक तथ्यं प्रमाणित यानातःगु दु। थनया लःफय् अतिकं स्वास्थवर्धक खः धयागु प्रमाणित जूगु दु। विश्वय् नेपाःया बिस्कं म्हसीका बीत सफल जूगु हे थनया कलाकौशल व सभ्यता संस्कृतिं खः। पृथ्वीनारायण शाहं नेपाःयात तःधं यानाः नं थःगु जन्मस्थल गोरखायात राजधानी घोषणा यायेगु स्वयां स्वनिगः दुनेया ब्यवस्थित येँ शहर दुने दुगु भौतिक, सांस्कृतिक व बांलाःगु वातावरणीय सन्तुलन दुगु कारणं येँ देय्यात हे राजधानी कायम याःगु खः। राजधानी येँदेय् विना प्रदुषित, ब्यवस्थितरुपं सलंसःदँ तक न्ह्याना हे च्वंगु खःसा मुलुकय् वःगु ने.सं.१११०या परिवर्तन लिपा अब्यवस्थित रुपं मनूत स्वनिगः दुने दुहां वयाः थनया वातावरणयात प्रदुषित यायेगु, अनियन्त्रित रुपं वस्ति विस्तार यायेगु ज्या सरकारं हे न्ह्याकूगु खः। सत्ताय् थ्यंपिं मनूतय्सं राजधानी ब्यवस्थित यायेगु स्वयां नं अप्वः प्रदुषित यायेगु ज्या यात। थुकिया लिच्वः कथं आः राजधानी येँ लगायत स्वनिगः थुलि अब्यवस्थित जुइधुंकूगु दु कि आः थन बसोवास यानाच्वंपिं मनूतय्त जीवनयापनया झ्वलय् मदयेक मगाःगु त्वनेगु लः, मत, तकं ब्यवस्थित याये मफये धुंकूगु दु। थन न्हापांनिसें बसोबास याना वयाच्वंपिं आदिवासी जनजाति अल्पमतय् लानाः इमिगु भाषा, संस्कृति, सम्पदा नापं विचलित जुयाः अस्तित्वया संकटय् लाःवंगु दु। पिनें वसोवास याः वःपिं मनूतय्गु ल्याः अत्यधिक जूगु कारण हे येँदेय् राजधानी जूगुलिं खः धइगु विश्लेषण छथ्वः राजनीतिज्ञतय्सं यानाहःगु दु। उकिं आः राजधानीयात हे चीका बिल धाःसा थ्व समस्या थःथम्हं हे ज्यना वनी धइगु मान्यतां थाय् कयाच्वंगु दु।
नेवाः पूर्खां निर्माण यानातःगु कला सम्पदायात न्ह्यःने तयाः नेवाःतय्गु कला संस्कृति व भौतिक संरचनायात छ्यले फक्व छ्यलाः आः ध्वस्त प्राय जुइधुंकाः थ्व लागायात अथें त्वःताः न्हूगु राजधानी माःवनेगु धयागु कृतज्ञहिनताया परकाष्ठा खः। येँ लगायत स्वनिगःया स्यनावंगु सम्पदायात यथास्थितिइ हयेगु वा जुयावंगु क्षतिपूर्तिया बारे नं चर्चा जुइमाः। स्वनिगःयात पुलांगु हे स्थितिइ हयेगु निंतिं थनया आदिवासी जनतायात गुकथं अग्राधिकार बीगु, केन्द्रीय सरकारं क्षतिपूर्तिया रुपय् गुलि लगानी यायेगु धयागु खँया नं चर्चा जुइमाः। राजधानी हिलेगु हे खःसा येँ दुने थप समस्या हाकनं महयेगु निंतिं गज्याःगु सुरक्षा नीति जुइमाः धयागु खँय् थनया आदिवासीतय्गु सहभागिताय् सहलह जुइमाः। येँ देय् दुने मेगु थप समस्या मजुइकेगु निंतिं गुकथं थनया जनतायात प्रत्याभूत याइ धइगु खँ नं निर्धारित जुइमाः।
तर थुलि जुइवं येँ शहर ब्यवस्थित मजुइगु तर थन जीवनयापन यानाच्वंपिं आदिवासी नेवाःतय्गु जीवन झन कष्टकर जुइगु निश्चित जुयाच्वंगु दु ।

राजधानी सरे जुइगु थाय्या भौतिक पूर्वाधार सुविधा सम्पन्न जुइत व राजधानी धाये ल्वयेकेया निंतिं हे अन आपालं लगानी जुइमालीगु निश्चित दु। येँदेय् राजधानी मजुइवं थनया विकास बजेटया प्राथमिताय् मलाइगु जूगुलिं म्हो बजेट रकमय् नं आःया यथास्थितियात कःघाना तये मफइगु नं निश्चित खः। थुकिं येँदेय् अझं अब्यवस्थित जुइगु निश्चित दु ।

राजधानी जुइवं केन्द्रीय शासित जुइगु व नेवाः राज्यया नं राजधानी येँदेय् हे जुइगुलिं समस्या वयेफु धयागु मेताखँ नं चर्चाय् दु। वास्तवय् आः नेपाः लोकतान्त्रिक संघीय गणराज्य जुइगुलिं केन्द्रीय सरकारया गतिविधि अति सीमित जुइगु कारणं राजधानी धकाः लागाया आवश्यकता हे जुइमफु। केन्द्रीय सरकारं सीमित ज्या जक याइगु जूगु
कारणं सिंहदरवार छगू दुने हे केन्द्रीय सरकारं लागा पर्याप्त जू ।

राजधानी सरे यानाः हाकनं न्हापांनिसें हालिमुहालि यानाच्वंपिं ब्राम्हणबादी सोच दुपिं मनूतय्सं थःपिनि हालिमुहालि ल्यंका हे तयेत आः नेवाः राज्य दुनेया येँदेय् केन्द्रीय शासित याये मफइगु कारणं आः मेथाय् यंकाः राजधानी दयेकेगु व अन केन्द्रीय शासन न्ह्याकेगु सोच दयेकाच्वंगु खँ नं चर्चाय् दु। यदि राजधानी सरे यायेगु नं ब्राम्हणबादया सोच खःसा थुकी नं सकलें सचेत जुइमाःगु आवश्यकता दु ।

More Stories Like this