सारिपुत्र परिनिर्वाण जूगु दिंयात लुमंकाः

प्रकाश शाक्य

बुद्ध धर्मय् न्ह्यागु पुन्हिया नं छगू बिस्कं महत्व दु। थथे हे कार्तिक पुन्हि अर्थात सकिमिला पुन्हियात झीसं सारिपुत्र निर्वाण जूगु दिं धकाः लुमंकाच्वना। सारिपुत्र धकाः नां काल कि महामौदगल्यानया नां नं वइ। थुपिं निम्हेसित भगवान बुद्धया अग्रभावक अर्थात दकलय् न्ह्यःने लाक्क च्वनीपिं धकाः पदवी बियातःगु दु। भगवान बुद्ध स्वयमं हे थुपिं निम्ह बुद्ध धर्मया सेनापति खः धयाबिज्याःगु दु ।

थुपिं बुद्ध धर्मय् दीक्षित जुइ न्ह्यः सारिपुत्रया नां उपतिक्षित खःसा मौदगल्यानया नां कोलित खः। थुपिं निम्ह नापनापं च्वंगु गामय् छन्हुं हे गर्भाधान जुयाः छन्हुं हे बूपिं खः। अय् जूगुलिं थुपिं तसकं मिले जूपिं पासापिं खः ।

छन्हु राज्यगृहय् (भारतया विहार प्रान्त) थुपिं निम्ह नाटक स्वयाच्वंगु जुयाच्वन। प्याखं स्वस्वं उमि थथे खँ जुल - 'थन मुनाच्वंपिं दक्वं सछिदँ मक्यंनिवं मृत्यु जुइगु छ्यं ज्वनाः वयाच्वंगु दु। थ्व खँय् सुयां ज्ञां मदु। थज्याःगु ज्ञां झीसं सीकेनु।' थथे खँ ब्याकाः उपिं राजगृहय् हे च्वनीम्ह संजय धाःम्ह छम्ह परिब्राजकया शिष्य जूवन। थुपिं तसकं बुद्धिमान जूगुलिं उमिसं अन थ्व खँ थुइकल कि थुमिसं नालाच्वंगु धर्म पूवंगु धर्म मखु अर्थात् थ्व धर्मं निर्वाण लाइ मखु। थ्व धर्मं स्वर्ग भूमि ला प्राप्त जुइ तर अनं नं न्ह्याम्ह हे जूसां च्यूत जुयावये मानिगु जूगुलिं यदि मभिंगु संगत दुथाय् जन्म काये मालकि नरक भोग यायेमाली गुकिं झीसं आः याना वयाच्वनागु धर्म दक्वं व्यर्थ जूवनी। अले उपिं निम्हं अनं त्वःताः शुद्ध धर्मया ज्ञां कायेगु धकाः चाःहिला जुल। तर गनं लुइके मफु। निम्हेसिनं थ्व प्रतिज्ञा यात कि सुनां न्हापालाक्क निर्वाण लाइगु धर्म लुइकल वं मेम्हेसित कनेमाः। अले उपिं हानं वहे परिब्राजकया थासय् तुं लिहां वल। थुबलय् नकतिनि शाक्यमुनि बुद्ध बोधिज्ञान लानाः सारनाथय् पञ्चवर्गीय भिक्षुपिंत उपदेश बियाः राजगृहपाखे बिज्यानाच्वंगु जुयाच्वन। पञ्चवर्गीय भिक्षु मध्ये क्वकालिम्ह अस्सजि भन्ते नं राजगृहय् बिज्यानाच्वंगु जुयाच्वन। छन्हु भन्ते चारिका यानाच्वंगु मौदगल्यानं खन। भन्तेयागु सप्रजन्यचाल खनाः व तसकं प्रभावित जुल। वं भन्तेयाके न्यन, 'छपिंसं सुयात गुरु माने यानाच्वना? व गुरुया धर्म छु खः? जि नं छकः न्यने दइला ?'

अस्सजि भन्तें वयात बुद्ध धर्म बारे संक्षेपं कनाबिज्यात - थन गुलि नं खँ व वस्तु दु व दक्वं छुं नं हेतुया प्रभावं दइगु खः थ्व दक्व तथागतं सिउ। माःसा थ्वयात निरोध यायेगु छगू कारक दइ धयागु सिद्धान्त बुद्धं सिउ। थ्व वःगु दुःखयात निरोध यायेगु व दुःख व हे मवयेकेगु लँपु नं भगवान बुद्धं आर्यअष्टागिक मार्गय् क्यना बिज्याःगु दु ।

थ्व बुद्ध धर्मया मूल मन्त्र न्यनेसातकि द्वःछि कथं नं मल्याक थुकिया अर्थ सियाः मौदगल्यानया धर्मचक्षु चाल। बुद्ध धर्मया शिष्य जुइत मौदगल्यानं सारिपुत्रयात नं ज्वनाः राजगृहया बेजु वनय् बिज्यानाच्वंम्ह बुद्ध भगवानयाथाय् वन। भविष्य धायेफुम्ह बुद्ध भगवानं नं थुपिं अन वयाच्वंगु खने सातकि 'हुं वयाच्वंपिं निम्ह बुद्ध धर्मया सेनापति खः' धकाः शिष्यत्व प्रदान यात। बुद्ध धर्मय् दीक्षित जुइधुंकाः मौदगल्यानं छवाःया दुने व सारिपुत्रं निवाःया दुने अरहत्व पद प्राप्त यात।
अस्सजी भन्ते सारिपुत्रया आचार्य खः। सारिपुत्र भन्ते राहुलया आचार्य खः। तथागतया उजं नं हे सारिपुत्रं बुद्धपुत्र राहुलयात अभिषेक याना बिउगु खः। तथागतं आयू परित्याग यायेगु घोषणा यायेधुंकाः सारिपुत्रयात छन्हु थज्याःगु तर्कना वल कि भगवान बुद्ध निं न्हापां परिनिर्वाण जुइ कि अग्रश्रावकपिं निं न्हापां जुइ? थःगु ध्यानं थ्व ज्ञां सीकल कि दलकय् न्हापां अग्रश्रावक निं निर्वाण जुइ। थ्व सीकाः थःगु आयु संस्कार स्वःबलय् आयु छवाः जक ल्यं दनि। वं मतिइ तल-जिं जि बूगु नैलिक गांया क्वथाय् आयु परित्याग यायेगु। थुकिया लागिं बुद्धया थाय् वनाः बिन्ति यात 'महामुनि ! आः जि छपिंपाखें बायेत्यना। जिगु थ्व अन्तिम बन्दना खः। आः जिगु जीवन यक्व मंत। थनिं छवाः जक ल्यं दनि। भगवान जितः अनुमति बियादिसँ। जि परिनिर्वाण जुइ ।'

तथागतं गथे छं उचित ताइ अथे हे या धासें सारिपुत्रया गुण लुमंकाः धयाबिज्यात, 'आः छ थेंज्याःम्ह भिक्षुयागु दर्शन तसकं दुर्लभ जुइ, अय् जूगुलिं छं छिमि किजापिंत धर्म देशना याना हुँ ।'

बुद्ध धर्म कथं निर्वाण जुइ न्ह्यः अन्तिम ऋतिप्रतिहार्य क्यनेमाः। सारिपुत्रं नं सकल भिक्षुपिंत क्यनेधुंकाः बुद्धयात स्वकः प्रदक्षिणा यानाः बन्दना यात, 'भन्ते ! थ्वया न्ह्यः शत सहस्राधिक असंख्य कल्प न्ह्यः अनोम मदर्सी बुद्धया चरणकमलय् पुलिं चुयाः छपिनिगु दर्शनया लागिं प्रार्थना यानागु खः। छपिनिगु प्रथम दर्शन यानाबलय् व जिगु प्रार्थना सिद्ध जुल। आः थ्व जिगु अन्तिम दर्शन खः। वयां उप्रान्त छपिनिगु दर्शन जुइ मखुत ।'

सारिपुत्र थः ५०० म्ह शिष्यपिं नापं थःगु गामय् थ्यनेसातकि थः भिन्चा उपरेशयात जिमि मां रुपसारीयात जि बूगु क्वथा चछि जक च्वनेगु लागिं बन्दोबस्त याना बिउ धकाः सुचं छ्वत। सारिपुत्रया मांयात थः काय गृहत्याग यानावंगु तसकं मयः। अय् जूगुलिं ल्याय्म्हबलय् प्रव्रजित जुयाः बुरा जुइकाः हानं गृहस्थी जूवल धइगु बिचाः यानाः क्वथा सुचुकुचु याना बिल। वहे चा सारिपुत्र निर्वाण जुइगु सीकाः चातुमहाराजिका इन्द्र व महाब्रम्हापिं नं अन्तिम दर्शन याः वल। रुपसारी ब्राम्हनीनं गबलें मखनापिं मनूत दर्शन याःवगुलिं चुन्द भन्तेयाके थुपिं सु धकाः न्यन। लिसलय् थुपिं स्वर्गलोकया देवतापिं खः धाःगु न्यनाः जिमि काय हे थपाय्सकं तःधंसा वया गुरु झन हे गुलि तःधं जुइ सीकेमाल धकाः मतिइ तल। दिव्यदृष्टिं थ्व खँ सारिपुत्रं थुइकाः जिमि मांयात बोध यायेगु उचित ई वल धइगु तायेकाः भगवान बुद्धं थः मांयात उद्धार यायेत अभिधर्म कनाबिज्यात। रुपसारी ब्राम्हनी नं महाउपासिका जुयाः थ्व धर्म न्यँन्यं हे श्रोतापत्ति फल लानाः थः काययात थथे धाल, 'छं छाय् जितः थज्याःगु अमृत फल लाइगु धर्म न्हापा हे मकनागु ?'

वयां लिपा जितः जिमि मामं पोषण याःगु मूल्य चुक्ता याये धुन धइगु तायेकाः सुथसिया इलय् चीवरं ख्वाः त्वपुनाः भगवान बुद्धं थें जवपाखे मुपुलाः परिनिर्वाण जुयाबिज्यात। उगु इलय् पृथ्वीइ स्वकः तःभुखाय् ब्वल ।

सारिपुत्र स्थविर कार्तिक पुन्हि कुन्हु परिनिर्वाण जुया बिज्यातसा वयां निवाः लिपाया कृष्ण पक्षय् महामौदगल्यान स्थविर परिनिर्वाण जुयाबिज्यात ।

स्थविर चुन्दं सारिपुत्रयागु चिवर, पात्र, अस्तिधातु व लः चालिंचा ज्वनाः आनन्द भन्ते नापं भगवान बुद्ध बिज्यानाच्वंगु विहारय् वनाः सारिपुत्र निर्वाण जूगु सुचं बिल। पवित्र वस्तुत कयाः बुद्धं धयाबिज्यात, 'क्षान्ति बलं पृथ्वी समान सारिपुत्र निर्वाण जुइधुंकल। वयात दक्वसिनं बन्दना या।' भगवान बुद्ध थम्हं हे सारिपुत्र व मौदगल्यानया अस्थि गर्भगृहलय् तयाः चैत्य प्रतिस्था यात धाइ ।

अस्थि धातुया धर्म यात्रा:

भारतय् बेलायतं शासन यानाच्वंगु इलय् सन् १८५१ फरवरीया शुरुइ जनरल कनिंघम व लेफ्टनेन्ट मेलया अध्ययनं साथीया सटधारा गामय् सारिपुत्र व मौदगल्यानया अस्थित दुगु छगः चैत्य दु धकाः सीकल। उमिसं चैत्यया च्वं छप्वाः खनाः विशेष प्रकारया यन्त्रं ल्वहंया पाता छगू लुइकल। वयात चीका स्वःबलय् छगः पुसा दुगु १.५ फिट दुगु प्यकुंलाःगु भुयु उनयागु निगः बाकस खन। उत्तर व दक्षिण लाकाः तयातःगु व बाकसया द्यःने छसिकथं ब्राम्ही आखलं 'महामोगलसनरस' व सारिपुतस' धकाः च्वयातल। व निगः बाकसया दुने नं हानं ६ इन्च ब्या व हाकः दयाः ३ इन्च जाः दुगु छगः छगः बाकस तयातःगु जुयाच्वन। उकिया पुसाय् ब्राम्ही आखलं हे 'म' व 'स' जक च्वयातल। बुद्ध भगवान पूर्वाभिमुख यानाच्वनीबलय् बुद्धया जवय् अर्थात दक्षिणय् सारिपुत्र व खवय् अर्थात उत्तरय् मौदगल्यान च्वनी। थन नं थ्वहे कथं बाकस मिले यानाः तयातःगु खः। महास्थविर सारिपुत्रयागु चिकिचाग्वःगु बाकसया दुने छगू पवित्र अस्तिधातु नापं माला व चन्दनया निकू सिँ तयातःगु खःसा महस्थविर महामौदगल्यानया बाकसय् निकू अस्थि नापं चन्दनया छकू सिँ नं तयातःगु खः ।

थ्व निगः बाकस उमिसं लुइकेवं लण्डनया म्यूजियमय् ब्वयेयंकल। यक्व दँ लिपा श्रीलंकाया महाबोधि सोसाइटीं थ्व खँ सीकाः उगु अस्थि हानं बौद्ध संसारय् हे लित हयेमाःगु वाःचायेकल। पवित्र अस्थि लित हयेत सन् १९३३ स छगू प्रतिनिधिमण्डल लण्डनय् च्वंगु एलबर्ट म्यूजियमया क्यूरेटर श्री कैम्पबेल नापलाः वन। तर वं ब्रिटिस सरकारया अनुमति बिना छुं हे याये फइ मखु धकाः लिसः बिल। तर वं छगू कृपा थ्व तल कि सारिपुत्र निर्वाण जूगु दिं कार्तिक पुन्हि कुन्हु म्यूजियमय् वयाः सारिपुत्र व मौदगल्यानया अस्थि दर्शन याये फइगु बन्दोबस्त याना बिल। थथे यक्व शताब्दी धुंकाः देश विदेशया बौद्धतय्सं लण्डनय् थःगु 'धर्म सेनापतिया' न्ह्यःने छ्यं क्वछुकल ।

हानं सन् १९३८ दँय् महाबोधि सोसाइटीया प्रधानमन्त्री देवप्रयवलि सिंहं थ्व पवित्र अस्थि लित हयेगु कुतः यात। थ्व वयागु ज्याय् यक्व बौद्ध संस्थां समर्थन बिल। थ्व खँ सीकाः ब्रिटिस सरकारं महाबोधि सोसाइटीयात इनाप स्वीकार यात। पवित्र धातु लित हयाः दिल्लीइ छगः तग्वःगु देगः दयेकाः अन प्रतिस्था यायेगु निर्णय यात। तर उगु समयया भुपालया नवावं व वयागु सरकारं नमूना क्यनाः थ्व जिमि भूमिपुत्रत खः, अय् जूगुलिं प्रतिष्ठा थन हे भूमिइ यायेमाः धासें माःगु न्ह्यागु कथंया ग्वाहालि यायेत स्वीकार यानाः अन हे प्रतिष्ठा यायेगु बचं काल ।

छुं दँ लिपा थ्व साचिया देगःत नं सिधःगु सिधःगु थें जुल। उद्घाटनया तिथिया खँ नं ब्याकल। तर दुर्भाग्यवस थुबलय् निक्वःगु विश्वयुद्ध शुरु जुल। थज्याःगु इलय् जहाजय् तयाः लण्डनं थन हयेगु जोखिम काये मजिउ धकाः पवित्र ज्या दिकेमाल ।

(कथहं)

More Stories Like this