नेपाल संवत्या न्हूदँ व तिथि विवाद

नरेशवीर शाक्य

नेपाःया मौलिक संवत् नेपाल संवत्या न्हूदँ हिलीगु दिं औंसि धकाः राष्ट्रिय पंचाग समितिया स्वीकृतिं पिदंगु पात्रोय् नेपाल संवत्यात हे विवादय् हयेगु ज्या हाकनं छकः जूगु दु। नेपाल संवत् नेपाःया राष्ट्रिय संवत् खः, थुकिया आधिकारिक छ्यलाबुला सरकारं यायेमाल धयागु माग जुयाच्वंगु इलय् आः साल हिलीगु दिंयात हे विवादय् हयाः नेपाल संवत्या गरिमायात प्रहार यायेगु ज्या जुयाच्वंगु खँयात गंभीर रुपं कयाः नेपाल संवत्या हिमायतीतय्सं चिन्ता प्वंकाहःगु दु।
नेपाल संवत्या विषय आपालं विवाद ब्वलंकेगु ज्या न्हापांनिसें हे जुयाच्वंगु खनेदु। नेपाल संवत्या स्थापना, थुकिया ऐतिहासिकतायात कयाः तकं विवाद जुइगु, थ्व संवत्या प्रवर्तकया विषयय् विवाद ब्वलंकेगु व नेपाल संवत्या ऐतिहासिक महत्व हे मदु धकाः तकं प्रचार यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। नेपाल संवत्या ऐतिहासिक तथ्य आपालं थासं प्रमाणित जुइधुंकूगु दुसां थुकी अझ थप अनुसन्धान जुइमानिगु खँय् विवाद मदु। नेपाल संवत् नीस्वंगु इलंनिसें आः तक निरन्तर प्रयोगय् वयाच्वंगु छगू नेपाःया मौलिक संवत् खः। नेपाः दुने हे नीस्वंगु मेगु मौलिक संवत् मानदेव संवत् दुसां थ्व ३०४ दँ स्वयां अप्वः न्ह्याःगु अभिलेख आः तक लूगु मदुनि। मानदेव संवत् लिपा शुरु जूगु थ्व संवत् थौं ११३० दँ तक नं निरन्तर न्ह्यानाच्वंगु कारणं थ्व संवत्या थःगु हे विशेषता दुगु व सर्वसाधारण जनतां स्वीकार यानाः छ्यलाबुलाय् हयातःगु संवत् खः धकाः प्रमाणित जूगु दु।
नेपाल संवत्या छ्लाबुलाय् पंगः हयेगु ज्या पृथ्वीनारायण शाहं नेपाल मण्डलय् शासन न्ह्याकूगु इलंनिसें हे खः। मल्ल जुजुपिनिगु इलय् नेपाल संवत् राज्यया संवत् जुयाः छ्यलाबुलाय् वयाच्वंगु खः। तर पृथ्वीनारायण शाहं नेपाल मण्डलय् गोर्खाय् न्ह्यानाच्वंगु शक संवत्यात आधिकारिक रुपं छ्यलाबुलाय् हल। अनं लिपा राणा शासनया इलय् नेपाल संवत् न्ह्यथनातःगु भ्वंयात कानुनी मान्यता मबीगु निर्णय जुसांनिसें नेपाल संवत्या छ्यलाबुलाय् हयेगु कम जूगु खः। लिपा पंचायती शासन कालय् नं थ्व संवत्यात सरकारं छ्यलाबुलाय् महसे झन हे दमन यायेगु ज्या न्ह्याकल। अझ नेपाल संवत्यात छगू सम्प्रदायया संवत् धकाः तकं धायेगु याना हल। थुकथं नेपाल संवत्यात न्हंकेगु कुतः राज्यसत्ता व राज्यसत्ता नाप सनीपिं मनूतय्सं निरन्तर रुपं याना हे च्वंगु खनेदु। थुकिया निरन्तरता आः नेपाल संवत्या न्हूदँ हनेगु दिंयात तक नं विवादय् हयाः नेपाःया मौलिक सम्पदायात न्हंकेगु व न्हूदँ कुन्हु थनया नेवाःतय्सं याइगु म्हपुजायात विवादय् हयेगु कुतः न्ह्यानाच्वंगु खनेदत ।

स्वन्ति नखः नेपाःया मौलिक नखः खः अले नेपाःया आदिवासी नेवाःतय्सं थ्व नखःयात विशेष महत्व बियाः हनेगु याना वयाच्वंगु दु। थ्व नखःयात यम पंचक धकाः न्यान्हु तक हनीगु खः। न्यान्हुयंकं थीथी पुजा बिधि न्ह्याकाः थ्व नखः हनेगु याइ ।

नेपाः छगू विविध जातजातिया देय् खः। थन हरेक जातिया थःगु हे मौलिक परम्परा व मान्यता दु। थज्याःगु परम्परायात सुना नं जबर्जस्ती माने हे यायेमाः धयागु खँ जुइ मखु ।

स्वन्ति नखः न्हापां क्वःपुजा, अनं खिचापुचा, अनं लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व न्हूदँ अले किजापुजा यानाः झ्वःलाक हनेगु नेवाः परम्परा खः। अझ किजापुजाया कन्हय् कुन्हु लक्ष्मी द्यःया स्वां क्वकायेगु धकाः स्वन्ति नखः विर्सजन यायेगु व म्ह्याय्मस्त, भिना मस्तय्त नखत्या सःतेगु चलन नं नेवाःतय्गु दु। थ्व परम्परायात थौं तक नेवाःतय्सं न्ह्याका हे वयाच्वंगु दु। तर छुं दँ न्ह्यवंनिसें पंचांग निर्णायक समितिं तिथि तुत वा भिंगु साइत धकाः थ्व नखःयात झ्वःलाक महँसे गबलें अतः अतः यानाः हनेमाःगु व गबलें निगू नखः छन्हुं हे हनेमाःगु खँ पात्रोय् न्ह्यथनाः नेवाः एकताया परम्पराय् विचलन हयेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। पंचांग निर्णायक समिति राज्यं नीस्वनीगु कारणं सरकारं नं उगु हे मितियात मान्यता बियाः सरकारी प्रशासन न्ह्याकेगु याना वयाच्वंगु खः। थ्व कारणं सरकारी कर्मचारीतय्सं थ्व मितियात थःपिनिगु मूल्य व मान्यता अःखः जूसां हनेत बाध्य हे जुइगु जुयाच्वंगु दु ।

नेवाः संस्कृति नेपाल संवत् हिलीगु दिं कुन्हु न्हूदँया भिंतुना कालबिल यानाः म्हपुजा यायेगु चलन दु। थ्व न्हूगु वर्ष हिलीगु दिं धयागु कछलाथ्व पारु कुन्हु खः। नेपाल संवत् नीस्वंगु दिं थ्वहे जूगु कारणं प्रतिपदा कुन्हु न्हूदँ हनेगु चलन थ्व संवत् शुरु जूगु इलं निसें हे खः। तर पंचांग समितिया निर्णय धकाः पिकयातःगु पात्रोय् औंसि कुन्हु म्हपुजा धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

न्हापा न्हापा थुकथं तिथिया अलमल जुइगु कारण छुं तिथि दोहोरय् जुइगु वा तुत जुइगुलिं खः। तर थुगु दँय् थुज्वःगु छुं मदयां नं चतुदर्शी कुन्हु लक्ष्मी पुजा यानाः आमै कुन्हु न्हूदँ हनेगु दिं धकाः न्ह्यथनातःगु दु। औंसि कुन्हु हे न्हूदँ हनेगु व म्हपुजा यायेगु खःसा छगू हे दँय् निकः म्हपुजा व न्हूदँ हनेगु ज्या जुइगु खःला? थुकथंया बेथिति न्ह्यथनेगु ज्या पंचांग समितिं यानातःगु दु ।

नेपाल संवत्या न्हूदँयात नेवाःतय्सं कछलाथ्व प्रतिपदा कुन्हु हनेगु देय् दुने व पिनेया नेवाःतय्सं थ्व नखःयात थःपिनि म्हसीका व एकता कथं न्ह्यथनेगु धयागु खँ नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया ने.सं. १११६ चउलाय् पूर्वाञ्चलया बिर्तामोडय् जूगु सम्मेलनं घोषणापत्र हे जारी याना स्वीकार याना तयेधुंकूगु दु। थ्व मान्यताकथं नं नेपाल संवत्या न्हूदँ कछलाथ्व प्रतिपदा कुन्हु हे हनेगु सकल नेवाःतय्गु निंतिं पाय्छिगु खँ खः ।

नेवाः संस्कृति व संस्कारया खँय् पंचांग समिति दुने नेवाः मूल्य मान्यतायात न्ह्याबलें हे बेवास्ता यायेगु यानातःगु दु। मुलुकया हिलावंगु राजनैतिक परिवेश व संघीयता दुने आः थुज्वःगु समितिया आवश्यकता व औचित्ययात कयाः नं वहस यायेमाःगु आवश्यकता ब्वलंगु दु। आःया वर्तमान परिपेरक्षय् सकल नेवाःतय्सं हनीगु नखः छगू हे खः धयागु जगजाहेर यायेत नं कौलागा आमै कुन्हु लक्ष्मी पुजा यानाः वर्ष क्वचायेकेगु, कछलाथ्व प्रतिपदा कुन्हु न्हूदँ व म्हपुजा यायेगु व दुतिया कुन्हु किजापुजा यानाः स्वन्ति नखः हनेगु हे नेवाः मौलिकता जुइ। थुकी शंका यायेमाःगु छुं हे खँ मदु ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this