सामाजिक रुपान्तरणय् नेवाः - ३

शरद कसाः

नेवाःतय्त मचांनिसें ज्ञानी जु धकाः तालिम याइ। धाइबलय् नं गुलि जक ज्ञानीम्ह मचा धकाः मस्तय्त स्वांपुया जुइ। थुकिया लिच्वः कथं धाथें व मचा तःधिकः जुइकाः व ज्ञानी हे जुइ। तर राजनीतिइ ज्ञानी जुयां मजिउ, अन धूर्त नं जुइमाः। झी नेवाः न्ह्यलुवापिं नं सकलें ज्ञानी व इमान्दार जकयापिं। दयेफु छम्ह निम्ह धूर्तपिं नं। अथेसां मेपिं धूर्तपिनिगु हूलय् लाइबलय् व छु नि छु जुइ। थथे जूगुलिं नेवाःत न्ह्याबलें लिउने जक लालां वन। थुकथं नेवाःत लिउने लात धकाः नेवाःतय्सं नं राजनीतिइ ब्वति कायेमाल, नेवाःत नं न्ह्यज्याये माल धकाः सः तयादीम्ह छम्ह न्ह्यलुवा खः, पद्मरत्न तुलाधर। नेवाःतय्त राजनीतिक रुपं सचेत यायेगुली वय्कःया योगदान तसकं महत्वपूर्ण जू ।

नेपालय् राजनीतिक पार्टीतय्त प्रतिबन्धित याना तयातःगु तानाशाही पंचायतया इलय् जनतायात थंम्ह पद्मरत्न तुलाधर हे खः। थःगु जीवन दावय् पानाः पंचायत व्यवस्था ध्वस्त याःम्ह वय्कः हे खः। वि.सं. २०४६ सालया जनआन्दोलन थनेगु व ताः लाकेगुली वय्कःया मू भूमिका दु। अनं लिपा देशय् ब्वलनाच्वंगु माओवादीया समस्या ज्यंकेगुली नं वय्कःया भूमिका उतिकं हे दु। द्वलंद्वः मनूत सी धुंकल, अझ नं सीगु व स्यायेगु ज्यायात दिके मफुत धाःसा देय् हे गालय् दुनावनी। अजाःगु इलय् मध्यस्थताया भूमिका म्हितादीम्ह वय्कः हे खः। वय्कःया हे कुतलं अपाय्धंगु समस्या ज्यन। देशय् छुं भति शान्तिं थाय् काल। धायेमाल धाःसा नोबेल शान्ति सिरपाःया हकदार खः, वय्कः। अले अपाय्धंगु ०६२/०६३ सालया गणतान्त्रिक आन्दोलनं निरंकुश शाह वंशयात वांछ्वयेत ताःलाःगुलिं थौं संविधानसभा धस्वानाच्वन। थुकथं देशय् शान्ति पलिस्था यायेगुली वय्कःया तःधंगु योगदान व भूमिका दु ।

देशय् अपाय्धंगु क्रान्तिया नेतृत्व यानादीम्ह, सकल नेवाःतय्त राजनीति यायेमाल धयादीम्ह पद्मरत्न नं मचांनिसें तालिम याना तयातःगु लिच्वः कथं ज्ञानी जक जुल, धूर्त मजू। अथे जूबलय् धूर्त ब्रर्मूतय्गु पुचलय् दुहां वनाः राजनीति यायेगु आँट हे मदया बिल। फलतः वय्कःया जीवनय् वःगु तःधंगु राजनीतिक अवसरं नं वन्चित जुयाच्वने माल। वय्कः थौं मानव अधिकारवादी नेताय् जक लिकुनावन। वय्कः स्वयं राजनीतिक किचलय् लाःगु जक मखुसे वय्कलं थंपिं द्वलंद्वः नेवाः कार्यकर्ता नं उकथं हे छ्यालब्याल जुयाः किचलय् लाःवन। थ्व अवस्थायात स्वयाः धायेगु खःसा नेवाःतय् 'लीडर' दु, तर मेपिं सक्सेसरत दयेकेत मस्वः धकाः धायेमाली। अथे हे हानं नेवाःतय्गु स्वभाव कथं लीडरशीप मदु धकाः लीडरयात जक दोष बियां नं मजिउ। दयेकीपिनिगु नं दोष दु। झीके 'सोलिडायरिटी'या संस्कृति मदया वनाच्वन। झीत मनोवैज्ञानिक कथं हे थःगु जाति प्रति हीन भावना ब्वलंकातल। झी ला च्वये वनेगु जाति मखु झी ला ज्या जक याइपिं वा थ्व थ्व जक याइपिं धकाः मतिइ तयाच्वनीपिं लानाच्वन ।

खनं झी नेवाःतय् छप्ये नयेगु व छजु पुनेत अपाय्च्वः धन्दा मदु, उकिं राजनीतिइ ब्वति कायेगु वा राजनीतिइ सनेगु धालकि छाय् म्वाःमी मदुगु ज्याय् सं वनेगु धकाः छेँय् नं धाइ। मामं धाइ, अबुं धाइ, कलातं तकं धयाच्वनी। तर आः झीसं थुइके माःकि राजनीतिक रुपं झी सशक्त मजुइकं गुबलें थहां वये फइ मखु। आः झीगु सतर्कता उखेपाखे वनेमाल। ब्रर्मूतय् छखा हे छेँया थः दाजुकिजा वा परिवारत छगू जक पार्टीइ सनी मखु, थीथी पार्टीइ सनाच्वनी।गुम्हं कांग्रेस सा गुम्हं कम्युनिष्ट। कम्युनिष्टय् नं ग्वःगू मछि कुचा दु उलि हे उपिं न्यनाच्वनी। अले न्ह्यागु पार्टीया सरकार वःसां थःया थःहे जक। सरकारय् च्वनीपिं नं उपिं हे विपक्षी च्वनीपिं नं उपिं हे। थजाःगु रणनीति नेवाःतय्सं नं सयेके माल। झी दुने छगू गजाःगु भावना दु धाःसा सुं छम्ह नेवाः थहां वलकि वया थासय् थः वनेमाःगु धकाः मतिइ तये धुंकी। अर्थात नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया नायः डा. केशवमान शाक्य थहां वःसा थः वयेमाःगु कथं खँ वयाच्वनी। नागः तुगः, विरोध खने दयाच्वनी। आः थुकथं बिचाः ब्वलंकेगु पलेसा केशवमान नं जि हे खः, जि नं केशवमान खः धकाः भावना पिज्वयेके माल ।

थ्व इलय् सकल नेवाःतय् छगू हे राजनीतिक पार्टी दःसा गुलि जिउ धकाः धाइपिं नं दु, तर थ्व सम्भव दुगु खँ मखु। जूसा ला खेल हे मेगु जुइ थन। अथेसां आः थीथी राजनीतिक पार्टीलिसे आवद्ध जुयाच्वंपिं नेवाःत थःगु जातीय हक हितया निंतिं धाःसा छथाय् मच्वंसे मगाये धुंकल। गथे तराई व मधेशयापिं थःगु जातिया लागिं छप्पँ जुल। अले देशय् छथुं राष्ट्रपतिं निसें कयाः उपप्रधानमन्त्री तकं उगु जातियापिं खने दयेकः वल। देय्या राजनीतिइ छथुं उपिं हावी जुयाबिल। तर नेवाःत धाःसा व हे तुंया ब्यां जुया तितिं जक न्हुयाच्वन। नेवाः हक अधिकारया निंतिं छथाय् दनेत नं गुम्हं च्यः बुद्धि जुयाः पार्टीइ न्यनेमानि धाइपिं। गुम्हं मेपिंसं न्यनेमाः वा न्यनेम्वाः थःगु हे तालय् थःगु हे सूरय् मादल थानाच्वन। थौं उखे स्व थुखे स्व थःगु ख्वाः थम्हं स्व मधासे थवंथवय् फफ स्वयाः थःथःपिनिगु बाजं जक थानाच्वनाः छुं जुइ मखु।
थौं नेवाःतय्गु धाथेंगु अवस्था छु दु? नेवाःतय्सं थुइके म्वाःला? सरकारं जनजाति प्रतिष्ठान मार्फत नेवाःतय्त नं जनजातिया धलखय् लाकातःगु दु। नेवाःत गजाःपिं जनजातिले धायेबलय् थकालीत थें उन्नत जातिया जनजाति धया बिउगु दु। थथे जुइबलय् गुलि मेमेपिं जनजातितय्सं सुविधा काये खनीगु खः उलि उन्नत जाति जूगुलिं काये मखनेफु। थीथी एनजीओतय् दाता कथं थकालीत ला धाथें उन्नत नं जू अले स्वावलम्बी नं। तर नेवाःत सकलें उन्नत खःला ले धकाः बिचाः याःसा अथे जुयाच्वंगु मदु। दाता कथं हे गुलिखें नेवाःत क्वय्या स्तरय् म्वाये मालाच्वंगु दु। रिक्सावाल, भल्या, ज्यामि जुयाः जक मखु खय्, मर्स्यातय् थाय् च्यः जुयाः तकं ल्हाःम्हुतु चूलाकाच्वंपिं दु। थीथी अवस्थां यानाः थःपिंत नेवाः धकाः ब्वये मछालाः बाध्य जुयाः गुलिं ला 'नेपाली' जुयाच्वंपिं दु। मेपिं जनजातित गथे राई, लिम्बू, मगः, तामाङ्ग आदित ला पुलिसय् दु, मिलिटरी दु, ब्रिटिश गोर्खाय् दु। नेवाःत गन दु? कन्हय् फिजिकली ल्वायेमाल धाःसां नेवाःतय्त संकट दु। उमिगु लाइफ स्टाइलं व झीगु लाइफ स्टाइल हे गुलि पाः। धरान, पोखरा, आदि थासय् ब्रिटिश गोर्खालीत गुकथं म्वानाच्वन नेवाःतय् स्थिति गय्च्वं दुवाले म्वाःला? खालि निम्ह प्यम्ह जिउपिं नेवाःतय्त स्वयाः समग्र नेवाःतय्गु मूल्यांकन यानाच्वन धाःसा हानं फसय् हे जक लानाच्वनी। झीसं धाथें आः आत्ममूल्यांकन यायेमाःगु अवस्था वयाच्वंगु दु ।

More Stories Like this