सुभाय्, भाजु लाभरत्न तुलाधरजुयात

महीश्वरराज वज्राचार्य, अध्यक्ष - नेपाल बौद्ध परिषद

वंगु वैशाख १ गते जिगु छगू शोधमूलक धार्मिक कृति सद्धर्म कथा सङ्ग्रह भाग १' पिदंगु जुल। अले व सफू सकलया शुभ मंगल कामना यानाः धर्म दानया रुपय् इनेगु ज्या नं जुल। अनंलि न्याला दयेकाः वंगु भाद्र २८ गते येँया भाजु लाभरत्न तुलाधरजुपाखें जिगु उगु सफुतिइ दुथ्याःगु च्वसुत मध्ये छपु च्वसु 'जगत्जननी श्री आर्यतारा' स उल्लिखित परित्राण पाठ अन्तर्गत पृष्ठ संख्या १४० निसें १५० तकया जम्मा पृष्ठ ११ स न्ह्यथनागु स्तोत्र व थुकिया भावार्थया छुं छुं खँयात कयाः 'ताराया छपु तुतः, अनुवादकया थीथी कुतः' शिर्षकया छगू आलोचनात्मक प्रतिक्रिया 'सन्ध्या टाइम्स' न्हिपौस पिदंगु स्वयेदत। उगु प्रतिक्रियाय् नेपालमण्डलया उत्पत्ति विषय न्याम्ह बुद्ध जुइमाः थाय् प्यम्ह बुद्धया जक नां दुगु अले व न्याम्ह बुद्धया न्याम्ह हे तारापिं दयेमाः थाय् प्यम्ह ताराया जक नां न्ह्यथना तल धकाः कुंखिनादीगु जुल। अले व सद्धर्म कथालय् दुथ्याःगु मेमेगु कथाया विषय मौन जुयादीगु जुल।
छुं नं विषय वस्तुया आलोचना थःथःगु बुद्धि, विवेक, प्रतिभा, क्षमता आदि कथं जुइगु खः। उकिं थजाःगु प्रतिक्रियात गुलिं नकारात्मकं जुयाच्वनीसा गुलिं रचनात्मक एवं सकारात्मक रुपं जुइगु स्वभाविक हे जुल ।

थुगु विषय भाजु तुलाधरजुया प्रतिक्रिया आपाः यानाः नकारात्मक भावनां जूगु खना। दसुया निंतिं वय्कःया धापू कथं 'नेवाः बौद्ध समुदायया दुने सफू न्याना ब्वनेगु धइगु भावना विकसित मजूनि, बरु मेमेगु ब्याक्कं कथंया दानसिबें धर्म (धार्मिक सफू) या दान तःजि धइगु भाव ब्याप्त। उकिं हे जुइ थुगु सफू नं धर्म दानया रुपय् इनेगु ज्या जूगु।' वय्कःया थ्व धापू कथं बौद्धतय्सं सफू न्याना मब्वनिगुलिं जक हे धर्मदान धकाः सफू इनिगु ज्या जुयाच्वंगु खनेदत। यथार्थतः धर्म यायेत धर्म चित्त उत्पन्न जूम्ह जुइमाः। अन्यथा व व्यक्तिं धर्मया मर्म मथुइगु स्वाभाविक हे जुल ।

आः थन वय्कः तुलाधरजुं बियादीगु नकारात्मक प्रतिक्रियायात कयाः छसिकथं चिन्तन मनन याये। वय्कःया प्रतिक्रिया जम्मा झिगू बुँदाय् समाहित जुयाच्वंगु दु। थ्व झ्वलय् निगूगु बुँदा तक सकारात्मक रूपं न्ह्याःगु दुसा स्वंगूगु बुँदानिसें नकारात्मक खनेदुगु जुल। स्वंगूगु बुँदा खः 'द्वंकूम्हेस्यां भिंकेगु भाला' या शिर्षक। थ्व शिर्षक अन्तर्गत वय्कलं चन्द्रमां सिचुगु जः बी, कां थें खिउँगु चान्हय्, मत मदु थाय् जः बी, लँ क्यनी तर अथे नं थुकी दाग दु, अथे हे जिगु थ्व प्रकाशित सद्धर्म कथा सङ्ग्रहलय् नं दाग दु धकाः क्यनेगु कुतः यानादीगु जुल। जिगु कृतियात चन्द्रमा नापं तुलना यानाः उकिइ दाग दुगु क्यनेगु कुतः याःगुलिइ वय्कःयात धन्यवाद देछाया ।

वय्कःया धापूकथं जिगु व सद्धर्म कथा सङ्ग्रहलय् गुलिखें तःधंगु व चिचीधंगु त्रुटिं थाय् कयाच्वंगु जुल। थ्व कथं वय्कलं चीधंगु त्रुटि धइगु पुरफ द्वंगु व ब्याकरणया अशुद्धि धकाः न्ह्यथनादीगु जुल। तर वय्कलं छु छु शब्दय् पुफ द्वंगु खः उकिया दसु बियामदी। अथे हे ब्याकरण गन छु द्वन धइगु नं न्ह्यथनामदी। ब्याकरणया विषय यथार्थ रूपं थथे हे जुइमाः धकाः सर्वमान्य नेपालभाषा ब्याकरण पिहांवःगु जिं आः तक मखंनि। उकिं जिं नेवाः समाजय् गथे खँल्हाबल्हा यानाच्वन अथे हे सरस, सरल एवं बोधगम्य जुइकथं च्वया। थुकी छुकीया आपत्ति जुल जिं मसिल। अले वय्कलं जिगु सफूतिइ ब्याकरणया छु दोष खन व नं जिं मथुल, मसिल। अथे जुयाः वय्कलं याकनं हे सर्वमान्य जुइकथं नेपालभाषाया ब्याकरण पिकयादी धइगु आशा याना, ताःकि जि थेंज्याःपिं मसः मसिउपिनिगु निंतिं मार्गदर्शन जूवनी। मेपिंसं च्वःगुली ब्याकरण मिले मजुल धकाः कुँखिना जक च्वनेगु बांलाः मताया ।

भाजु लाभरत्नजुया प्रतिक्रियाया प्यंगूगु बुँदा खः 'द्वंबिद्वं न्ह्याम्हेस्यां जुइफु' धइगु। थुगु शिर्षकय् वय्कलं जिगु सफूतिइ दुथ्याःगु नेपालमण्डलया उत्पत्ति विवरणय् प्यम्ह बुद्ध व प्यम्ह ताराया नां व थाय् जक च्वयातल जबकि न्याम्ह बुद्ध व न्याम्ह तारापिं जुइमाःगु धकाः द्वपं बियादिल। यथार्थय् उगु सफुतिइ न्ह्यथनातःगु किपाय् न्याम्ह हे बुद्धया नां व थाय् दुगु जुल। अले दिगबिदिगस प्यम्ह ताराया नां दुगु जुल। मञ्जुश्रीयात स्वयम्भू भगवान्या दर्शन गुगु कथं जुल? उगु हे कथं सफुतिइ न्ह्यथनागु खः। थुकिया दसुया नितिं पाद टिप्पणी नं बियागु खः। अले वहे सफूया पृष्ठ १३३ स स्पष्ट रूपं शास्त्रीय प्रमाण कथं पञ्च बुद्धया नां, वसपोल पिनिगु वर्ण, आध्यात्मिक शक्ति एवं आध्यात्मिक पुत्रपिनिगु नां समेत बिया तयागु जुल। कुँखिना प्रतिक्रिया च्वइम्ह व्यक्तिं थ्व खँय् गथे ध्यान मतल जितः अति आश्चर्य लगे जुल ।

अनंलि वय्कःया असन्तुष्टिया न्यागूगु बुँदाया शिर्षक खः 'भावावेश च्वमियात मार'। थुगु शिर्षक अन्तर्गत वय्कलं जगत्जननी श्री आर्यताराया सछि व च्यागू नां एवं थुकिया अर्थ गनं गनं द्वनाच्वंगु खँ न्ह्यथनादीगु जुल। द्वंगु खँ क्यनादीगुयात अवश्य नं धन्यवाद बी हे माः। तर वय्कलं क्यंगु द्वपं यथार्थ मजूगु खनेदत ।

थुगु विषयय् दकलय् न्हापां वय्कलं प्रस्तुत ताराया विवरणयात कथा धायेमल्वः धकाः न्ह्यथनादीगु जुल। कथाया अर्थ यदि वय्कलं बाखँया रूपय् कयादीगु खःसा थुकी देवी ताराया उत्पत्ति गनं, गथे, छु जुयाः छाय् जुल धइगु बाखँ न्ह्यथनागु दुगु हे जुल। अथे हे हाकनं कथाया अर्थ इतिवृत्त वा इतिहास नं खः। उकिं ताराया इतिवृत्त एवं धार्मिक इतिहासयात कथाया पंक्ति तयागु खः। अथे हे वय्कलं आः तकया दुने थ्व ताराशत्नाम स्तोत्र नेपालभाषां अनुवाद याःपिं आपलं दुगु तर उगु सफुतिइ केवल खुम्हेसिया जक नां तल धकाः असन्तोष प्वंकूगु जुल। थ्व विषय जिं सिउकथं धुरन्धर महापण्डितपिनिगु नां व विवरण जक बियागु खः। अले वय्कःपिनिगु हे अनुशरण यानाः लिपा जिं नं च्वयागु खः। वय्कलं थ्व विषय मेमेपि नं दु धकाः क्यनादिल, उकियात सुभाय् देछानाच्वना ।

अनंलि वय्कलं थःगु असन्तुष्टिया खुगूगु बुँदाय् 'धैर्य व संयम जरुरी' शिर्षक अन्तर्गत जिगु सफुतिइ महायान बुद्धधर्मया प्यंग थां मध्ये छगः थां आशाकाजी वज्राचार्य धयातल, अले मेपिं स्वंगः थां सुले?' धकाः न्ह्यसः तयादीगु जुल। जिज्ञासा प्वंकादीगुलिं साधुवाद ज्ञापन याना ।

प्रचलित धापू कथं येँया पण्डित निष्ठानन्द वज्राचार्यजु महायान बुद्धधर्मया प्यंगः थां मध्ये छगः थां खः। गुम्हेसिनं महायानी ग्रन्थ ललितविस्तर सूत्रयात नेपालभाषां अनुवाद यानाबिज्यात। उकिं वसपोलयात नेपालभाषाया गद्यगुरु धकाः नं धयातल। अनंलि मेपिं निम्ह खः यल तःजःया पण्डित रत्नबहादुर वज्राचार्यजु, व यलया हे भिन्छेबहाःया पण्डित मोहनराज वज्राचार्य। वसपोलपिंसं नं अथे हे महायान बुद्धधर्मयात ब्यापक प्रचार प्रसार याःगु जुल। अले मेम्ह खः यल नकबहिल अथबहाःया पण्डित बैद्य आशाकाजी (गणेशराज) वज्राचार्यजु, गुम्हेसिनं महायान बुद्धधर्म प्रचार यायेगु झ्वलय् प्रज्ञापारमिता देशना यायेत जापान तक नं थ्यंकाबिज्यात, आपालं महायानी ग्रन्थत नेपालभाषां हीकाबिज्यात। थ्व प्यम्ह महापण्डितपिंसं यानावंगु योगदानयात कयाः वसपोलपिंत महायान बुद्धधर्मया प्यंगः थां धकाः माने याना वयाच्वंगु खः ।

भाजु तुलाधरजुया असन्तुष्टिया न्हय्गूगु बुँदा खः 'द्वंबिद्वं कनाबीगु कर्तव्य' शिर्षक अन्तर्गतया खँ। थ्व शिर्षकय् वय्कलं आर्यताराया सछि व च्यागू नांया श्लोक ल्याः व छगू निगू शब्दत मिले मजू धइगु जिज्ञासा प्वंकादीगु जुल। मिले मजूगु क्यनेगु कुतः याःगुली सुभाय्। तर छगू खँ छु धाःसा येँ व यलया पूजा एवं पाठया विधि लिसें वाक्यत थासंथासय् आपालं पानाच्वंगु दु। थ्व खँ वय्कः विद्वान् भाजु सायद मसिल जुइफु ।

गन तक ताराया सछि व च्यागू नांया श्लोक व थुकिया भावार्थ विषयया छुं छुं खँ मिले मजू धइगु खँ खः, वय्कलं छु सफूतिइ स्वयाः थुकिया शब्दार्थ पिकयादीगु खः? थ्व खँ स्पष्ट यानादीगुसा बांलाइगु। जुइफु वय्कःयाके च्वंगु श्लोक हे नं मिले मजुयाच्वंगु दु। अले तद्अनुरूप वय्कःया भावार्थ नं मिले मजुइगु स्वाभाविक हे जुल ।

सद्धर्म कथा सङ्ग्रहलय् जिं गुगु ताराया सछि व च्यागू नांया पाठ च्वया, व पाठ नेपालभाषाया आखलं च्वयातःगु पुलांगु थ्यासफूपाखें कयागु खः। थ्व सफूतिइ च्वंगु परित्राण पाठ कथं दकलय् न्हापां थुकिया भावार्थ च्वयाबिज्याम्ह यलया प्रकाण्ड बौद्ध विद्वान् पण्डित वैद्य आशाकाजी (गणेशराज) वज्राचार्यजु खः। गुकियात यलया भाजु शान्तरत्न वज्राचार्यजुं विसं २०३७ सालय् धर्मदानया रूपय् पिकनाबिज्याःगु खः। अनंलि थुकियात नेपालभाषा व नेपाली भाषां आधुनिक शब्दशैलीं परिमार्जित यानाः जिं च्वया, गुगु कि २०५३ सालय् वय्कः शान्तरत्न वज्राचार्यजुं हे पिकयाबिज्याःगु जुल। जिगु उगु सफूतिइ महायानी बौद्धग्रन्थ सद्धर्मपुण्डरिक सूत्र व समाधिराज सूत्रयात नेपालभाषां अनुवाद यानाबिज्याम्ह संस्कृतविज्ञ बौद्ध विद्वान् पण्डित सद्धर्मराज वज्राचार्यजुं उगु सफूतिइ च्वंगु भावार्थ मूलस्तोत्रया आशय कथं हे खः धकाः थःगु नुगः खँ प्वंकाबिज्याःगु नं जुल। थ्वहे आर्यातारा स्तोत्र यलय् आपालं प्रचलित जुयाच्वंगु नं जुल। अले थ्व हे आर्यातारा स्तोत्र जिगु सद्धर्म कथा संग्रहलय् दुथ्याः वंगु नं जुल ।

अनंलि वय्कः विद्वान् तुलाधर भाजुया प्रतिक्रियाया च्यागूगु बुँदा खः 'संस्कृत व्याकरणया ज्ञान' शिर्षकया खँ। थ्व शिर्षक अन्तर्गत वय्कलं थःत संस्कृतविज्ञ धका क्यनेगु आपालं कसरत यानादीगु खनेदत। अले थःके च्वंगु सफू कथंया ताराया स्तोत्रया छगू निगू अर्थ तछ्यानाः क्यंगु नं जुल। तर वय्कलं तछ्याःगु अर्थ नं आपालं द्वंगु खनेदत। संस्कृत शब्दकथं जगद्गुरु = जगत्+गुरु, जगद्ब्यापि= जगत् + ब्यापि, जगद्मोहिनी = जगत् + मोहिनी जुइ। अथेहे जगदेक = जगत् + एक जुइ। श्लोक च्वयाबलय् जिं जगदेक धकाः हे च्वयागु खः तर थुकिया अर्थ छ्यानाबलय् जगत् एक धकाः च्वयागु खः। थुकि वय्कः विद्वान् भाजुयात छु आपत्ति जुल व जिं मथुल। न्ह्यागु हे जूसां थःगु सफूतिइ च्वंगु श्लोक नापंया भावार्थ मिले मजुल धकाः मेपिनिगु सफूतिइ च्वंगु श्लोकयात कुँखिनेगु उचित मताया ।

अनंलि वय्कःया गुंगूगु प्रतिक्रिया खः 'स्यने अःपू पालना थाकु' धइगु विषय। थुगु शिर्षक अन्तर्गत वय्कलं थ्व विषय येँया पण्डित निष्ठानन्द वज्राचार्य बाहेक मेपिंत लेखकया झ्वलय् मतः धकाः गुनासो प्वंकूगु जुयाच्वन। थुगु विषय जिं च्वय् न्ह्यथने धुन कि गुगु नां जिं न्ह्यथना व धुरन्धर विद्वान्पिनिगु नां जक खः। थुगु विषय यदि मेपिं नं सुं दुगु खःसा थ्व अवश्य नं लसकुस याये बहःगु खँ खः ।

तत्पश्चात् वय्कः विद्वान् तुलधार भाजुं 'धर्मशास्त्रय् च्वसा न्ह्याकीम्ह थःनि धर्मज्ञ संस्कृतज्ञ जुइमाः धाइम्ह व्यक्ति संस्कृतया सामान्य सन्धिबिग्रहया नियमं अनभिज्ञ जुयाच्वंगु शोभा मदु' धकाः अशोभनीय रूपं द्वपं बियादीगु जुल, बल्की जिं थःतः 'जि थज्याःम्ह व्यक्ति' धकाः गनं हे च्वयागु नं मदु। तर वय्कः विद्वान् भाजुं यथार्थ खँ मथुया खः ला वा अकुशल भावनां युक्त जुयाः खः ला म्वाःसां म्वाःसां जिगू मान मर्यादाय् हे आघात जुइ कथं थथे छाय् द्वपं बियादिल, व जिं मथुल ।

थ्व विषय वास्तविक खँ छु धाःसा श्री आर्याताराया सछि व च्यागू नां, गुकियात 'अस्तोत्तरशतनामतारा स्तोत्र' संक्षेपं 'परित्राण पाठ' धयातल, थ्व परित्राण पाठ आज्ञा जूम्ह श्री भगवान् बुद्ध खः। थ्व खँ स्पष्टरूपं पूर्वाचार्य महापण्डितपिंसं कनावंगु नं जुल। परन्तु छम्ह व्यक्तिं थ्व परित्राण पाठ आज्ञा जूम्ह श्री भगवान् बुद्ध मखु, बल्कि आर्यावलोकितेश्वर खः धकाः च्वःगु जुल। थथे अशुद्ध रूपं च्वःम्ह व्यक्तियात लक्षित यानाः 'महापण्डितपिंसं कनावंगु खँयात खण्डन यायेत धर्मया मर्मज्ञ, शास्त्रज्ञ, संस्कृतज्ञ जुइमाः' धकाः संकेत बियागु खः। थ्व विषय आवश्यक खँ न्ह्यथनालि संक्षिप्त रूपं द्रष्तव्य शिर्षक अन्तर्गत पृष्ठ १५५ स जिं च्वयागु यथार्थ वाक्य थथे खः '......बुद्धधर्मया महायान बज्रयानयात यथार्थ रूपं थुइकेत मौलिक संस्कृत ग्रन्थय् दुवाला स्वयेमा, थुकिया नितिं बुद्धधर्मया मर्मज्ञ व संस्कृतज्ञ जुइ फयेकेमाः। अथे मखुसा, थ्व धर्मया मर्मज्ञ जुयाच्वंपिं विद्वान् पण्डित वर्गपिंसं अनुवाद यानातःगु ग्रन्थयात यथार्थ रूपं थुइके फयेकेमा। अन्यथा अर्थया अनर्थ जूवनेगु स्वाभाविक हे जुल ।'

उपरोक्त वाक्य जिं छु प्रसंगय् छु शिर्षक अन्तर्गत छाय् च्वल धइगु खँयात वास्ता हे मयाःसे जिं थःत धर्मया मर्मज्ञ, संस्कृतज्ञ धाल अजाःम्हं थुलि हे मसिउ उलि हे मसिउ धकाः अकुशल भावनां युक्त जुयाः जितः आक्षेप याःगु स्पष्ट रूपं खनेदत। मेगु खँ वय्कलं उगु वाक्यया अन्तय् 'अथे मखुसा थ्व धर्मया मर्मज्ञ जुयाच्वंपि विद्वान् पण्डितवर्गपिंसं अनुवाद यानातःगु ग्रन्थयात यथार्थ रूपं थुइके फयेकेमाः' धइगु खँयात त्वःताः केवल धर्मया मर्मज्ञ, संस्कृतज्ञ जूम्ह व्यक्तिं उलि हे मसिउ तर 'छं स्वयां जिं यक्व हे सिउ' धइगु भावनां प्रेरित जुयाः थःत विद्वत्वर्गय् दुथ्याकेगु कुतः याःगु खनेदत। वय्कः अवश्य नं विद्वान् हे खः। जिं थ्व खँ माने याना। तर विद्वान् व्यक्तिं मेपिंत म्वायेक म्वायेकं लाञ्छना यायेगु अशोभनीय ज्या खः। वय्कः विद्वान् भाजुं थथे अशोभनीय ज्या यानादीगुलिं दुःख ताइगु स्वाभाविक हे जुल ।

अन्तय् वय्कलं थःगु प्रतिक्रियाया झिगूगु बुँदाय् 'जि छम्ह इन्जिनियर जुयाः नं निवृत्तीं लिपा स्वधर्मया चिन्तन मनन, प्रशिक्षण, लेखनपाखे प्रवृत्त जूगु सराहनीय खः' धइगु भावना नं प्वंकादी ।

More Stories Like this