सामाजिक रुपान्तरणय् नेवाः - २

शरद कसाः

देशय् थपाय्धंगु हिउपाः वयाच्वन, वयेधुंकल। तर झी खलः पुचःत मात्र सामाजिक-सांस्कृतिक गतिविधिइ जक तक्यना च्वन। राजनीतिक रुपं झीसं गुकथं शक्ति संचय यायेगु व सोच हे मदु। अथे हे सलंसःगू भाषिक खलः, पुचःतय्गु हविगत नं न्ह्याबलें दयनीय। खतुं नेवाः आन्दोलनया गौरवमय इतिहासय् थीथी खलकं म्हितूगु भूमिका उलि महत्वपूर्ण जू। नेवाःतय्सं थःपिनिगु अस्तित्वया लागि संघर्ष याःगु इतिहास ताःहाकः। दकलय् न्हापां नेवाः राष्ट्रिय आन्दोलन न्ह्याकूम्ह जुजु रणजीत मल्लया काय खः, गुम्ह स्वनिगलं पिने बिसिउँ वनाः नं संगठन निर्माण यायेत लिफः मस्वल। अनंनिसें हे नेवाःतय् जातीय पहिचान व उकियात संरक्षण यायेगु मंकाः लक्ष्य ज्वनाः झी न्ह्याः वयाच्वना। अथे नं झीगु संघ संस्थाय् यक्व ल्वय् दु ।

नेवाः समाजय् दकलय् तःधंगु ल्वय् धइगु झी संघसंस्था यक्व दु, तर उकिया कार्यक्षेत्रय् विविधता मदु। सफू पिकायेगु, साहित्य सम्मेलन यायेगु, प्याखं क्यनेगु, न्हूदँ न्यायेकेगु आदि जक झीगु ज्या खः ला कि वा थ्वयां नं अप्वः झी न्ह्याःवनेगु खः, थौंया मूल न्ह्यसः थ्व हे खः। झी फुक्कं छाय् ल्वगि जुयाच्वना, थ्व ल्वय् गुकथं न्हंकेगु खः, उकी कुतः जुइमाः कि म्वाः? झी न्ह्याःवनेगु खःसा एन.जी.ओ. तहलय् जक च्वना च्वनेगु कि लक्ष्मण रेखा पार यानाः राजनैतिक स्वरुप बीगु ला कि मबीगु? राज्य शक्ति नाप 'बार्गेनिङ्ग' यायेगु खःसा झीके नं राजनैतिक उद्देश्य दयेमाः कि म्वाः? गुबलय् राजनीतिं छितः क्वत्यली उबलय् झीसं राजनीतिक रुपं हे ल्वायेमाली। थ्व बार्गेनिङ्ग यायेगु आवश्यकता नेवाःतय्सं खं ला कि मखं ?

आः नेवाःत छु छु लँपु ज्वनाः न्ह्याःवनेगु खः, स्पष्ट ग्वसाः दयेकाः न्ह्याःवनेमाःगु खः। अले थथे न्ह्याःवनेत छम्ह स्यल्लाःम्ह नेताया अभाव नं खः। आः नेवाःतय्सं जिमि नेता थ्व खः धकाः छेँय् छेँय् लँय् लँय् किपाः ब्वया तये फइगु स्थिति वयेकेमाःगु दु। झी दथुइ भाषिक न्ह्यलुवापिं गथे प्यंगः थां, चित्तधर, धर्म्मादित्य, प्रेमबहादुर आदिपिं सकलें ज्वः मदुपिं नेवाः नेताया रुपय् दु, तर वय्कःपिं राजनैतिक नेता मखुत। थुकी प्रेमबहादुर छम्ह ला राजनैतिक नेताया रुपय् नं म्हसीका दुम्ह खः। अथेसां वय्कलं ब्रम्हूतय्गु प्रपञ्चया हुनिं राजनीतिं सन्यास कायेमाल ।

अथे ला नेवाः नेतात मदुगु मखु पुष्पलाल श्रेष्ठ, गणेशमान सिंह आदिपिं यक्व हे दु। वय्कःपिं सकलें कि कम्युनिष्ट पार्टीया नेता, कि कांग्रेस पार्टी वा मेमेगु पार्टीया नेता जक जुल। नेवाः नेता मजू। बल्ल बल्ल ने.सं. ११२६ (०६२/०६३) दँया हिउपालं नेवाःतय्गु जातीय पार्टी कथं 'नेपाः राष्ट्रिय पार्टी' नीस्वनेत ताःलात। अझ नं झीगु राजनीतिक पकड फ्यासु धकाः वाःचाःनि। तर गुकथं बल्लाकेगु धकाः खलः पुचःया दथुइ आःतक सहलह हे मजूनि धाःसां जिउ। उकिं नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया नायःयात नं नेवाः नेता धाये फइगु स्थिति मवःनिगु खः। थन जातीय आन्दोलन नं मन्ह्याःनि। यदि थज्याःगु आन्दोलन न्ह्यात धाःसा उकिं अवश्य नं नेवाः नेतात ब्वलंकी तिनि। उबलय् नेवाः राजनीतिया याइपिं जक धाथें नेवाः जुया पिदनी ।

थौं नेवाःत कमजोर जुजुं वनाच्वंगु हे राजनैतिक कारणं यानाः खः। जयस्थिति मल्लं थीथी जातिइ ब्वथले धुंकाः नेवाःतय्सं थःपिंत वैश्यया रुपय् जक स्वल। वास्तवय् नेवाःतय् दुनेया जातिइ जक थ्व ब्वथःगु खःसां नेवाःतय् दुने ब्रम्हू, क्षेत्री आदि नं सकतां दु। अथेसां नेवाःतय्सं थःपिं राजनीतिइ वनेमजिउ धकाः हे तायेकाच्वंगु दु। थ्व हे हुनिं झी धमाधम लिउने लालां वन। ने.सं. ८८८ इ पृथ्वी नारायणं येँ देय् त्यले धुंकाः नं नेवाःतय्त अधिकार बीगु ल्याखं थनया तुयु आजुया दथुइ सम्झौता याःगु दु धाइ। तर वयागु झेल्लाः व कुटनीतिइ हानं नं तमक्यनेगु लागि नेवाःत उगु सम्झौतां लिपा चिलाबिल। अथे हे वं नेवाःतलिसे वैवाहिक प्रस्ताव नं तःगु खः। तर, नेवाःतय्सं उमिगु अत्याचार व पाखे मिजास खनाः थ्व नं स्वीकार मयात। अले उमिसं थःपिनि शक्ति उप्वयेकेत राणातलिसे स्वापू स्वात। नेवाःत राजनीतिं तापानाबिल ।

इतिहासया हरेक मोडय् द्यायेमाःपिं नेवाःत जक हे खः। २००७ सालंनिसें थौं तकया प्रत्येक राजनैतिक आन्दोलनय् न्ह्यलुवाया रुपय् नेवाःत न्ह्यःने हे दुगु खः, तर लबः धाःसा मेमेगु जातिं कयाच्वन। नेवाःतय्त खालि थाय्माचो जक गयेकाच्वंगु दु। देशय् वलिदान बीगुलि नेवाःतय् तःधंगु योगदान दु, थुपिं इमान्दारपिं खः, थुमिगु भूमिका महत्वपूर्ण दु आदि अनेक विशेषणं छाय्पियाः नेवाःतय्त ग्याँस थनाः बेलुन ब्वयेके थें ब्वयेका जक च्वंगु दु। नेवाःत नं थजाःगु खँ न्यनाः मख्ख जुयाच्वंगु दु। सत्ताय् थ्यनीपिं फुकसिनं भाषण बीबलय् नेवाःतय्गु संस्कृति व सम्पदाया नं खूब तारिफ याइ। तर वहे संस्कृति, सम्पदा रक्षा यायेमाःगु कर्तव्य उमिसं तायेकी मखु ।

थनया सकलें राजनैतिक नेतात तसकं खँ सःपिं। थुमिसं थौं तक खालि ज्या मयासे म्ये जक पुइकाः नयाच्वंगु दु। उकिं देश झः झः धायेगु स्वया भः भः धयाः झन गालय् जक क्वब्वाब्वां वनाच्वंगु दु। झी नं थथे जुइमाल धाःसां झी मखुगु खँ हे ल्हाये मवःपिं सुनां मखुगु खँ ल्हाःसां छथुं म्येय् मिखा कनाः जरंग तं वयेकीपिं। खँ ल्हानाः न्ययेकेगु वा 'डिस्कस' धइगु हे यानाच्वने म्हाःपिं। झीसं मेपिंत ब्वः बिउसा उमिसं उकियात पचे यानाः झीत खँ बुकेत स्वइ। झीत मेपिसं ब्वः बिउसा थुकिया अःखः झीसं म्हुतु ल्हानाः छथुं हाला च्वनेगु पलेसा ल्हाः हे तये धुंकी। झीके 'डिप्लोमाय्ट' धइगु हे मदु। धैर्य नं मदु। चाप्लुसी याये नं मयः। आः झीसं ब्रम्हूतय्त ब्वः जक बियाः आनन्द कायेगु मखु। उमिगु राजनीतिक गुण नं सयेके माल। थीथी राजनीतिक पार्टीइ थःगु जीवन पाये धुंकूपिं नेवाःत आः थःपिं गुकथं बल्लाकेगु व स्वयेमाल। न्ह्याबलें मेमेगु जातिया दथुइ 'बलिका बकरा' जक जुयाच्वने मजिल। छम्ह नेवालं मेम्ह नेवाःयात तुति ज्वनाः सालेगु मखु ल्हाः ज्वनाः सालेगु स्वयेमाल। अथे जूसा जक थ्व ईया रुपान्तरणय् नेवाःतय्गु थाय् सुरक्षत जुइ ।

More Stories Like this