देय् स्यंगु च्यः नेतातय्गु कारणं खः

डी. आर. खड्गी

९० या दशक निसें विश्वया राजनीतिइ तःधंगु हिउपाः वःगु खः। अथे धयागु सिद्धान्त खः राजनीतियात छखे तयाः आर्थिक कुटनीतिया राजनीतिइ बः बियाः राष्ट्र-राष्ट्रया दथुइ स्वापू बिकसित यानाच्वनी। न्हापा चीन व अमेरिकाया सम्बन्ध स्यंगु जक मखु शत्रुया व्यवहार जुयाच्वनी। भारत व चीनया स्वापू नं शत्रुया रुपय् विकास जयाच्वंगु खः। आखिरभारत व चीन दथुइ सीमा विवादयात कयाः ०६२ साल युद्ध तक जुल। जब ९० या दशकय् सोभियत संघयात स्वदेशी व विदेशी प्रतिक्रियावादीतय्सं षडयन्त्र यानाः कुचा कुचा यानाबिल व इलंनिसें राजनीतिक ख्यलय् हिउपाः वःगु खः। थौंकन्हय् सिद्धान्तयात गौण तयाः आर्थिक कुटनीतिपाखें राष्ट्रिय स्वार्थ पूवंकेत स्वयाच्वनी। आर्थिक कुटनीतिया अर्थ न्हापा थें शक्तिशाली राष्ट्रं कमजोर राष्ट्रयात ख्यानाः बजार कब्जा यायेगु मखु। स्वतन्त्र रुपं प्रतिस्पर्धाया नामय् कमजोर राष्ट्रया आर्थिक स्थिति चाहिं डाँवाडोल यानाच्वंगु दइ। चीनं अति कम मूल्यया सामान विश्व बजारय् निर्यात यानाच्वंगु दु। चिनियाँ सामानया न्ह्यःने मेमेगु राष्ट्रं धेंधेंबल्लाः यायेत थाकुयाच्वंगु दु। आर्थिक विश्लेषकतय्सं धयाच्वंगु दु - चीनया कारणं अमेरिकाय् मन्दी वःगु खः ।

आः हानं न्हूगु राजनीति ट्रेन्ड शुरु जुयावःगु दु। व खः, सामूहिक मूल्य व मान्यताया आधारय् आर्थिक कारोबार। दसुया लागि युरोपियन युनियन (इयुं) २७ गू देय् मिले जुयाः छगू मुद्रा, छगू व्यापार वाणिज्य व कर नीति लागू यानाः छगू राष्ट्रं मेगु राष्ट्रय् आर्थिक कारोबार यानाः आर्थिक सुधार यानाच्वंगु दु। युरोपियन युनियनपाखें आर्थिक सुधार यानाच्वंगुलिं दक्षिणपूर्वी एशियाया झिगू देय् मिले जुयाः आशियान धकाः छगू संगठन गठन याना ज्या याना वयाच्वंगु नं दु। आः भिन्न राष्ट्रया दुजःत खः म्यानमार, भियतनाम, लाओस, फिलिपिन्स, सिंगापुर, बुरनाई, इन्डोनेशिया, थाइल्याण्ड, मलेशिया व कम्बोडिया। अधिनया लक्ष्य नं फुक्क देशया आर्थिक प्रगति याना शक्तिशाली संगठन खडा यायेगु खः। थ्व झीगु राष्ट्रया राजनीति स्वरुप फरक फरक दु। गनं कम्यूनिष्ट शासन, गनं सैनिक शासनसा गनं राजतन्त्रया शासन व गनं पुँजीवादी शासन नं दु। यदि सिद्धान्तया हिसाबं वन धाःसा अतिकं कम देशत जक मिले जुइगु सम्भावना दु। आः चीनया बांलाःगु पक्ष धइगु सिद्धान्तया राजनीति त्वःताः व्यापार, वाणिज्य व उद्योगयात प्राथमिकता बियाः जनताया जीवन स्तर थकायेगु खः। आशियान राष्ट्रया दुजःत छप्पँ जुयाः छता खँय् बांलाक हे ध्यान बीमाः। व खँ खः, युरोप व अमेरिकाया उद्देश्य कथं उर्जा शक्ति कब्जा यायेगु रणनीतियात विफल यायेगु। यदि आशियान दुजःत छप्पँ जुइ मफुत धाःसा उमिगु उर्जा शक्ति विदेशीतय्सं कब्जा यानाः जनतायात गरिब यायां यंकेफु।
वंगु वालय् आशियान सम्मेलन थाइल्याण्डय् शुरु जुल। थ्व सम्मेलन उपलब्धीपूर्ण हे जुल धायेमाः। छाय्धाःसां विकासशील देश जापान, दक्षिण कोरिया, अष्ट्रेलिया, न्यूजिल्याण्ड, भारत व चीनपाखें नं पाहांया रुपय् सहभागिता क्यन। सम्मेलनय् आर्थिक मन्दी, जलवायु परिवर्तन व प्रकोप व्यवस्थापन थेंज्याःगु स्वंगू प्रमुख मुद्दाय् ध्यान केन्द्रित जुल। थ्व जटिल समस्या समाधान यायेगु धकाः प्रतिवद्धता नं प्वंकल। पाहांया रुपय् सहभागी जुया वःपिं देश जापान व अष्ट्रेलियां युरोपियन युनियन शैलीया राजनीतिक व आर्थिक ब्लकया कल्पना यात। आशियान सदस्य राष्ट्रपाखें नं सन् २०१९ दुने आर्थिक व राजनीतिक ब्लक खडा यायेगु प्रतिवद्धता यात। आर्थिक व राजनीतिक ब्लकय् वने फइ वा मफइ भविष्यय् सी दइ। जापान व अष्ट्रेलियाया प्रस्ताव पास जुल धाःसा आशियनं रुप मेगु हे काइ। अथे धयागु कम्बोडिया, भियतनाम, लाओस व म्यानमारयात मानव अधिकारया नामं बाइपास यायेफु। थुगुसीया सम्मेलनय् म्यानमार, लाओस, भियतनाम व कम्बोडियाया प्रतिनिधियात मानव अधिकार धकाः गुलि नं पुचःतय्सं सः तयेगु ज्या यात उपिं फुक्क अमेरिका व युरोपया ध्यबा नयाः हल्ला यानाच्वंपिं खः। यदि आशियान राष्ट्रया सदस्यतय्त मानव अधिकारया नामं तहस नहस यायेत वयाच्वंपिं दलालतय्त म्हसीके मफुत धाःसा आशियनय् फुट जुइफु। आशियन संगठनय् फुट वल धाःसा यूरोप अमेरिकां आशियन राष्ट्रया उर्जा शक्ति कब्जा मयाइ धकाः धाये मफु। झीगु विरोध मानव अधिकारयात मखु। विरोध खालि मानव अधिकारया नामय् देश स्यंकाच्वंपिं दलालतय् ज्यायात जक खः। उपिंपाखें सकलें सचेत जुइमाः, थुलि हे जक झीगु धापू खः ।

अमेरिकाया मानव अधिकार गन दुहां वन व देशय् खालि बदमास, छलकपटी, भ्रष्टाचारीयात जक बचे यानाच्वंगु खनेदु। झीगु देशय् जक मखु विश्वया यक्व देशय् अमेरिकाया मानव अधिकारवादीपाखें मभिंपिं व्यक्तियात सत्ताय् छ्वयाच्वंगु दु।
आशियान राष्ट्रं उद्योग व वाणिज्यया ख्यलय् प्रगति यानाच्वंगुलिं दक्षिण एशियाय् साफ्टा नं अथे हे विकास यायेगु हिसाबं निर्माण याःगु खः। साफ्टाय् सार्क राष्ट्रया माल्दिभ्स, श्रीलंका व अफगान बाहेक फुक्क राष्ट्र व म्यानमार, थाइल्याण्ड दुजः जुयाच्वंगु दु। तर साफ्टां गति काये फयाच्वंगु मदु। उकिया कारण खः भारत व पाकिस्तानया कचवं। थ्व निगू देशया कचवं साम्य जुइगु लक्षण खने मदु। साफ्टा नं खालि सार्क राष्ट्रया सम्मेलन थें औपचारिकता पूवंकेगु लागिं जक ज्या यानाच्वंगु खनेदु। साफ्टां गति मकाःगुलिं अप्वः हानी नेपाःयात जुयाच्वंगु दु। छाय्धाःसां भारतं नेपाःयात अंग्रेज शासनया इलय् थें दबाव बियाः थीथी सन्धिइ हस्ताक्षर याकाच्वंगु दु। भारतनाप जुइगु सन्धिं भारतयात फाइदा व नेपाःयात हानी जुयाच्वंगुलिं देय्या अर्थतन्त्र स्यनाच्वंगु दु। तर उकिया दोष भारतयात जक बीगु पाय्छि मखु। नेपाःया थ्व अवस्था जुयाच्वंगुया कारण थनया च्यः मानसिकतां ग्रस्त जुयाच्वंपिं नेतातय्गु पहःचहः नं खः धइगु खँयात नेपाःमि जनतां गबलें ल्वःमंके मजिउ ।

More Stories Like this