छुं अवधि तक अग्राधिकार बीमाः

डा. बाबुराम भट्टराई

थौं झी १८०० दँ पुलांगु राजतन्त्र व निसःत्यादँ पुलांगु सामन्ती राजतन्त्रया अन्त्य यानाः लोकतान्त्रिक गणतन्त्रया युगय् प्रवेश जुयाच्वनागु दु। आः मुलुकया विकास यायेगु खःसा फुक्क जातजातियात समान अधिकार बियाः संघीय प्रणालीइ वनेमाः धकाः जिमिसं जनयुद्ध कालंनिसें हे घोषित नीति दयेका वयाच्वनागु खःसां थौं वयाः जिमित समेत अथे याइ मखु ला धकाः शंका प्वंका हयाच्वंगु खँय् धाःसा दुःख लगे जूगु दु।
जिमिसं धायेगु याना वयाच्वनागु जातीय खँग्वःयात कयाः नं थन भ्रम जुयाच्वंगु जिमिसं खंकाच्वना। जाति खँग्वःपाखें इथ्नीसिटी, राष्ट्र व जात स्वंगुलिं अर्थ बियाच्वंगु दु। अय् जुयाः थुकियात कयाः भ्रम जूगु खः। जिमिसं धयाच्वनागु जातीय जात मखुसें राष्ट्रया अर्थय् खः। इतिहासया कालखण्डय् विकसित जुजुं वयाः छगू समान भाषा, समान भूमि, समान मनोविज्ञान व समान अर्थतन्त्र दुगु मानव समूहयात जिमिसं जाति धयागु खःसा थज्याःगु समूहयात स्वायत्त प्रदेश बीमाः धइगु जिमिगु अवधारणा खः ।

यदि झीसं इतिहास पुइका स्वत धाःसा खने दइ कि गुगुं नं जाति न्हापांनिसें च्वय् वा न्हापांनिसें क्वय् जुइ मखु। इतिहासया थीथी कालखण्डय् उपिं च्वय् क्वय् जयाच्वंगु दइ। उपिं रंग, जाति, रुप आदिया आधारय् च्वय् क्वय् जुइगु मखु। उत्पादनया साधनयात गुकथं संगठित याना वनीगु खः उकिया हे लिधंसाय् उपिं च्वय् क्वय् जुयाच्वंगु दइ। १४ औं शताव्दीपाखे विश्वया अधिकांश लागाय् मंगोलतय् साम्राज्य दु धइगु खँ आः धायेबलय् मनूत पत्याः मजुइफु। अबलय् मंगोल जातिं तःथासय् थःगु साम्राज्य स्थापना याःगु खः। उमिसं अथे यायेफुगुया कारण छु धायेबलय् उगु ई कृषिया युग खः। मंगोलत सल जुयाः जुइपिं जाति लानाच्वन। सल ब्वाकाः उमिसं आपालं कृषिभूमि थःगु कब्जाय् काल। कृषिया युग जूगुलिं भूमि सुयाके अप्वः दु उपिं हे तःधं जुइगु जुल। उकिं उमिसं विश्वय् थःगु साम्राज्य हे कायम यात। लिपा उद्योग व ब्यापारया युग शुरु जूबलय् मंगोल साम्राज्य ध्वस्त जुयाः युरोपया अंग्रेज जाति न्ह्यःने लाः वल ।

अज्याःगु हे छगू कालखण्डय् नेवाः जाति नं नेपालय् न्ह्यःने लानाच्वंगु खः। १६ व १७ औं शताव्दीपाखे ब्यापारिक ख्यलय् ल्हाः तयाः नेवाः जाति उन्नत अवस्थाय् लानाच्वंगु खः। वयां लिपा मैथिल जाति वइ। हिमाल लागाय् च्वनीपिं जातित अबलय् तसकं लिउने तिनि ।

वहे इलय् चिचीधंगु लागाय् विभाजन जुयाच्वंगु नेपाःयात एकीरण यायेगु ऐतिहासिक दायित्व न्ह्यःने वल। खास यानाः पुँजीवाद विकासया लागिं व अप्वयाच्वंगु अंग्रेज साम्राज्ययात पनेगु लागिं नं अबलय् एकीकृत राज्यया आवश्यकता दुगु खः। अबलय् नेवाः जाति तसकं विकसित जाति जूगु कारणं उगु ज्याया नेतृत्व नेवाःतय्सं यायेमाःगु खः। यदि अबलय् नेवाःतय् नेतृत्वय् नेपाः राज्य एकीकरणया ज्या न्ह्याःगु जूसा नेपाः अबलय् हे पुँजीवादी युगय् प्रवेश जुयाः थौं थ्व क्षेत्रया हे दकलय् विकसित देश जुइधुंकीगु खः। तर विडम्बना छु जुल धायेबलय् अज्याःगु ऐतिहासिक ज्या गोरखाया छम्ह कृषि तक हे बांलाक मसःगु देशया जुजु पृथ्वीनारायण शाहं याना बिल। गुकिं यानाः नेपाः निसःत्यादँ तक सामन्तवाद दुने कुंकाः च्वने माल। आः थ्व सामन्तवादी चरित्र ज्या लगे मजुल। आः देय्यात न्हूगु औद्योगिक युगय् प्रवेश याकेमाःगु दु। थुकिया निंतिं संघीय व्यवस्था आवश्यक जू धयागु खः ।

संघीय व्यवस्थाय् थीथी जातीय समूहतय्त बिस्कं प्रदेश बियाः थःथःगु हे बजार क्षेत्रत बिल धाःसा उमिसं याकनं विकास याइ धइगु जिमिगु अवधारणा खः ।

तर थ्व सदांया लागिं जुइ धइगु नं जिमिगु बिचाः मखु। छुं ई लिपा थुकिया नं औचित्य समाप्त जुइ। अबलय् झीगु आवश्यकता हानं मेगु हे जुइ। झीसं अबलय् स्वेच्छिक रुपं मेगु केन्द्रिकृत राज्य व्यवस्था दयेकेगु अवस्था वइ। अबलय् तकया दुने झीके मंकाः अर्थतन्त्र, मंकाः भाषाया विकास जुइधुंकी। अले झीत आः धयागु प्रणालीं गाइ मखु। मेगु प्रणालीइ वनेमाली। तर मेगु प्रणालीइ सुयां दवावय् मखु कि स्वेच्छां वनेगु जुइ ।

आः गन तक नेवाः स्वायत्त गणराज्यया न्ह्यसः दु, मेमेगु जाति कृषिइ निर्भर जुयाच्वंगु इलय् नं नेवाःत व्यापारय् न्ह्यःने लाःगुलिं थुपिं उन्नत जुयाच्वंगु खः। उकिं आर्थिक क्रान्तिइ वनेबलय् थ्व जातिं मेमेगु राज्ययात नेतृत्व बीफु ।

थज्याःगु जातीय प्रदेशत लिपा वनाः छुटे जुया वनी धइगु ग्याःचिकु नं वयाच्वंगु दु। तर जिमिगु बिचाः कथं लिपा छुटे मजुइक तया तयेगु खःसा उमित छुटे जुया वनेगु तकया आत्म निर्णयया अधिकार बीमाः। छुटे जुइगु अधिकार बिनाः स्वेच्छिक एकता सम्भव मदु ।

थन थीथी जातियात अग्राधिकारया खँ नं वयाच्वंगु दु गुगु विचारणीय जू। आः तक जिमिसं कल्पना याना तयागु प्रदेशत मध्ये गुगुं नं प्रदेशय् छगू जक जातिया बहुमत मदु। अन थीथी जातिया मिश्रण दु। उकिं हरेक प्रदेशय् फुक्क जातिया दथुइ एकीकरण जुइमाः। अथे खःसां यदि गुगुं प्रदेशय् ताःई निसें बसोवास याना वयाच्वंगु समान भाषा, समान अर्थतन्त्र, समान मनोविज्ञानया मानव समूह दुसा उमित हे व थासय् अग्राधिकार बीमाः। तर व अग्राधिकार सदांया लागिं धाःसा जुइ मजिउ। व छुं ईया लागिं जुइ। गुगु जातियात ताः इलंनिसें दमन जुया वयाच्वंगु खः, उमित क्षतिपूर्तिया रुपय् नं छुं अवधि थ्व अग्राधिकार बीमाःगु जुइ। १५, २० वा ५० वर्ष तकया अग्राधिकार लिपा उगु क्षतिपूर्ति प्राप्त जुइधुंकी। वयां लिपा अग्राधिकारया आवश्यकता जुइ मखु, प्राथमिकता जक धाःसा गाइ। उकिं जिमिगु बिचाः कथं छगू वा निगू अवधि तक हरेक प्रदेशय् अनया हे जातियात मुख्य मन्त्री जुइगु अग्राधिकार दयेमाः। थ्व गुलि अवधि धायेगु खः, उकी वहस जुइमानि ।

थ्व सिबें नं मुख्य खँ व्यवस्थापिकाय् गय् यानाः प्रतिनिधित्व याकेगु धइगु खः। फुक्क जातियात दुथ्याकेगु समावेशी रुपं जक सदनय् छ्वयेगु धयां मजिउ। थुकी गुगु जातिया गुलि प्रतिशत जनसंख्या दु वहे अनुपातय् समानुपातिक रुपं प्रतिनिधित्व जुइमाः। स्वतन्त्रया नामय् फुकसितं छगू हे अधिकार बी मजिउ।
आः नेवाः प्रदेश लगायत थीथी प्रदेशय् भूगोलया खँ नं वयाच्वंगु दु। जिं स्वयेबलय् भूगोल च्वं लादे यानाः बीगु विषय मखु। थ्व ला क्वय् हे सम्बन्धित जातिया मनूत च्वनाः सहलह यानाः वा आवश्यक जूसा जनमत संग्रह यानाः क्वःछीगु विषय खः। दकलय् न्हापां ला सम्बन्धित जातित हे च्वने माल, अनं नं मजिल धाःसा जनमत संग्रहलय् वनेमाल। गथे कि नेपालमण्डलया लागाया खँ वयाच्वंगु दु। वर्तमान नेपाःया १२ गू जिल्ला दुने नेपालमण्डल लाः धयाच्वंगु दु। तर १२ जिल्ला हे नेपालमण्डल मखु। नेवाःत हे च्वनीगु गुलिखे थाय् ताम्सालिङ दुनेया स्वायत्त लागा जुयाः च्वनेफु। गथे कि नेवाःतय् दोल्खायात ताम्सालिङ प्रदेश दुने लाःगु नेवाः स्वायत्त क्षेत्र धायेफु ।

प्रदेशत निर्माण यायेबलय् उगु प्रदेश आर्थिक रुपं गुलि सबल जुइ व गुलि विकास जुइ धइगु खँ नं स्वयेमाः। थ्व महत्वपूर्ण प्रश्न नं खः। जातीय प्रदेश विभाजन यायेबलय् आर्थिक सम्भावनायात मस्वसें मगाः। थ्व दृष्टिकोणं स्वयेबलय् नेवाः प्रदेशयात समस्या जुइगु खने मदु। छाय्धाःसां नेवाःतय्गु मुख्य पेशा व्यापार खः। उमिसं व्यापार व्यवसाय पाखें अझ उन्नति यायेफु। उमिगु लागिं कृषि गौण विषय जुइ। उकिं आर्थिक रुपं नेवाः प्रदेशया भविष्य बांलाः खनेदु ।

बरु नेवाःत नेपाःया केन्द्रीय राजधानी लागाय् च्वनाच्वंगु कारणं कन्हय् नेवाः प्रदेशया राजधानी नं थन हे जुइ व केन्द्रीय राजधानी नं थन हे जुइ। थ्व निगूयात गुलि गुलि अधिकार बीगु खः, थुकिया व्यवस्थापन गय् यानाः यायेगु खः, उकी धाःसा बिचाः यायेमाःगु दु। गुलिखे थासय् थज्याःगु अवस्था वल धाःसा राजधानी हे पिने सारे यायेगु ज्या नं मजूगु मखु। यदि थन नं आवश्यक जुल धाःसा थनया केन्द्रीय राजधानी नं पिने सारे याये जिउ। राजधानी थन जूगु कारणं येँय् जनसंख्या अप्वयाः थनया मौलिकता हे स्यना वनीगु गुगु अवस्था वयाच्वंगु खः, उकियात बचे यायेगु खःसा थनया केन्द्रीय राजधानी नं सारे यायेफु। तर झीसं जातीय प्रदेशतय् बारे खँ ल्हायेबलय् केवल थःगु जक जातिया खँ मल्हाये, जःखः च्वंगु मेमेगु प्रदेश व फुक्कं गणराज्यया बारे नं बिचाः याये। आःया झीगु ई आर्थिक क्रान्ति यानाः न्ह्याः वनेगु ई खः। थ्व औद्योगिक क्रान्तिया नेतृत्व नेवाः जातिं यायेमाः धइगु जिमिगु बिचाः खः। छाय्धाःसां नेवाःत न्हापांनिसें विकसित जाति खः। संसारया दकलय् विकसित बिचाः धइगु कम्युनिष्ट बिचाः खः। नेपालय् थज्याःगु बिचाः दुगु कम्युनिष्ट पार्टी चायेकेगु न्हापांगु ज्या याःपिं नं प्यम्ह वा न्याम्ह नेवाःत हे खः। थ्व तसकं सुखद् खँ खः। अबलय् कम्युनिष्ट पार्टीया नेतृत्व नेवाःतय्सं याःगु खःसा आः आर्थिक क्रान्तिया नेतृत्व नं नेवाःतय्सं हे यायेमाः ।

(नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चाया ग्वसालय् शनिवाः जूगु 'नेवाः स्वायत्त गणराज्यया विशेषता व स्वरुप' अन्तर्क्रियाय् व्यक्त बिचाःया सार।)

More Stories Like this