सामाजिक रुपान्तरणय् नेवाः

शरद कसाः

नेवाः जाति छगू अजू चायापुगु जाति खः। विश्वय् मेमेगु जाति स्वयाः थ्व बिस्कं। थ्व जातिया विषयय् न्ह्याक्व जक खँ ल्हाःसां मगाः। संसारया अनेक विद्वानपिसं नेवाः जातिया बारे यक्व अध्ययन अनुसन्धान याःगु दु। अथे नं थौं तकं मेमेपिं जक मखु स्वयं नेवाःतय्सं नं नेवाः सु? नेवाःतय् म्हसिका छु? नेवाःतय्त गुकथं म्हसीकेगु? नेवाःत छु भाषिक समुदाय खः वा मेगु छुं? नेवाःत जातीय समुदाय खः लाकि वा मखु? नेवाःत म्हसीकेगु गुकथं? उमित ल्वःगु परिभाषा छु? नेवाःत राष्ट्र खः वा जनजाति? आदि बारे न्ह्यपु क्वाकाच्वंगु दु। थीथी निष्कर्ष पिथनाच्वंगु दु। पँकापँ थेसिस च्वये धुंकल, च्वयाच्वंगु दु। पिएचडी यायेधुंकल, यानाच्वंगु दु। अझ नं थ्व बारे खँ ल्हाये क्वमचाःनि। धाथें 'इन्ट्रेस्टिङ्ग' खँ खः थ्व ।

थ्व खँया लिसेलिसें आः नेवाःत लिसे स्वानावइगु अनेक खँ नं ल्हायेमाःगु दु। थ्व इलय् नेवाःतय्सं नेवाः समाजया रुपान्तरणया बारे बिचाः यायेमाःगु दु। थौंकन्हय् नेवाःत न्ह्याः वनाच्वंगु दुला कि लिहां वनाच्वंगु दु। गुगु इलय् नेवाःत नेपाःया सम्पन्न जाति खः। थुपिं अनेक ज्या सःपिं, मेहनती व सृजनशील जाति खः। थुमिसं ज्वनाच्वंगु छता छता लजगालं हे थुमिगु जातया थीथी नां बियातःगु दु। आः थ्व अवस्था दनि ला? देशय् गबलें गबलें राजनीतिक हिउपाः वइ, उबलय् उबलय् थ्व समाजया दुने नं छुं छुं हिउपाः वयाच्वंगु दइ। २००७ साल न्ह्यः तक नेवाःतय्सं थःपिनिगु ज्या त्वःतलकि सजायँ बीगु व्यवस्था नं याना तयातःगु दु। प्रजातन्त्र लिपा थीथी जातितय्सं थःथःगु ज्या धमाधम त्वःतावन ।

गबलें गबलें हिउपाः वःसां नेवाःतय्सं आत्मसात याये मफुगु नं दु। देशय् लिपांगु हिउपाः २०६२/०६३ या जन-आन्दोलन वःगु दु। प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र जक मखु राजतन्त्र मदयाः गणतन्त्र तकं वये धुंकल। देशय् संघीयताया खँ वयाच्वंगु दु। थन अनेक जात जातिया रुपान्तरणया चर्चा जुयाच्वंगु दु। थ्व रुपान्तरणय् नेवाःत गुखे वनी? गुम्ह गुम्हेस्यां तसकं लिपा थ्यंकंया बिचाः यानाः नेवाःत धइपिं हे मदया वनी लाकि छु धकाः धाइपिं नं दु। यदि थन जातीय ल्वापु जुल वा नेवाःतय्गु जातीयताय संकट वल धाःसा सु बरे, सु ज्यापु, सु साय्मि, सु नाय्, प्वः, सु स्यस्यः सकलें छगू हे जातय् 'एसिमिलेशन' जुइगु नं संभावना दु। धाथें थथे जुल धाःसा झी क्वातुइ नं फु। झी बमलाना च्वंगु हे थ्व थीथी जातीय मू दयाः हे खः ।

नेपालं पिने विशेष यानाः दार्जिलिङ्ग, सिक्किम थज्याःगु थासय् नेवाःतय्गु म्हसीका 'प्रधान' जुयाच्वं थें थन नं केवल नेवाः जक जुया बिउसा गुलि जिउ। न्ह्याक्व हे शिक्षित वा प्रगतिशील जूसां नेवाःतय्सं थ्व गाः माथं वंकेत यक्व हे हिचःति हायेके मानि। थौंकन्हय् देशय् राज्य पुनर्संरचना धकाः थीथी खँ वयाच्वं थें नेवाःतय् दुने नं जातीय पुनर्संरचनाया आवश्यक दु। थौंकन्हय्या जमानाय् छगू जातीय समुदाय दुने जक इहिपाःया स्वापू स्वायेगु सम्भव मदये धुंकल। नेवाः नेवाःतय् दथुइ जक मखु, नेवाः व गैर नेवाःत दथुइ नं आः अप्वः थें थ्व स्वापू खनेदया वयाच्वंगु दु। उकिसनं नेवाःत २५ प्रतिशनत पिने विदेशय् पिहां वनाच्वंपिं दु धाइ। मां अबुपिसं ला थः मस्तय्त थः हे जाति दुने चीत स्वइ। तर, मस्त थ्व बन्धनय् च्वनेत बाध्य जुइ मखु।
संसार गनं गनं थ्यने धुंकल, नेवाःतय्गु सोच धाःसा अनया अन हे तिनि। नेवाःत आः अप्वः अल्छि नं जुजुं वनाच्वंगु दु। थःम्हेस्यां यायेफुगु ज्या वा यानाच्वंगु ज्या हे त्वःताः 'ल्वहंख्याः मार'जू वनाच्वंगु दु। थःगु लगानी धिब्छः ध्यबा हे यायेम्वाःगु। कर्पिनिगु सम्पत्तिइ म्हिताच्वने दुगु, मोलमोलाई यानाच्वने दुगु, क्या याउँसे च्वं। न्ह्याक्व वा फय् वःसां द्यायेम्वाःगु। थुकिं यानाः न्हापा राणातय्सं मोज यानाः सम्पत्ति मियाः नया वंथें आः झी नं धलिं चानाः मिया नयेगु अवस्थाय् थ्यने धुंकल। ज्या याये धाःसा धमाधम ल्हातय् सीप मदया वन। न्ह्याथाय स्व, गिद्धं लाः चचः फुनाः नयेथें पिने च्वंपिं थन वयाः नः वयाच्वंगु दु। नेवाःतय् हानं च्यः बुद्धि तिनि। ज्या यानाः नयेगुली क्वह्यं तायेकीगु ।

जिउपिं वा तःमिपिं नेवाःतय्त स्वयाः धाइ, झीगु सामाजिक खलः, पुचः वा समुदाय तसकं बल्लाः। तर बिडम्वनाया खँ राजनैतिक सचेतता धाःसा भ्या हे मदुनि धाःसां जिउ। नेवाःत न्ह्याक्व हे च्वय् थ्यंपिं धाःसां गबलय् तक थुपिं राजनैतिक व आर्थिक रुपं च्वय् थ्यनी मखु उबलय् तक उपिं नांया जक फगत 'साहु' जुयाच्वनी। नेवाःत च्वय् थहां वइ धकाः 'साः क्वबुयाः लाय्कुया चिउताः छाय्?' धकाः धयातःगु दु। थन च्वय् थाहां वइगुया अर्थ खः सत्ता प्राप्ति। छि न्ह्याक्व हे सम्पन्न जूसां छिगु हनाबना सुनां तइगु? हदं जूसां व हे निम्ह प्यम्ह तयातःपिं च्यःतय्सं हे मखा। जुइफु छम्ह नेवाः तसकं तःमिम्ह दु, तर गुगुं ईया बैंकया छम्ह खजाञ्ची माधव नेपालया न्ह्यःने आः छु 'भ्यालु' दु? डा. रामवरण यादवं गबलें मतिइ तःगु दइला कि व छन्हु नेपाःया राष्ट्रपति जुइ धइगु। छम्ह राजनैतिक नेताया हैसियत व छम्ह करोडपति नेवाःया हैसियत न्ह्याबलें फरक जुयाच्वनी। आः नेवाःतय्सं थुइकेमाःगु मू खँ धइगु थ्व हे खः ।

झीत बिस्कं तयेगु निंतिं हे थजाःगु धापू न्ह्याः वयाच्वंगु खः। झीगु थःगु छेँनिसें हे थथे धयाच्वनी। झी सुं छम्ह राजनीतिया छुं नं ज्याझ्वलय् ब्वति काःवनेमाल धाःसा छेँ नं पनाच्वनी। म्वाःमी मदुगु ज्याय् जुइमते धकाः गनाच्वनी। जियां जियां मजिलकि पुलिसतय्सं कसा बी धकाः तकं ख्याच्वः बियाच्वनी। मेपिं जुलं गनं गनं गामं वयाः थन राजनीति यानाच्वनी। थन राज यानाच्वनी। उकिं थन पिनें वःपिं जुजु जुइगु व थनच्वंपिं प्रजाया प्रजा जक जुयाच्वनीगु। झी गबलें हे थम्हं थःत शासन यायेत मस्वया। गबलें हे शासक जुइत मस्वया। मानौं थ्व झीगु विषय हे मखु थें। झी न्ह्याबलें थ्वपाखें तापायेत जक स्वया। अथे धकाः निम्ह प्यम्ह राजनीतिइ मसंपिं मदुगु नं मखु। सक्रिय जूपिं नं दु, न्ह्याःवंपिं नं दु। गुम्ह गुम्हं च्वय् नं थ्यंगु दु। मेमेगु ख्यलय् थें राजनीतिया ख्यलय् नं उतिक योगदान बियावंगु मदुगु मखु। नेपालय् कम्युनिष्ट पार्टी हे नेवाःतय्सं पलिस्था याःगु खः। सात सालय् जहाँनिया राणा शासन क्वःथलेगु झ्वलय् मू रुपं स्वम्ह नेवाः शहिद जूगु दुसा तःम्ह नेवाःतय्गु बलिदान उतिकं महत्वपूर्ण जुयाच्वंगु दु। तर नं नेवाःतय्गु भूमिका राष्ट्रं बांलाक प्रष्ट यानामच्वन। सामाजिक रुपान्तरणय् आः नेवाःय्सं थःपिनिगु इतिहास थःपिसं दयेकेगु ई वःगु दु, होश यानादिसँ ।

More Stories Like this