थुगुसीया न्हूदँ व न्यायेके थाकुया वःगु नखःचखः

सानुराजा शाक्य

थुगसीया न्हूदँ नं नेवाः आन्दोलनया पूरक कथं हे न्ह्यानाच्वंगु दु। नेवाःतय्त नखःचखः हनेगुली नेपाःया सुं नं जातीय समुदायं ध्वये मफइगु जु हे जुल। उकी मध्ये नेवाःतय् तःजिगु नखः स्वन्ति व न्हूदँया विशेष महत्व दुगु जुल। झीगु नखः स्वन्ति खँग्वलं नं थुइकाच्वंगु दु कि थ्व स्वन्हुतक न्यायेकीगु नखः खः। तर थुगुसीया पंचाङ्ग निर्णायक समितिं पिकाःगु पात्रोय् झीगु स्वन्तियात निन्हुइ कुनेत्यंगु षडयन्त्रया खुब विरोध जुल। पंचाङ्ग निर्णायक समितिया ज्योतिषतसें शास्त्रया आधारय् झीगु नखःचखःयात स्यंकेगु कुतः याःसां नेवाःतय् सक्रियतां उमिगु षडयन्त्र असफल जुल। थ्व नं छगू कथं पहिचान नाप स्वानाच्वंगु राजनीति खः। राजनीतिक आवश्यकताया आधारय् हे मनूतसें थःपिन्त माःगु रितिथिति, संस्कृति व संस्कारया विकास याःगु खः। झीगु प्रत्येक नखःचखतय् दार्शनिक पक्षयात उतिकं महत्व बियातःगु दु। स्वन्ति नखःया इलय् याइगु लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व किजापुजा नेवाःतय् जीवन दर्शननाप स्वानाच्वंगु खँय् विवाद मदु। दँया अन्तिम दिन लक्ष्मीपुजा कुन्हु दच्छियंकंया ल्याःचाः क्वचायेकाः कन्हय् न्हूदँ कुन्हु म्हपुजा यायेगु चलन आःया मखु। उकिं नेवाःतय् नितिं लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व किजापुजा झ्वःलिकं यायेगु परम्परा दुगु खः ।

न्हूदँ पुलां कि म्हपुजा पुलां धइगु वहस नं नेवाःतय् दुने मदुगु मखु। थौंकन्हय् न्हूदँया लसताय् म्हपुजा यानाच्वनागु मखु, म्हपुजा ला नेपाल संवत् शुरु जुइ न्ह्यःनिसें हे नेवाःतसें याना वयाच्वंगु खः धाइपिं नं दु। तर म्हपुजा नाप न्हूदँया ला व लुसिया थें स्वापू दुगुली शंका मदु। खः, थौंकन्हय् थें भिंतुना कालबिल यानाः, र्‍याली पिकयाः, वाकाथन यानाः न्हापा न्हापाया नेवाःतसें न्हूदँ हनामवं। थुकथं न्हू कथं न्हूदँ हनाः न्हूगु दँयात महत्व बी सयेकागु, नेपाल संवत्या बारे सीका काये फुगु सछिदँ हे मदुनि। धर्मादित्य धर्माचार्यं ने.सं. १०४७ पाखे नेपाल संवत्या महत्व बारे च्वयाः न्हूदँ थुकथं हनेमाः धकाः ध्वाथुइकुसेंलि तिनि न्हूदँ हनेगु बारे नेवाःतय् दथुइ चर्चा जूगु खः ।

नेपाल संवत् चले जुइ न्ह्यः नेपालय् शक संवत्, लिच्छवी संवत्, मानदेव संवत् आदि संवत्त चले जुल। थ्व फुक्क संवत्या साल हिलीगु दिं धाःसा नेपाल संवत्या साल हिलीगु दिं कछलाथ्व प्रतिपदा हे खः। उगु दिन नेपाल संवत्या निंतिं जक मखु शक संवत्, लिच्छवी संवत् व मानदेव संवत्या नं न्हूदँ खः। उकिं नेवाःतसें लक्ष्मीपुजा कुन्हु दछिया ल्याःचाः तयाः कन्हय् कुन्हु न्हूदँनिसें न्हूगु खाता चायेकेगु परम्परा नेपाल संवत् वसांनिसें जक याःगु मखु। थुकथं नेवाःतसें उकुन्हु न्हूदँ हनाः थःपिनि सुख शान्ति व भिं जुइमा धकाः म्हपुजा यायेगु चलन न्हापां निसें हे दुगुली शंका मदु। थ्वहे कारणं म्हपुजा नेवाःतय्गु निंतिं गुलि पुलां न्हूदँ हनेगु नं उलि हे पुलां जुइगु सम्भावना यक्व दु। म्हपुजाय् सुलाच्वंगु दर्शन थःत थम्हं हे म्हसीकाः पूजा यायेगु नं न्हूदँ नाप हे स्वानाच्वंगु खः। शक संवत् चले जुयाच्वंगु हे इलय् नेवाःतय् चीमि वर्ग आर्थिक दासतां मुक्त जूगु घटनायात कयाः न्हूगु संवत् कथं नेपाल संवत् वःगु खः। उगु ईया नेवाः धायेबलय् थौकन्हय् थें नेपाःया थीथी जातीय समुदायत मध्ये छगू जातीय समुदाय कथं मखुसंे 'नेपाःया जनता' धइगु अर्थय् थुइकीगु खँग्वः खः ।

थुपिं हे कारणं नेवाःतसें लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व किजापुजायात स्वन्ति नखः कथं स्वन्हुयंकं हे झ्वःलिक हने माःगुया महत्व दुगु खः। थ्व महत्वया बारे पंचाङ्ग निर्णायक समितिया ब्रम्हू ज्योतिषतसें थुइगु नं गथे? झीसं छुं धाल कि जातीय द्वन्द्व व साम्प्रदायिक भावना थनेत अथे याःगु खः धकाः थौंतक नं पंचाङ्ग निर्णायक समितिया तथाकथित नायः डा. माधव भट्टराईनं च्वयेगु मदिकूनि। वय्कःया कथं झीत जूगु समस्या बारे वय्कःपिंत सुझाव बी फइ हं तर स्वीकार यायेगु मयायेगु वय्कःपिंसं धाःथे जुइ हं। थ्व स्वयां अप्वः ब्राम्हणवादी चिन्तन मेगु छु जुइ फइ ?

तिथि विवादया हे दथुइ नेवाःतय् स्वन्ति नखः क्वचाल। गुलिं नेवाःतसें न्हूदँ छन्हु न्ह्यः हे म्हपुजा याःगु नं खनेदत। तर नेवाः संघ संस्थातसें छप्वाः हे म्हुतुं स्वन्ति नखः न्यायेकेगु बारे छगू मत जूगु धाःसा नेवाः आन्दोलनया नितिं नं छगू तःधंगु उपलब्धि खः। ब्यक्तिगत रुपं सुं नेवाःतसें लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व किजापुजा न्यायेकेगु दिं उखेथुखे लाःसां नेवाःतय् सक्रिय संस्थातसें याःगु निर्णय व सरकारयाके नेवाःतसें याइगु किजापुजाया न्हि कुन्हु सार्वजनिक विदा बीकेत सफल जूगुलिं नेवाः संघ संस्थाया धापूयात यक्व नेवाःतसें स्वीकार याःगु खँयात नेवाः आन्दोलनप्रति नेवाः जनतां क्यंगु भरोसा खः धकाः थुइकेमाः ।

थुपिं दक्वं खँया वावजूद नं थुगसीया स्वन्ति नखः न्यायेकेत नेवाःतय् मध्यम व चीमि वर्गयात थाकुल। थी मफयेक थहां वनाच्वंगु बेसाःभाः व परम्परांनिसें न्यायेकेबलय् यायेमाःगु विधि व्यवहारया कारणं थ्व वर्गया नेवाःतय्त थुगसीया नखः हनेत थाकुल। हानं नेवाःत धइपिं न्हापा गथे यानावल उकथं हे यायेमाः धकाः जिद्दि याइपिंखः। हँय्ख्यें छगःया सच्छि वंसा ध्यबा धइगु छु खः हँय्ख्यें हे माः धकाः ज्वनीपिं। ग्वय्स्वांमाः छमाःया निसः वंसां उगु हे स्वांमाः माः धकाः हाला च्वनीपिं। नये मजिउगु चिकिचाग्वःगु तःसि छगःयात नं न्यय्तका पुलाः न्याना हयेगु बानी दुपिं नेवाःतसें यानाः नेवाःतय्त हे थाकुयाच्वंगु खँयात नं थुइकेमाल। झीगु कमजोरीया फाइदा कयाः मर्स्या ब्यापारीतसें अःपुक हे झीगु ध्यबा स्वहायेका यंकाच्वंगु खँय् नं वाःचायेमाल। न्ह्यागु नं परम्परांनिसें याना वयाच्वंगु थ्व हे माः व हे माः धकाः नं गुगुं शास्त्रय् च्वयातःगु मदु। झीगु नखःचखःया दार्शनिक पक्षयात थुइकाः उकथंया व्यवहार यायेमाः नकि नखःचखः हनेगु परम्पराया जडय् च्वनाः झीसं झीगु हे नखःचखः हने मफइगु कथंया अवस्था पिमदनेमा। झीगु नखःचखः नं ल्यंका तये झी नं न्ह्याबलें म्वानाच्वने फयेमा धइगु कथं माः थासय् झीगु परम्परागत बिचाःयात परिमार्जित याये फुसा जक नेवाः जीवन न्ह्याइ। झीगु संस्कृति, संस्कार विधि व्यवहार जीवन म्वानाच्वनेगु लँपु जुइमाः, जीवनयात बोझ याकेत झीगु नखःचखः जुइ मजिउ ।

More Stories Like this