झीत गज्याःगु नेवाः प्रदेश माः ?

मल्ल के. सुन्दर

आदिवासी जनजातियात अधिकार बीगु थन थीथी राजनीतिक पार्टीया थीथी हे बिचाः वयाच्वंगु दु। उकी मध्ये दकलय् सुस्पष्ट व बांलाःगु अवधारणा धइगु एनेकपा (माओवादी) पाखें बियाच्वंगु अवधारणा हे खः। थुकिया निंतिं एनेकपा (माओवादी) यात जनजाति आन्दोलनय् सक्रिय जुयाच्वंगु ल्याखं सकल नेवाःतपाखें सुभाय् बीमाः ।

थीथी जातियात स्वायत्त गणराज्य हे बियाः अधिकारसम्पन्न यायेगु अभियान न्ह्यानाच्वंगु थ्व सन्दर्भय् नेवाः स्वायत्त गणराज्यया बारे धाःसा छता निता खँ मधासें मगाःगु अवस्था दु। व छु धायेबलय् थीथी राजनीतिक पार्टी व जातीय पुचःतय्सं पिकया तःगु संघीय नेपाःया नक्साय् नेवाः प्रदेश धकाः स्वनिगःया भूगोलयात जक क्यनातःगु खनेदु। मेमेगु प्रदेशत ततःकू खनेदुसां नेवाः प्रदेशयात धाःसा स्वनिगःया स्वंगू जिल्लाय् जक सीमित याना तःगु दु। नेवाः प्रदेशयात स्वनिगः दुने जक सीमित यानाः दयेकातःगु भौगोलिक नक्सा नेवाः जनतायात स्वीकार्य जुइ मखु। जिमिसं उकियात अस्वीकार यायेगु जुइ। नेवाः प्रदेशया सीमा मल्लकालंनिसें हे स्पष्ट जुयाच्वंगु दु। थ्व लागा वर्तमान नेपाःया १२ गू जिल्लाय् विस्तार जुयाच्वंगु दु। १२ गुलिं हे जिल्ला नेवाः प्रदेश मखु तर थ्व प्रदेश थ्व १२ जिल्लाय् न्यनाच्वंगु दु ।

नेपाःया थौंकन्हय् पिहां वयाच्वंगु जनगणना कथं नेपाःया कुल जनसंख्याय् नेवाःतय् ल्याः धइगु १२ लाख ४५ हजार खः। थ्व धइगु नेपाःया कुल जनसंख्याया ५.६ प्रतिशत खः। तर थौंकन्हय् पिहां वयाच्वंगु नक्साय् नेवाः प्रदेश धकाः छुटे यानातःगु भूभाग करिब ९०० वर्गमिटर स्वयां अप्वः दइ मखु। थ्व धइगु नेपाःया कुल भूभागया ०.६ प्रतिशत जक खः। जनसंख्या ५.६ प्रतिशत, भूभाग धाःसा ०.६ प्रतिशत जक। थ्व नेवाःतय् लागिं अप्रयाप्त जक मखु जनसंख्या व भूमिया अनुपातय् वैज्ञानिक नं मजू। थज्याःगु भूमि विभाजनयात नं नेवाःतय्सं स्वीकार याये फइ मखु ।

अथे हे नेवाःतय् राज्य धकाः क्यनातःगु नक्साय् थ्व राज्ययात पूरा हे मेगु छगू राज्यं घेरे यानाः तयातःगु दु। थथे छगू राज्ययात मेगु राज्यं पूर्ण रुपं घेरे यानाः तयेगु गुलि तक वैज्ञानिक व व्यावहारिक जुइ, व नं बिचाः यायेमाःगु पक्ष खः। थुकिं घेरे जुयाच्वंगु राज्यया मनूतय्त गज्याःगु मानसिक लिच्वः लाकी, कन्हय् निगू राज्यया दथुइ छुं नं खँय् द्वन्द्व जुल धाःसा थज्याःगु भौगोलिक अवस्थां छु भूमिका म्हिती धइगु खँय् नं आः हे बिचाः यायेमाःगु अवस्था दु। उकिं नेवाःतय्त थथे प्यखेरं घेरे यानातःगु ताम्सालिङलक राज्य नं स्वीकार्य जुइ मखु। थुकिया निंतिं बांलाक हे बिचाः यानाः नेवाः प्रदेशयात कम से कम नं मेगु छगू प्रदेशलिसे स्वाइ कथं सीमा किटान यायेमाःगु आवश्यकता दु ।

थौंकन्हय् प्रदेशत विभाजन यायेबलय् अन प्रत्येक प्रदेश स्वायत्त जुइ धायेगु यानाच्वंगु दु। तर प्रदेशत धाथें सफलतापूर्वक न्ह्यायेगु खःसा उमित स्वायत्तता जक बियां मगाः, स्वशासन नं बीमाः। यदि थःगु लागाय् थम्हं हे शासन यायेगु अधिकार मबिल धाःसा संघीय व्यवस्था सफल जुइ मखु। थुकिया निंतिं प्रत्येक प्रदेशयात संविधानया अवशिस्थ अधिकार नं बीमाः। अथे धइगु संविधानय् उल्लेख मजुयाच्वंगु छुं नं खँया व्याख्या यायेमाल धाःसा अथे व्याख्या यायेगु गुगु अवशिस्थ अधिकार खः, थ्व अधिकार केन्द्रयात बी मजिउ। थ्व अधिकार या त केन्द्र व प्रदेश निगुलिंयात बराबर बीमाः, कि मखुसा प्रदेश याकःचित जक बीमाः। थ्व अधिकारं प्रदेशतय्त विमुख यायेगु खःसा उमित अधिकार सम्पन्न जुल धाये फइ मखु ।

नेवाः प्रदेशया आर्थिक श्रोत धइगु थनया संस्कृति व प्रकृति खः। थ्व थासय् वइपिं अप्वः पर्यटकत थनया संस्कृति स्वयेत वइ। अले वहे थ्व थाय्या आर्थिक आर्जनया श्रोत जुइगु खः। विश्व सम्पदाया धलखय् नेपाःया च्यागू थाय्या नां उल्लेख जुयाच्वंगु दु। उकी मध्ये न्हय्गू नेवाः प्रदेश दुने लाः। येँया दरवारंनिसें कयाः यल व ख्वपया दरवार तकं कायेबलय् अप्वः सम्पदा नेवाः प्रदेश दुने लाः। थुलि चीधंगु थासय् थुलिमछि विश्व सम्पदा दुगु धइगु नं विश्वया निंतिं छगू नमूना हे खः। तर थ्व विश्व सम्पदास्थलपाखें उठे जुइगु आर्थिक आय फुक्क केन्द्रय् वनी धकाः संविधानसभाया छगू समितिं तयार याःगु प्रतिवेदनय् धयातःगु दु। यदि नेवाः प्रदेशया थज्याःगु मुख्य सम्पदां वइगु आय श्रोत हे केन्द्रय् वनीगु खःसा नेवाः प्रदेश गय् यानाः म्वाइ? थज्याःगु प्रस्तावं नेवाः प्रदेश ला दइ तर व कर्पिनि न्ह्यःने ल्हाः फयाः नयेमाःम्ह फ्वगिं प्रदेश जुइ। अज्याःगु फ्वगिं दयेकीगु प्रदेश नं नेवाःतय्त स्वीकार्य मदु ।

नेवाः प्रदेश निर्माण जुइधुंकाः प्रदेशया राजधानी ला थन दइगु हे जुल। उकिया नापनापं केन्द्रीय राजधानी नं थन हे दइगु जूगुलिं थुकिया बारे छु यायेगु धइगु न्ह्यसः नं पिहां वयाच्वंगु दु। पृथ्वीनारायण शाहं स्वनिगः त्याकेधुंकाः येँ देय्यात राजधानी दयेकूगु येँ देय् बांलाकेत मखु। थ्व ला पृथ्वीनारायण शाहया बाध्यतां यानाः थ्व देय्यात राजधानी दयेकेमाःगु खः। तर राजधानी जुइधुंकाः येँदेशं छु प्राप्त यात? राजधानी जूगु वापत थ्व लागां छुं प्राप्त याःगु दुसा वातावरणीय प्रदुषण प्राप्त याःगु दु, लःया समस्या, धःया समस्या आदि आदि जक प्राप्त याःगु दु। छगू कथं धायेगु खःसा राजधानी जूगु येँदेय्या लागिं छगू कथंया अभिशाप जक जूगु दु। यदि केन्द्रीय राजधानी नेवाः प्रदेशया लागिं हानं हानं नं अभिशाप हे जुइगु खःसा जिमिसं नुगलंनिसें इनाप यानाच्वना, कृपया केन्द्रीय राजधानी थनं सारे यानाः मेगु हे प्रदेशय् तये यंकादिसँ ।

थ्वहे झ्वलय् थीथी प्रदेश विभाजनया ज्याय् सीमा विवाद वयाच्वंगु खँ नं न्ह्यःने वःगु दु। थ्व तसकं दुःखया खँ खः। हरेक पार्टी दुने जातीय मोर्चात दु। यदि थ्व मोर्चात सकलें सम्बन्धित पार्टीया अनुशासित कार्यकर्ता खःसा पार्टीं हे थ्व मोर्चातय्त गनं नं जातीय विद्वेष ब्वलनी कथंया छुं नं ज्या मयायेत निर्देशन बीमाल ।

सीमा निर्धारण यायेगु सवालय् थ्व वा व धकाः धायेगु स्वयां न्हापां छु छु आधारय् सीमा निर्धारण यायेगु खः व निं क्वःछी नु। आधार क्वःछी धुंकाः वहे आधारय् सीमा माःवंसा बेश जुइ। झीगु दकलय् न्हापांगु आधार धइगु इतिहास खः। इतिहासयात सुनां नं हाचां गाये दइ मखु। इतिहासयात सम्मान यायेमाः। वयां लिपा व थाय्या सांस्कृतिक म्हसीका छु दु स्वयेमाः। अनंलि अन न्हापांनिसें आः तक जुया वयाच्वंगु मनूतय् अविछिन्न बसोवास स्वयेमाः। यदि छुकिं नं मजिल धाःसा जनमत संग्रहपाखें निर्णय यायेमाः। थ्व प्यंगू आधारयात कयाः सीमा निर्धारण यायेमाः। आः नेवाः प्रदेश व तामांग प्रदेश बारे जुयाच्वंगु विवादयात नं थुकथं हे ज्यंकेत आह्वान यानाच्वना। थ्व जनमत संग्रह यायेबलय् यदि उगु लागाया नेवाःतय्सं थःपिं नेवाः प्रदेश मखु थरुहट प्रदेशय् च्वं वने धकाः निर्णय याःसां नं जिमित स्वीकार्य दु ।

(नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चाया ग्वसालय् जूगु 'नेवाः स्वायत्त गणराज्यया स्वरुप' विषयक गोष्ठीइ व्यक्त बिचाःया सार)

More Stories Like this