स्वाभिमानया खँ - नेवाः स्वायत्त राज्य लागा घोषणा

नरेशवीर शाक्य

ई लिसें हे नेपाःया राजनैतिक अन्यौलता अप्वया वनाच्वंगु अनुभव प्यखेरं जुया वयाच्वंगु दु। वर्तमान सरकार स्थीर जुइगु खः कि मखु वा संविधानसभाय् दकलय् अप्वः सभासद् दुगु पार्टी केवल सतक संघर्षय् जक सीमित जुयाः थःगु हीमी क्यनाच्वनीगु खः वा जनताया अभिमतकथं दकलय् अप्वः मत बियाः संविधान सभाय् छ्वयेधुंकाः नं नपुंसक थें च्वनाच्वनीगु खः थ्व अझ हे विवादया विषय जुयाच्वंगु दु।
आः क्वःछिनातःगु ईया दुने न्हूगु संविधान च्वयेगु ज्या क्वमचाइगु खँ निश्चित जुइधुंकल। थथे जूगुया छता मू कारण सुं हे राजनैतिक पार्टीतय्सं न्हूगु संविधान च्वयाः आम जनताया अधिकारयात सर्वेसत्ता याये मास्ते मवःगु, आः नं राजनैतिक पार्टीतय्गु हे वर्चश्व क्यनाः अन च्वंपिं नेतातय्सं हे आम जनतायात अझं राज यायेगु मानसिकता ब्वलंकाच्वंगुलिं नं खः धयागु दु। उकथं हे आःया हरेक राजनैतिक पार्टी दुने छगू हे जाति व समूह - ब्रम्हूतय्गु वर्चश्व दुगु कारणं ब्राम्हणबादी प्रवृत्तिया अन्त मजूनिगुलिं थुज्वःगु स्थिति वयाच्वंगु बिचाः नागरिकतय्गु दु।
न्हूगु नेपाः निर्माण दुने राज्य पुनर्संरचना जुइमाःगु व उकिया शासकीय स्वरुप निर्धारण जुइमाःगु खँय् विवाद मदु। तर थुकिया निंतिं दयेकातःगु अधिकार सम्पन्न समितिं थःगु ज्या पूवंके फयाच्वंगु मदु। आः सत्ता न्ह्याकाच्वंगु राजनैतिक पार्टीतय्सं थुगु समितियात थःपिनि अवधारणां अझ बियाच्वंगु मदुनि। ततःधंगु राजनैतिक पार्टीतय्सं आम जनताया अधिकारयात गुकथं प्रत्याभूत यायेगु धइगु खँय् अझ नं थातं खँ धाये फयाच्वंगु मदुनि ।

न्हू नेपाः निर्माणया मू आधार संघीयता खः। संघीयताया अनेक आधार निर्क्यौल जुइधुंकूगु दु। नेपाःया राज्य प्रणाली एकात्मक जुयाः देय्या फुक्क हे आदिवासी जनजातितय्सं राज्यं यानाच्वंगु उत्पीडनया शिकार जुइमाःगु कारणं मुलुकं विकासया गति कायेमफुत धयागु छखे दुसा थुकिं देय्या आदिवासी जनजातितय्गु म्हसीकाय् हे संकट वःगु कारणं आः जातिया लिधंसाय् संघीयता निर्माण जुयाः थुपिं आदिवासी जनजातितय्गु लागा स्वतःस्फूर्त रुपं विकसित यायेगु मान्यता न्हू नेपाः निर्माणं कयाच्वंगु खः ।

आःया संघीयताया आधार छु जुइ धयागु न्ह्यसःया नं पूवंगु लिसः मदुनिसा थीथी राजनैतिक पार्टीतय्सं संघया नां बीगु व लागा नं थःथःगु हे पहलं निर्धारण यानाः सार्वजनिक यायेधुंकूगु दु। थ्यंमथ्यं निगू दर्जनं मल्याक पिदनाच्वंगु थुज्वःगु संघ विभाजनय् फुक्कं हे धइथें नेवाः राज्यया अस्तित्वयात स्वीकार यानाः थुकिया लागा स्वनिगः दुने येँ, यल व ख्वप जक क्यनातःगु दु। देय्या कुल जनसंख्या लगभग १३ लाख नेवाः जनताया लागा देय्या भूभागया ०.६ प्रतिशत जक धायेगु हाकनं नेवाःतय्त उपेक्षित यायेगु षडयन्त्र खः। छगू इलय् नेपाः धयागु हे नेवाःतय्सं वसोवास यानाच्वंगु लागा जुयाच्वंगु सन्दर्भय् आः स्वंगू जिल्लाय् सीमित याना नेवाः राज्य निर्धारण यायेगु धयागु राजनैतिक पार्टीतय्गु असक्षमता व अदुरदर्शी सोच खः। थुज्वःगु मानसिकतायात चीकेगु निंतिं आः नेवाःतय्सं हे थःपिनि नेवाः स्वायत्त राज्यया लागा घोषणा यायेत यानाच्वंगु कुतः अतिकं च्वछायेबहः जू ।

आःया न्हू नेपाःया संरचना दुने नेवाः स्वायत्त राज्यया लागा स्थापना जुइमाःगु अपरिहार्य परिस्थिति ब्वलनाच्वंगु दु। नेपाःया आदिवासी नेवाःतय्गु राज्य लाका कयाः गैरनेवाःतय्सं राज्य न्ह्याकाच्वंगु आः प्यसःदँ थ्यनीन। उगु इलय् हे नेवाः राज्यया ऐतिहासिक रुपं हे लागा स्पष्ट जुयाच्वंगु परिप्रेक्षय् नेवाः स्वायत्त लागायात हाकनं संकुचित यानाः थुकिया लागा क्वपाले माःगु आवश्यकता मदु। यदि आःया संघीयता ऐतिहासिकताया लिधंसाय् जुइगु खःसा थुकी विवाद ब्वलेमाःगु छुं हे आवश्यकता मदु। तर आः वयाः संघीयताया लागा मेमेगु बुँदाया आधारय् क्वःछीमाःगु खःसा नेवाः बाहुल्य दुगु लागाय् नेवाःतय्त अग्राधिकार बियाः नेवाः स्वायत्त राज्यया लागा निर्धारण जुइमाःगु खँय् नं मेगु विवाद ब्वलनेम्वाः। सत्ताय् च्वनाच्वंपिं वा परम्परागत शक्तिया लिधंसाय् न्ह्याबलें देय्या जनतायात छतँ क्वय् तयाः बिचाः याइपिंसं जक जनतायात अधिकार इना बीगु वा थःगु अधिनय् तयाः निर्देशनात्मक उजं बीगु ज्यां आः देय्या गति न्ह्याः वने मफइगु खँय् सकसिनं चिन्तन यायेमाः। ऐतिहासिक रुपं हे नेवाःतय् नेपाल मण्डल लागा किटान जुयाच्वंथाय् राज्य शक्ति वा पार्टीया दवावं गनं छुं नं संघया लागा निर्धारण जुइ फइमखु। थुकिं संघीयतायात क्वातुके फइ मखु। नेवाःतय्गु लागा निर्धारणया ज्या नेवाःतय्सं हे याइगु खः। नेवाःतय्त थीथी राजनैतिक पार्टी दुने तयाः नेवाः शक्तियात विभाजित यायेगु षडयन्त्र आःया इलय् प्रभावकारी जुइ मफइगु निश्चित खः। आः नेवातः नं राजनैतिक अधिकारया खँय् सचेत जुइधुंकूगु दु। नेवाःस्वायत्त व स्वशासित राज्य निर्माणया निंतिं फुक्क नेवाःत छप्पँ छधी जुइमाःगु व थीथी राजनैतिक पार्टीनाप संलग्न नेवाः नेता व कार्यकर्ता छथाय् हे च्वनेगु प्रतिबद्धता नापं पिदनेधुंकूगु इलय् आः नेवाः शक्तियात विभाजित याये फइगु स्थिति मदु। न्हापा राजनैतिक सिद्धान्त व वादया लिधंसाय् राजनीति यानाः नेवाःतय्त नं राजनीतिया नामय् विभाजित यानाः राजनैतिक पार्टीया सीमित नेतातय्सं नेवाःतय्त उत्पीडनय् लाकाः थःपिनिगु स्वार्थ पूर्ति याये धुंकूगु दु। नेपाःया वाम राजनीतिज्ञतय्सं नेवाः जातिया मनूतय्गु दुने हे जक राजनीति न्ह्याकाः थःपिंत स्थापित यायेत सफल जूसां थःपिंसं वर्गीय संघर्ष न्ह्याकाच्वनागु धकाः नेवाःतय्गु उत्थानया निंतिं उपलब्ध जूगु मौका नं थःपिनिगु स्वार्थय् जक सीमित यानाः नेवाःतय्त उत्पीडनय् लाकातःगु खँय् आः नेवाःत सचेत जुइधुंकूगु दु। नेवाः स्वायत्त राज्य निर्माणया खँय् नं पार्टीया निर्देशन पीमानि धकाः नेवाःतय्गु दथुइ राजनीति याइपिनिगु भविष्य सुरक्षित मजुइगु निश्चित दु। थ्व कारणं आः नेवाःतय्गु स्वायत्त राज्य थुलि परिधि दुने धकाः सुं नं राजनैतिक पार्टीतय्सं याइगु निर्धारणयात नेवाःतय्सं स्वीकार याइ मखु। आः नेवाःतय्सं हे ऐतिहासिक सत्यतथ्यया लिधंसाय् थःपिनिगु लागा घोषणा यायेगु नेवाःतय् निंतिं अतिकं गर्वया खँ खः। आः तक न्ह्याबलें हे राज्य शक्तिं बियाच्वंगु अधिकारयात जक ल्हाः फयाः कयाच्वनेगु परिप्रेक्षय आः जिमिगु अधिकार थ्व खः धकाः न्ह्याः वनेगु नेवाःतय्गु छ्यं स्वाभिमानं धस्वाकेगु खः धयागु खँय् गनं विवाद जुइ मखु ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this