संघ राज्य गुकथं जुइमाः ?

कृष्ण प्रजापति

अन्तरिम संविधानय् देश संघीय गणराज्यय् वनेगु खँ उल्लेख जुइधुंकूगु दु। अथे जुयाः संघ राज्य बारे थौं ब्यापक बहस शुरु जूगु दु। संघ राज्यया खँ प्यथी कथं वयाच्वंगु खनेदु। न्हापांगु, जात जातिया लिधंसाय् संघीय राज्य दयेकेगु। निगूगु, भाषाभाषीया लिधंसाय् संघ राज्य नीस्वनेगु। स्वंगूगु, क्षेत्रीय लिधंसाय् संघ राज्य निर्माण यायेगु। प्यंगूगु, प्राकृतिक श्रोतया लिधंसाय् संघ राज्य विभाजन यायेगु। जातीय संघ राज्यया अवधारणा हःगु माओवादीं २०५७ सालपाखे न्हापां गुंगू राज्यया अवधारणा हःगु खः। वर्ग संघर्षया खँ ल्हानाः जनयुद्ध यानाच्वंगु राजनीतिक शक्तिं जातीय आधारय् संघ राज्यया खँ ल्हाना जूगु गुलित पाय्छि धइगु खँय् न्हापांनिसें हे विश्लेषण शुरु जूगु खः। गुंगू संघीय राज्यया अवधारणा हःगु निदँ लिपा २०५९ सालय् वयाः निगू राज्य थप यानाः झिंछगू गणराज्यया खँ पितहल।
संघीय राज्यया अवधारणा पित हःगु स्वदँ लिपा माओवादीं हाकनं २०६० सालय् झिंस्वंगू संघीय राज्य नीस्वनेगु राजनीतिक अवधारणा पितहल। उगु हे अवधारणा कथं झिंस्वंगू संघीय गणराज्यया अवधारणा चुनावी घोषणापत्रय् दुथ्याकाः माओवादी संविधानसभाया चुनावय् देशय् दकलय् तःधंगु राजनीतिक पार्टी कायम जुल। वयां लिपा माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड' देशया प्रधानमन्त्री जुइ न्ह्यः हाकनं मेगु निगू गणराज्य थप यानाः झिंन्यागू गणराज्यया अवधारणा पितहःगु खः। सभासद्त जिल्ला जिल्लाय् संविधान दयेकेत सुझाव मुंकः वंगु इलय् माओवादीया सभासद्तय्सं थःपिनि हे चुनावी घोषणपत्रय् उल्लेख जुयाच्वंगु झिंस्वंगू संघ राज्यया अवधारणा अःखः झिंन्यागू संघराज्यया अवधारणा प्रचार याना जूगु खः। थथे छगू हे विषयय् तःगू अवधारणा पित हःगु व बारम्बार थःपिनि अवधारणाय् संशोधन यानाः जूगु धइगु संघीय मामिलाय् माओवादीया ढुलमुल बिचाः खः। शुरुइ गुंगू गणराज्यं झिंन्यागू गणराज्यय् वंगु माओवादीं एकीकृत माओवादी जइधुंकाः वंगु भाद्र १५ गते च्वंगु बैठकं देशयात १७ गू संघीय राज्यय् विभक्त यायेगु हानं न्हूगु अवधारण हःगु दु ।

थीथी जात जाति व धर्मालवम्बीत दुगु झीगु देशय् जातीय आधारय् राज्यया विभाजन यायेगु खँ हयाच्वंगुलिं मनूतय्त चित्त बुझे यायेगु निंतिं थथे बारम्बार राजनीतिक पार्टीया अवधारणा हे हिले मालीगु अवस्था ब्वलंगु खः। नेपाःया पूर्वय् च्वनीपिं हिमाली भेगया मनूतय् निंतिं हिमाली राज्य व पश्चिमी लागाय् च्वनीपिं नेपालीतय् निंतिं पश्चिमी शेर्पा राज्य कथं अन्तिम इलय् वयाः मेगु थप निगू राज्य माओवादीं विभाजन यायेमाःगु स्थिति वःगु खः। थथे जात जातिया लिधंसाय् राज्य विभाजन यायां वनेगु इलय् प्राचीन नेपालमण्डल दुने लानाच्वंगु नेवाः राज्य दुने नं ख्वपय् ल्हाइगु नेपालभाषा, येँ-यलय् ल्हाइगु नेपालभाषा व दोल्खाय् ल्हाइगु नेपालभाषा फरक फरक जूगु कारणं अन नं अलग्ग हे राज्य माः धइगु माग वल धाःसा माओवादीं नेवाः राज्ययात नं विभाजन यानाः हाकनं थप राज्यया सिर्जना याइगु खः लाकि? थज्याःगु हे थीथी कारणं माओवादीं थःपिनि आन्दोलनया झ्वलय् प्रचण्ड स्वयमं हे घोषणा याइ धाःगु स्वायत्त राज्यया घोषणा ज्या झ्वः स्थगन जूवंगु खः ।

क्षेत्रीय लिधंसाय् राज्यया विभाजन यायेमाः धाइपिंसं नेपाः हिमाल, पहाड व तराई अलग्ग अलग्ग सी दयाच्वंगु देश जूगुलिं हिमाल, पहाड व तराई यानाः स्वंगू प्रान्तय् विभाजन यात धाःसा बांलाइ धाइपिं नं वयाच्वंगु दु। खास यानाः हिमाली व पहाडीतय्सं तराईया अन्न नयाः थःपिंत शोषण यानाच्वंगु दु धइगु तराई मूलया नेपालीतय्गु थ्व अवधारणा खः धाइ। थ्व ल्याखं हाल राजधानी लानाच्वंगु स्वनिगः व येँयात गुकथं छु प्रान्तय् विभाजन यायेगु धइगु धारणा स्पष्ट जुइ फयाच्वंगु मदु। थुकथं क्षेत्रीय लिधंसाय् राज्य विभाजन यायेगु इलय् नं तराई लागाय् अप्वः अन्न सइगु खःसां तबि हिमालया च्वापुगुँ नाया वयाः हे पहाड व तराई लागाय् सिंचाई जुइगु जुयाः स्वायत्त राज्यया अवधारणा कथं हिमाल मेगु हे प्रान्तय् लाइगु अवस्थाय् अनयात छु यायेगु धइगु खँ उगु हे प्रान्तया जिम्माय् जुइ। तराईया मनूतय्सं हिमालया च्वापुलिसे नं सरोकार क्यने माला वनी। धाये कि दोलखा जिल्लाय् लाःगु छो रोल्पा हिमतालया सरोकार तराईया महोत्तरी जिल्लां काये मालावनी। अन हिमताल तज्यात धाःसा महोत्तरी जिल्ला हे चुइके फइगुलिं थःपिनि सुरक्षाया लागिं मेगु हे राज्यय् हस्तक्षेप याये मालीगु अवस्था वयेफु। थ्व ल्याखं क्षेत्रीय लिधंसाय् वा हिमाल, पहाड व तराईया ल्याखं राज्य विभाजन नं बिखण्डनकारी जूवनेफु। संघ राज्य भूगोलया आधारय् जुइमाः धइगु न्हूगु अवधारणा नं वयाच्वंगु दु। विश्वया भूभाग मध्ये ०.०३ प्रतिशत जक दुगु थुगु देय् भौगोलिक व प्राकृतिक श्रोतय् धाःसा तसकं तःमि राष्ट्र खः ।

भौगोलिक आधारय् राज्यया विभाजन यायेगु इलय् उगु देशय् समान प्राकृतिक श्रोत विभाजन यायेत अःपुइगु कारणं थ्व छगू बैज्ञानिक आधार नं खः। यदि वर्तमान नेपालयात उत्तरंनिसें दक्षिण थ्यंकं उचित ढंगं भौगोलिक व प्राकृतिक श्रोत साधनत समान वितरण जुइगु कथं विभाजन यायेगु खत धाःसा थ्व थें बांलाःगु मेगु जुइ नं फइ मखु। प्राकृतिक श्रोत साधनत उचित व समानुपातिक रुपं विभाजन याये मफुत धाःसा संघ राज्य विकास नं जुइ फइ मखु। प्रत्येक प्रान्तय् हिमाल, पहाड व तराई नं दुथ्याइगु कथं संघीय राज्य नीस्वनेगु इलय् जातीय व भाषिक द्वन्द्व जुइगु सम्भावना नं दइ मखुत। जाति जाति ल्वानाः वा भाषाभाषीतय् दथुइ खिचलो ब्वलनाः देश हे विखण्डनया स्थिति नं वइ मखुत। अथे जुयाः आःया झिंप्यंगू अञ्चलयात हे परिमार्जन यानाः समान श्रोत साधनया आधारय् भौगोलिक विभाजन उचित संघीय राज्य जुइफु। थथे जात, भाषा व क्षेत्रीय आधारय् स्वयाः नं श्रोत व साधनयात उचित व समान वितरण जुइगु कथं संघ राज्यया विभाजन जुइ फत धाःसा थ्व देशयात विकास यायेत तसकं अःपुया वनी। अझ थौं एशियाया हे दकलय् तःधंगु उपत्यका दाङ्ग जिल्लाय् नेपाःया केन्द्रीय राजधानी तयेमाः धइगु धारणा नं वयाच्वंगु दु। राजधानीइ न्हियान्हिथं अप्वयाच्वंगु अपराध, जनसंख्या बृद्धि व ट्राफिक जाम थेंज्याःगु समस्या ज्यंकेगु लागिं नं थ्व मयासें मगाःगु अवधारणा जुयाबिउगु दु ।

More Stories Like this