न्हूदँया आन्दोलन व मंकाः खलः

सानुराजा शाक्य

हानं छकः झी न्हूदँ हनाच्वना। नेपाल संवत्या न्हूदँ हनेगु ज्याया शुरुवात सीमित क्वथा चुक दुने प्रेम बहादुर कसाःजुं न्ह्याकादीगु खः। लिपा नेपाल संवत् ११०० निसें न्हूदँ हनेगु परम्परायात जनस्तरय् थ्यंकेगु ज्या नेपालभाषा मंकाः खलकं यात। थुबलेनिसें नेपाल संवत्या आन्दोलनयात भिंतुना आन्दोलन धकाः देसय् दुने व देसं पिने तकं म्हसिल। थ्व उज्वःगु आन्दोलनया रुपय् विकास जुल कि थ्व मात्र सांस्कृतिक आन्दोलनया रुपय् जक मखु सामाजिक, राजनीतिक व अधिकारमुखी आन्दोलनया रुपय् तकं कायेगु यात। पंचायती कालय्राजनीतिक पार्टीं याये मफुगु सन्देश भिन्तुना जुलुस मार्फत राजनीतिक चेतना थनेगु ज्या जुल। मेखे थ्वहे आन्दोलनया राप व तापं नेपाःया आदिवासी जनजातियात छप्पँ दयेकाः आन्दोलित यायेत तकं सफल जुल ।

येँया थीथी नेवाःतय् सांस्कृतिक, साहित्यिक, भाषिक व सामाजिक खलः पुचः जानाः ने.सं. १०९९ पाखे नेपालभाषा मंकाः खलः नीस्वंगु खः। नेपालभाषा मंकाः खलः नीस्वंसांनिसें मंकाः खलः गुकथं लोकप्रिय जुल व ला नेवाः समुदाय दुने यक्व जिल्लाय् स्वतस्फूर्त रुपय् नेवाःतसें मंकाः खलःया नां नाप ज्वःलाकाः खलः पुचःत नीस्वंगुलिं नं क्यं। मंकाः खलःया थ्व आन्दोलनय् राजनीतिक ग्लेमर नं उतिकं हे दु ।

पंचायतीकालय् राजनीतिक दलत प्रतिबन्धित जूगु इलय् नं राजनीतिक दलया नेता व उमि विद्यार्थी संगठनत न्हूदँया भिंतुना जुलुसय् ब्वति कायेत वयेगु परम्पराय् थौंतक नं आकर्षण म्हो जूगु मदु। उकिं भिंतुना जुलुस नेपाःया लोकतान्त्रिक आन्दोलनया हे छगू ब्व जुल। भिंतुना सांस्कृतिक र्‍याली राजनीतिक दलया नेतातसें ब्वति कयाः थ्व आन्दोलन प्रति समर्थन क्यनेत स्वःगु खनेदु। थ्व आन्दोलनप्रति राजनीतिक दलया सद्भाव छखे माःगु निर्विवाद दुसा व स्वयां नं थ्व आन्दोलन मार्फत नेवाः समुदाय दुने थःपिनिगु राजनीतिक दलयात स्थापित यायेगु उद्देश्य नं राजनीतिक दलया खः धकाः सुचुके माःगु मदु। थौकन्हय् नेपाल संवत न्हूदँया लसताय् राजनीतिक दलतसें नं थीथी ज्याझ्वःत यायेगु याः ।

थ्व आन्दोलनया थीथी पक्षयात ०४६ सालया राजनीतिक हिउपाः लिपा सरकारपाखें सम्बोधन नं जुल। शंखधरयात राष्ट्रिय विभूति घोषणा यायेगु, शंखधरया हुलाक टिकट पिकायेगु निसें कयाः नेपाल संवतयात राष्ट्रिय मान्यता दुगु घोषणा ने.सं. ११२९ य् हे जुइधुंकल। नेपाल संवत्यात राष्ट्रिय संवतया मान्यता दुगु लसताय् प्रधानमन्त्रीपाखें न्हूदँ कुन्हु थःगु निवासय् चियापान याकेगु परम्परा वंगु दँनिसें न्ह्यात। तर थ्व फुक्कं उपलब्धि दयां नं थ्व संवत्यात न्हियान्हिथंया सरकारी ज्याय् छ्यलेगु ज्याय् राज्य संवेदनशील जूगु खने मदु। नेपाल संवत् कार्यान्वयन यायेगु निंतिं धकाः अध्ययन यायेत निकः स्वकः आयोगत नीस्वना नं छुं हे ज्या मजुल।
थौं वयाः न्हूदँया झीगु ज्याझ्वःत नेवाः सांस्कृतिक परम्पराया हे छगू ब्व कथं स्वायेधुंकल। नेवाः नखः चखःया विकास नं थुकथं हे जूगु जुइफु। थुकथं न्हूदँ हनेगु परम्परा नेवाःतसें लिपा तकं ल्यंका तइगुली शंका मदु। नेपाल संवत्यात आन्दोलनया रुपय् जनस्तरय् थ्यंकाः थुकियात सांस्कृतिक पर्वया रुपय् थापना यायेत दकलय् अप्वः योगदान बिउगु संस्था येँया नेपालभाषा मंकाः खलः हे खः। तर थ्व संस्था अस्तित्व धाःसा संकटय् लानाच्वंगु खनेदु। मंकाः खलःया अस्तित्वय् संकट खनेदुसां थुकिया 'क्रेज' व 'ग्लैमरया' कारणं हे जुइ थौंतक नं येँया न्हूदँ समारोह न्हापा गथे खः अथे हे न्ह्यानाच्वंगु दु। दँय्दसं गुगुं द्यः देगलय् जुइगु जात्राय् थें नेपाल संवत् न्हूदँया ज्याझ्वलय् नं मनूतसें ब्वति काः वयेगु सांस्कृतिक धार्मिक परम्परा कथं हे विकास जुइधुंकल। न्हूदँ न्यायेकेगु निंतिं सरकारपाखें नं स्वंगू लाख ध्यबा बियाच्वंगु दु। थुगुसी नं थ्व ध्यबा स्वंगूत्या लाख बीत्यंगु दु। न्हूदँया ज्याझ्वःयात राष्ट्रिय पर्व कथं सरकारपाखें नाला कायेकेत गुर्जुया पल्टन व सैनिक ब्याण्ड नं दुथ्याकेगु जकं खःला ?

छगू इलय् ग्वाःग्वाः भाषिक कार्यकर्तात व क्वातुगु संगठन कथं विकास जूगु नेपालभाषा मंकाः खलकय् थौं निम्ह पदाधिकारी जक ल्यं दनिगु खनेदु। वय्कःपिं खः नेवाः आन्दोलनया न्ह्यलुवा पद्मरत्न तुलाधर व नरेशवीर शाक्य। तर वंगु छुं दँ निसें नेपालभाषा मंकाः खलःया वैधानिकताया खँ विवादय् दुसां न्हूदँ न्यायेकेत न्हूदँ समारोह समिति दयेकाः राजनीतिक, व्यापारिक, सामाजिक व भाषिक ख्यलय् सक्रिय नेवाः न्ह्यलुवातय्त दुथ्याकेगु परम्परां धाःसा नेपालभाषा मंकाः खलः मार्फत न्हूदँ न्यायेकेगु ज्यायात विवादं च्वय् तयेत पद्मरत्न तुलाधर व नरेशवीर ताःलानाच्वंगु दु। तर न्हूदँया थ्व आन्दोलनय् सुइदँ निसें निरन्तर नेतृत्व यानाच्वनादीम्ह पद्मरत्न तुलाधरजुया इलय् ब्यलय्या बिचाः न्यनेबलय् वय्कलं थ्व आन्दोलनया जिम्मेवारी विधिवत् सुयातं लःल्हाना वने दःसा जिउ धइगु खनेदु। तर थुकिया लँपु छु जुइ धयागु खँ क्वःजी मफयाः न्हूदँ लगायतया मंकाः खलःपाखें न्ह्याकेमाःगु ज्याया जिम्मेदारी वय्कःपिंसं हे पूवंकेत बाध्य जुयाच्वंगु दु ।

पद्म दाईया लिउने खँ ल्हाइपिं नं न्ह्यःने थ्यन कि वय्कःया विरोधय् सः थ्वयेकेत इच्छुक जुइ मखु। ध्यान यायां हे सिद्ध जुइधुंकूम्ह छम्ह सिद्ध भिक्षु थें पद्मरत्न तुलाधर नेपालभाषा आन्दोलन व नेवाः आन्दोलनय् वय्कलं बियादीगु योगदानया कारणं नेवाः आन्दोलनया सिद्ध पुरुष धाःसां पाइ मखुत। वंगु दँय् नेपाल संवत् ११२९ न्हूदँ समारोह समिति नीस्वनेत च्वंगु मुँज्याय् विवादया कारणं थः नेपालभाषा मंकाः खलःया नायः मखुत धकाः पद्मरत्न तुलाधरजुं घोषणा यानादिल। मंकाः खलःया नायलं हे जि नायः मखुत धाःगुलिं जि नं छ्याञ्जे मखुत धकाः नरेशवीरजुं नं अन हे घोषणा यानादिल। शायद उकिं हे जुइ थुगुसीया न्हूदँ गुकथं न्यायेकी धकाः छथ्वः नेवाः न्ह्यलुवातसें द्यां च्वय् च्वनाः स्वयाच्वंगु। तर सिद्ध पुरुषया प्रभावं थें हे न्हूदँ समारोह समितिया घोषणा नेपालभाषा मंकाः खलःया नायःया नातां पद्मरत्न तुलाधरजुं यानादिल व छ्याञ्जेया भाला न्हापा थें हे मंकाः खलःया छ्याञ्जे नरेशवीर जुयादिल। न्हूदँ समारोह समिति धकाः दयेकूसां दकलय् अप्वः जिम्मेवारी पूवंक ज्या यानादीम्ह ला नरेशवीर हे खः। गबलें गबलें छम्ह व्यक्तिं थपाय्धंगु जिम्मेवारी दँय्दसं पूवंकाः च्वने फुगुलिं पद्म दाईनं इलय् ब्यलय् नरेशवीर प्रति कृतज्ञता प्वंकूगु नं खनेदु ।

More Stories Like this