दलित मुक्तिया सः

- उत्तम राज शिलाकार

'इशावाश्य मिदं सर्वमु' - अथे धइगु फुक्क जीवात्माय् इश्वरया बास दइ । यजुर्वेदया पीगूगु अध्यायया थ्व न्हापांगु मन्त्र खः । थ्व मन्त्र मनन यायेगु खःसा इश्वरयात सकलें प्राणी उथें खः, सुयातं भेदभाव तइ मखु धइगु खँ क्यनी ।

उकिं समाजय् विद्यमान थीत्यःमत्यः आदि भेद समाजया छगू कलंक खः । थ्व कलंकया सैद्धान्तिक श्रोत धर्मशास्त्र मखु धाःसां पुराणय् थज्याःगु भेदत यक्वं खंकेफु । यजुर्वेदया इलय् तक खने मदुगु मनू-मनू दथुया भेद समाजय् सामन्तवादं थाय् कायेवं दास प्रथा मिसायात तुच्छ खंकेगु मनू मनू तःधं चीधं खंकेगु प्रथा नं शुरु जुया बिल । न्यानाहःपिं दासदासीयात बुँज्या नापं मिया न्ह्यःने च्वनाः यायेमाःगु ज्या लं सुइगु लाकां सुइगु फोहर सफा यायेगु आदि ज्या याकीगु । लिपा थुमित हे जातया वर्गीकरण याना यंकूबलय् क्वय्या जाति दयेकाबिल । छथ्वः धूर्ततय्सं जातपातया सामाजिक धारणायात न्यायोचित धासें उकिया हे लिधंसाय् शासन न्ह्याकेगु शुरु यात ।

उमिसं 'मनु साहित्य'या बः कयाः धाइ ब्रम्हाया म्हुतुं (ब्रम्ह वाक्यं) ब्राम्हण पिहांवल । ब्वहलं क्षेत्री दत म्हं वैश्यया शुत्रपात जुलसा पालिं शुद्र । थुकथं थःपिंत तःधं दयेकेत छिं कथंया ग्रन्थ दयेकाः उकियात देववाक्य कथं मान्यता बीकेत स्वत । लिपा राज्य सत्तां थुकियात मान्यता बीकेगु ज्या यात । ने.सं. ५१० पाखे जुजु जयस्थिति मल्लं सामाजिक श्रम विभाजन कथं ज्या कायेत दयेकूगु जातीय मान्यता लिपा वनाः मनुखं मनूयात भेदभाव यायेगु नीतिइ हिला वन । अझ देशय् राज्यशक्ति बल्लाकेत छगू जातिं मेगु जातियात, छगू वर्गं मेगु वर्गयात जक मखु छगू हे जातिइ दुने नं छम्हेस्यां मेम्हेसित क्वत्यलेगु ज्या शुरु जुया बिल । थुगु अवधारणा थौंया नीछगूगु सदीइ तकं नेपाः भारत बंगलादेश आदि देशय् निर्मूल यायेफुगु मदुनि । थुगु मनोधारणां यानाः मनू-मनूया नातां समाजय् सकलें छगू हे धारणा तयाः छथाय् मिले जुयाः च्वने मफयाच्वन ।

र्मया नामय् जातजातिया नामय् छम्ह मनुखं मेम्ह मनूयात भेदभाव तयेगु थौंया युगयात ल्वःगु खँ मखु । भगवान बुद्धं धयाबिज्याःगु दु - न जटाहि न गोत्तेहि - न जच्चा होति ब्राम्हणो । यम्हि सच्चा धम्मोय सो सुची सो च ब्राम्हणो ॥१॥ अथे धइगु जटाधारी जुइवं तुं गोत्र मात्रं नं जाति मात्रं नं ब्राम्हण जुइ मखु । गुम्हेसिके सत्य व धर्म दइ वहे पवित्रम्ह खः, वहे ब्राम्हण खः । - धम्मपद (३९३)

उकिं जातं जक सुं नं ब्राम्हण जुइ मखु ज्यां हे जक ब्राम्हण जुइ । भिंगु ज्यां हे जक मनू तःधं जुइ । जात धइगु मनूया पहिचान मखु जीवन म्वायेगु आधार जक खः । अथे खयां नं थन धर्मया नामय् ज्याया लिधंसाय् जातजातिया नामय् थःत तःधं यानाः क्यनेगु चलन अझं दनि । हिन्दू संस्कृति कथं थुकियात कायम यायेगु कुतः जुयाच्वंगु दु । नेपाःयात अन्तरिम संविधानय् तकं धर्म निरपेक्ष मुलुक धकाः च्वयेधुंकाः नं नेपाःयात हिन्दू अधिराज्य हे दयेकेमाः धकाः छथ्वः कट्टर हिन्दूवादीत हालाच्वंगु दनि । थ्व नं ब्राम्हणवादी सोचया हे लिच्वः खः ।

ब्राम्हण जातिं पूजापाठ याना बीवं देशय् शान्ति वइगु व 'तग्वः छ्यं'या सुरक्षा जुइगु । पितृ तरे जुइगु आदि धार्मिक अवधारणात नं उमिसं थः तःधं जुइकेत हे दयेकातःगु खः । थज्याःगु विश्वासं यानाः हे उमित तिबः जू वनाच्वंगु दु । उपिं अज्याःगु ज्या सःगु व राज्यशक्तिं नं उमित थज्याःगु ज्या यायेत मान्यता बियातःगुलिं उपिं च्वय्या जाति कथं स्थापित जुयाच्वंगु खः ।

थौं थज्याःगु सयेके सीकेगु ज्याय् सकस्यां अधिकार दयेधुंकल । अथे धइगु पूजा पाठया विद्या सयेकेगु सीकेगु थाय् व सफुत नं गाक्कं न्यायेगु ब्वनेगु दु । उकिं सकस्यां ब्वनाः हरेक खँय् सयेका सीका कायेफु । थज्याःगु इलय् नं फलाना जातिं जक याइगु ज्या धकाः च्वनेगु गनं तक पाय्छि जुइ न्हापा थें फलाना जाितं थ्व याये दु थ्व याये मदु धायेगु आः गलत जुइ । न्हापा थें तःधंिपंसं कयाच्वंगु शिक्षादीक्षा काये मखनीगु व सामाजिक नियमं क्वत्ययेका च्वनेमाःगु ई थौं मखयेधुंकल । उकिं अथे क्वत्ययेका च्वनेमाःपिं दलित धाःपिंसं हीन मानसिकतां थहां वयाः क्यने माःगु दु । न्हापा सामाजिक नियमं क्वत्ययेका च्वनेमाःगु नापं 'जिपिं चीधंगु जाति' धकाः अलग च्वनाः थःपिनिगु जीवन हना वयाच्वंगुलिं नं दलित जाति थःगु हकहित व सामान्य मान्यताया खँय् सयेके सीके मखंगु खः । आः ई हिले धुंकूगु दु । जनमानसय् शिक्षाया प्रभाव दया वःलिसे मनुखं खः मखु सीकेगु ज्ञान दयावःगु दु । थुगु चेतनायात दलित मुक्तिया बांलाःगु शुरुवात धायेफु । थुकियात निरन्तरता यिबा वनेमाः । आः देशय् जातीय समानताया हक प्रत्याभूति जुइधुंकाः जिपिं तःधं जिपिं चीधं धायेगु हक सुयातं मदु । देशय् हा कयाच्वंगु सामाजिक व आर्थिक पक्षया रुढीवादयात रुपान्तरण यानाः हे सकल वर्गया हितया पक्षय् गणतन्त्रयात स्थापित यायेमाः अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रं मान्यता बियातःगु मानव अधिकारयात छ्यलाबुलाय् हयाः संसारया सकलें मनू उथें खः धइगु भाइचाराया भावना विकास याना यंकेमाः । थौं नं गांगामय् दलित धाःपिंत तुं मथीकेगु देगलय् दुत मछ्वयेगु च्वय्या जातिपिं नापं तयाः सामाजिक ज्याखँय् दुमथ्याकेगु थेंज्याःगु अभद्र ब्यवहार कायम जुयाच्वंगु दनि । थौंया नीछगूगु सदीइ छम्हं मेम्हेसित ग्वाहालि बियाः सकसितं समान हक अधिकार दयाः समान हक हितया ज्याखँय् सकस्यां समान उपभोग याये दयेमाः । थुगु अन्तर्राष्ट्रिय मान्यतायात न्हूगु संविधानय् दुथ्याकेमाः ।

आः न्ह्यानाच्वंगु संविधान सभाया बैठकं मुलुकयात न्हू कथं न्ह्याकीगु खँय् सकलें एकमत जुइगु खःसा सकल आदिवासी जनजाति मिसा मधेसी व दलितया हकहित अधिकारया खँय् नं क्वातुक सः तयेमाः । थुगु खँय् पुलांगु अवधारणा तयाः जनजाति व दलिततय्गु प्रति संवेदनशील मजूपिं सभासदतय्त पीडिततय्सं नं सदनय् सः तयेमाःगु दु । दलित भोटं त्यानावंपिं सभासदतय्सं नं संविधानसभाय् थःपिनि हकहितया खँय् बः बीमाःगु दु । यदि अथे मजूसा आः दलितया कोटा क्वपाला बिउ थें कन्हय् नं उमित हेपे यायेगु थ्व सामाजिक प्रथा कायम तुं जुयाच्वनीगु खतरा दु ।

More Stories Like this