द्वेषं द्वेष क्वत्यले फइ ला ?

डि. आर. शाक्य 'ऋषि'

नत्थि रागसमो अग्गि - नत्थि दोससमो गहो।
नत्थि मोहसमं जालं - नत्थि तण्हासमा नदी।। १७
(अर्थ: राग समानया मि (अग्नी) मेगु मदु-
द्वेष समानया ग्रह मेगु मदु।
मोह समानया जाः (जाल) मेगु मदु-
तृष्णा समानया खुसि मेगु मदु ।

थुगु धर्मदेशना तथागत जेतवन विहारय् च्वनाबिज्याःबलय् न्याम्ह उपासकपिं मध्ये छम्ह बाहेकं प्यम्ह उपासकपिं बुद्धया धर्म श्रवण मन्यँसे गुम्हं न्ह्यः वयेकाच्वंपिं, गुम्हं बँय् पतिनं कुतिकुति सनाच्वंपिं, गुम्हं सिमाकचा ज्वनाः संकाच्वंपिं, गुम्हं सर्गतय् जक स्वयाच्वंपिं। उकी मध्ये छम्ह उपासक बांलाक एकचित्त यानाः धर्म श्रवण यानाच्वन। थुपिं न्याम्ह उपासकपिं थीथी योनीइ जन्म जुयाः अन्तय् बुद्धया इलय् मनुष्य धायेकाः जन्म जुलं नं थःगु पूर्व जन्मया स्वभाव तंके मफुगु व उकिसनं राग, द्वेष, मोह व तृष्णा थेंज्याःगु क्लेशया कारणं प्यम्ह उपासकपिंसं धर्म श्रवण याये मफयाच्वंगु खः धइगु खँ धम्मपद गाथाय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु ।

थौं थुज्वःगु राग, द्वेष, मोह व तृष्णाया कारणं झीगु परिवार, समाज, देय् वा विश्वय् तक नं अशान्ति जुयाच्वंगु दु। अय्नं झीसं उकियात वाः मचाः ।

थुकथं हे राग, द्वेष, मोह, तृष्णा अन्त यायेगु विषयय् छन्हु छगू प्रवचन ज्याझ्वः जुल। प्रवचन जितः नं श्रवण यायेगु ह्वःताः चूलात। प्रवचक जुयाच्वंम्ह व्यक्तित्व बांलाःम्ह, धर्मया खँ वा बाखं अर्थ, उपमा ल्वय्क तयाः ध्वाथुइक कने फुम्ह व उकिसनं छम्ह ल्याय्म्हम्ह प्रवचकया थ्व अति गम्भीर प्रवचन खः। प्रवचन न्यँन्यं वनाबलय् छथाय् वयाः रागयात रागं हे दमन यायेमाः, द्वेषयात द्वेषं हे दमन यायेमाः, मोहयात मोहं हे दमन यायेमाः व तृष्णायात तृष्णां हे दमन यायेमाः धकाः खँ पिहां वःबलय् जितः म्हुतुइ पालुक्क मल्ता न्ह्यये थें जुल। थथे धकाः प्रवचक भाजुं न्हापा नं धयाबिज्याःगु दु। थ्व खँ भगवान बुद्धं धयाबिज्याःगु मदु। भगवान बुद्धं ला वैर भावं वैर गबलें शान्त जुइ मखु धयाबिज्याःगु खः। तर थुगु प्रवचनया विषय खः वैरयात वैरं हे शान्त यायेगु। अर्थात रागयात रागं, द्वेषयात द्वेषं, मोहयात मोहं व तृष्णायात तृष्णां क्वत्यलाः शान्त यायेगु उपाय कौशल खः। अर्थात दर्शन नं खः। थ्व खँ बुद्ध परिनिर्वाण लिपा पिहां वःपिं पण्डित दार्शनिकतय्सं पित हःगु छगू दर्शन जक खः। थ्व छगू सूत्र नं खः। थुकिया सूत्र प्रतिक चन्द्रामाहशेसन द्यः खः। थुम्ह द्यवं राग, द्वेष, मोह व तृष्णारुपी द्यःपिंत क्वत्यलातःगु दु धकाः धयाबिज्यात। वसपोल प्रवचक भाजु थुगु दीक्षायाम्ह छम्ह स्यल्लाःम्ह गुरु नं खः। तर वसपोलं थ्व खँय् न्ह्याक्व हे तर्क, उपमा व दसि न्ह्यब्वयादीसां जिगु मन उलि सन्तुष्ट जुइ मफुत। जिगु मनं मनं धाल - धाथें रागयात रागं, द्वेषयात द्वेषं, मोहयात मोहं व तृष्णायात तृष्णां हे दमन यानाः क्लेश अन्त जुयाः दुःखं मुक्त जुइगु खःसा व खँ सर्वज्ञ धाःम्ह बुद्धं छाय् मथुल खः? उबलय् कालि याक्खनीया घटना नं द्वेषयात द्वेषं हे क्वत्यलेगु ज्या जुयाः हे मखा लिथु-न्ह्यथु दथुइ द्वेष भाव जन्म जन्मातर तकं खुसिबाः थें न्ह्यानाच्वन? अन्तय् बुद्धया इलय् वसपोल बुद्धया सिचुगु मैत्री, करुणाया अनुभावं इमिगु द्वेषभाव अन्त जुयाः अवैरभाव, अद्वेषभाव वा मित्र भावं हे शान्त जुया वन। अथे हे थौं विश्वय् गुलि नं अशान्तिया घटना जुयाच्वन, थ्व फुक्क द्वेष, मोह व तृष्णाया कारणं हे जुयाच्वंगु खः। उकिं थ्व लँपु जिगु बिचाः कथं उलि पाय्छि मजू ला धकाः तायेका। अथे धकाः थ्व खँ बिल्कुल वाहियात धकाः नं धायेगु खँ जुइ मखु। यदि थुगु विधि अर्थात सूत्रं धाःथें राग, द्वेष, मोह व तृष्णा थेंज्याःगु क्लेशं मुक्त जुल धाःसा झन हे बांलाः जुइ। आखिर न्ह्यागु न्ह्याथे यानाः जूसां क्लेशं मुक्त जुल धाःसा व हे बांलाःगु खँ खः। चाणक्य नीतिइ धयातःगु दु -
कृते प्रतिकृति कृयादहिंसने प्रति हिंसनम् ।
तत्र दोषो नपतति दुष्टे दुष्टं समाचरेत ।।
(अर्थ: हिंसायत हिंसा हे यायेमाः थुकी अपराध धइगु छुं हे मदु। छाय्कि दुष्ट ज्या याइपिंत दुष्ट आचरण यायेगु हे पाय्छि खः।)

थ्व खँ नं सायद थुगु खँनाप हे ज्वःलाः। आखिर न्ह्यागु न्ह्याथे जूसां बांलाःगु खँ सकसियां निंतिं जुइमाः अर्थात बुद्धोभवति सर्वप्रकारं जगतो हिताय् धाःथें जुइमाः धकाः धयातःगु नं दु। तर थ्व दीक्षाय् वा प्रवचनय् मुक्कं शाक्य, बज्राचार्यपिं अर्थात गुरुजुपिं जक छाय् जुल खः मसिउ। व खँ ग्वसाः खलःया पासापिंके न्यनाबलय् 'थ्व दीक्षा मेमेगु पंचशील, अष्टशिल काये थें न्ह्यःने लाःथे न्ह्यागु इलय् न्ह्याम्हसिनं काये मजिउ। मनूतय्गु स्तर, योग्यता स्वयाः उकिसनं जातियताया आधारं कायेबलय् शाक्य, बज्राचार्यपिं योग्य खः। थुकी दुने नं गुह्य खँत उलि हे दुगु जुगुलिं मेमेपिंसं न्यने स्वये मजिउ धागु खः' धकाः संक्षिप्तं लिसः वल। थुकी जिं तर्क वितर्क यानाच्वनेगु पाय्छि मताय्कुसे छुं हद ला थ्व नं ठिक्क हे जू धकाः थुइका। खय्त ला थुगु दीक्षाया लागिं पासापिंसं जितः नं तःक्वःमछि हे इनाप याःगु खः। तर जि प्रवचनय् हे जक सीमित जुयाच्वना। पासापिंसं मेमेगु थीथी दीक्षाय् सहभागी जुयाः योग ध्यान न्ह्याकाच्वंगु दु। उकिसनं यक्व पासापिं योग्यपिं, बांलाःपिं व विश्लेषणात्मक, विवेचनात्मक रुपं थुइका काये फुपिं वा यथार्थयात थूपिं नं खने दयावःगु दु। अथे हे झीगु धर्म संस्कृति व सामाजिक विकृति चीका वनेगु ज्याय् पलाः बुलुहुँ छिनाहःगु नं खनेदु। थ्व तसकं च्वछायेबहःगु ज्या खः।
तर गुलिंगुलिं पासापिं धाःसा थथे नं खनेदु - शिल, सदाचार, अनुशासन हाचां गायाः प्राज्ञिकताया अभिमानं च्वय्च्वय् धाःपिं, मिखा तिसिनाः गुरु मुष्ठिवाद स्वीकार यानाः पुचः पुचः जाकिसिन्हः तिनाः समाजय् बोधिसत्व चर्या धकाः जुइपिं। राग, द्वेष, मोह, तृष्णा अन्तया लँ थथे मखु धकाः धाइपिंत अविद्या धाइपिं। गुम्हं गुम्हं पासापिं ध्यबा कमे यायेगु नामय् बुद्धया शिक्षा प्रचार तक नं याये मजिउ धाइपिं नं दु। थ्व जिगु सुझाव जक खः आलोचना मखु। सुं गुरुप्रति, धर्मप्रति विरोध नं मखु। उकिं फुक्कसिया कल्याण मंगल कामना यानाच्वना ।

More Stories Like this