कम्युनिष्ट पार्टी व जातीय आन्दोलन

डा. कृष्ण भट्टचन

नेपालय् थौंकन्हय् बिस्कं ल्याखं स्वताजि राजनैतिक पार्टीत सक्रिय खनेदु। छताजि - जातीय, क्षेत्रगत, धार्मिक, भाषिक, सांस्कृतिक, लैंगिक व वर्गीय न्ह्यसःयात पूवंक अस्वीकार यानाः न्ह्यानाच्वंगु पार्टी - नेपाली कांग्रेस थुज्वःगु। निताजि- वर्गीय सवालय् दनाच्वंगु पार्टी - गथे कि एमाले व माओवादी। थुकी नं छताजि पार्टीतसें वर्गीय न्ह्यसःयात केन्द्रय् तयाः जातीय, क्षेत्रगत, धार्मिक, भाषिक, सांस्कृतिक व लैंगिक मुद्दायात पूवंक हे अस्वीकार याःगु दु गथे कि एमाले व नेमकिपा। मेताजि पार्टीतसें वर्गीय न्ह्यसः लिसें जातीय, क्षेत्रगत, धार्मिक, भाषिक, सांस्कृतिक व लैंगिक मुद्दा न्ह्यथंगु दु, गथे कि माओवादी। स्वताजि - क्षेत्रगत वा जातीय न्ह्यसःयात केन्द्रय् तयाः दयेकूगु पार्टीत गथे कि क्षेत्रगतय् मधेशी जनअधिकार फोरम व जातीय मुद्दाय् संघीय लोकतान्त्रिक राष्ट्रिय मञ्च व नेपाः राष्ट्रिय पार्टी।
सामाजिक आन्दोलन जातीय पार्टीइ रुपान्तरण जुइत छु गज्याःगु पूर्वशर्त पूवंकेमाः? प्रा. दना ली भान कटं ल्याटिन अमेरिकाया थीथी देशया अध्ययन अनुसन्धानपाखें पिहांवःगु लिच्वःयात सन् २००५ य् क्याम्ब्रिज युनिभर्सिटी प्रेसं प्रकाशित जूगु 'फ्रम मुभमेन्टस् टु पार्टिज इन ल्याटिन अमेरिका: द एभोलुसन अफ एथ्निक पार्टिज' नांया सफुली थुकिया लिसः न्ह्यथनातःगु दु। दनाया अध्ययनं क्यंगु जातीय राजनैतिक पार्टी निर्माणया मोडल कथं स्वंगू पूर्वसर्त दु। न्हापांगु सवैधानिक सुधारय् प्रभावकारी सहभागिता, म्होतिं निं १४ दँ पुलांगु सामाजिक आन्दोलन, ख्वातुगु सञ्जाल व खास भौगोलिक क्षेत्रय् आदिवासी-जनजातिया जनसंख्या महत्वपूर्ण जूगु। निगूगु - जातीय गतिविधिया लागि सकारात्मक संस्थागत वातावरण, विकेन्द्रीकरण, मतदानय् पहुँचया सुधार व आरक्षणया व्यवस्था। स्वंगूगु-खुल्ला दलीय व्यवस्था व वामपन्थी दलया चुनावी पतन। थुगु मोडेल कथं नेपाःया जातीय व क्षेत्रगत राजनीतिया विश्लेषण यानाः स्वयेगु खःसा मधेशीतय्गु हकय् थुपिं स्वंगुलिं पूर्व सर्तत पूवंगुलिं मधेसवादी सामाजिक आन्दोलन मधेसवादी दलया रुपय् रुपान्तरण जूगु खनेदत। वामपन्थी दलं उपेन्द्र यादव व जयकृष्ण गोईत लगायतया पलायन धुंकाः वामपन्थी दलया चुनावी अस्तित्व संकटय् लाःगुलिं दनां संकेत याःगु तथ्यया पुष्टि जूगु दु। मधेसी जनअधिकार फोरम सामाजिक आन्दोलनं राजनैतिक पार्टीइ रुपान्तरण जुल ।

आदिवासी/जनजाति आन्दोलन धाःसा स्वंगूगु सर्त कथंया खुला दलीय व्यवस्थाया उपभोग यायेगु चरणय् थ्यंसां नं आदिवासी-जनजाति निर्वाचन क्षेत्रय् वामपन्थी दलया चुनावी पतन धाःसा जुइ फुगु मदु। लक्ष्मण थारूपिंसं उपेन्द्र यादवं थें वामपन्थी राजनीति परित्याग यानाः जातीय राजनीतिइ न्ह्याःगुलिं संघीय लोकतान्त्रिक राष्ट्रिय मञ्च थेंज्याःगु जातीय सामाजिक आन्दोलन राजनैतिक पार्टीइ रुपान्तरण जुइधुंकूगु दु। माओवादीया देव गुरुङ्ग, वर्षमान पुन अनन्त, जयपुरी घर्ती व रामबहादुर थापा लिसें एमालेया सुवास नेम्वाङ्ग, पृथ्वी सुब्बा गुरुङ्ग, लक्की शेर्पा व पासाङ्ग शेर्पा थुज्वःपिं आदिवासी जनजाति नेता व कार्यकर्तातसें उपेन्द्र यादव थें वामपन्थी राजनीति मत्वःतूसा जातीय राजनीतिक पार्टीतसें सफलता काये फइ मखु। तराईया मधेसीतसें एमाले व माओवादी वामपन्थी पार्टीया सहभागिता व झुकाव चफुना छ्वःगु दुसा आपालं आदिवासी जनजाति एमाले व माओवादी वामपन्थी पार्टी दुरुइ भुजिं कुतुंवं थे प्यपुनाच्वंगु दु। थुपिं भुजिंतसें वर्गीय दुरु त्वनाः दुरुं पिहां वये स्वयां नं दुरुइ तुं दुबिनाः सिनावनीगु पक्का खः। वर्गीय दुरुया पुखुली लाल कयाः आत्मनिर्णयया अधिकार, जातीय स्वायत्तता व स्वशासनया खँ ल्हायेगु पाखण्ड खः। उपिं वर्गीय पुखुलिं इलय् पिहां वये मफुत धाःसा वहे पुखुली दुबिनाः आत्मघाती ज्या याइ धइगु खँय् शंका यायेथाय् मदु।
माओवादीं जनयुद्ध याःगु निदँ तक वर्गीयताया नारां छुं हे सफलता काये मफुगुलिं जातीय, भाषिक, लैंगिक व क्षेत्रगत मुद्दायात ल्ह्वनेधुंकाः तिनि जनयुद्ध न्यना वने फुगु यथार्थ प्रचण्ड थम्हं हे स्वीकार याःगु खः। शान्ति प्रक्रियाय् वयेधुंकाः युद्धकालय् माओवादीतसें विखण्डनया अधिकार सहित जातीय स्वायत्तताया आश्वासन काःपिं आदिवासी जनजातितसें अन्तरिम संविधानंनिसें आःया संयुक्त राष्ट्रिय जन आन्दोलनया लागि आह्वान याःगु ४५ बुँदाया मागय् आदिवासी जनजाति शब्द अत्तर ब्वया वंथें ब्वया वनाः उत्पीडित जातिइ जक सीमित जूगु दु। वर्गीय धुँ आदिवासी जनजातिया ला नया बिउगु प्रमाण खः। मार्क्सवादया ऐतिहासिक व्याख्या व वर्ग संघर्षया सिद्धान्तया निपा तुतिइ बल्लाक चुयाच्वंगु दु। तर मुक्तिया स्वपागु तुतिं यथार्थया बँय् आःतकं चूगु खने मदुनि, खने दइ नं मखु ।

जातीय, भाषिक, धार्मिक, लैंगिक, क्षेत्रगतया मुद्दा वर्गीय मुद्दा हे खः धाःसां यथार्थया ताल्जुइ वर्गीय व जातीय निपा निखे च्वंगु पाःचात खः। वर्गीय मुद्दा झ्यातुसा जातीय मुद्दा लेहेँ पुइ, तर जातीय मुद्दा झ्यातुसा वर्गीय मुद्दा हलुका जुइ। गथे कि ताल्जुया निपातं पाःचात छक्वलं च्वय् वा क्वय् साइ मखु, अथे हे वर्गीय व जातीय मुद्दा छक्वलं नापं थहां वये वा कुहां वनी मखु। गथे कि आः मधेशय् एमाले व माओवादीया वर्गीय मुद्दा कुहां वंगु दुसा मधेसवादी मुद्दा थहां वःगु दु। तर जातीय स्वायत्तताया माग यानाच्वंगु मू थासय् धाःसा आदिवासी जनजाति वर्गीय मुद्दा ज्वनाच्वंपिं एमाले व माओवादीलिसे प्यपुनाच्वंगु अवस्था थौं दनि। आदिवासी जनजाति नेता व कार्यकर्तातसें वर्गया आधारय् ज्यानातःगु पार्टी त्वःतल धाःसा थुपिं पार्टीत धराशायी जुइ। तर आः तक थथे मजूगुलिं उपिं बल्लाःनि थें खने दयाच्वंगु खः। उकिं थ्व खँ पक्का खः कि आदिवासी जनजाति पुचलय् एमाले व माओवादी थेंज्याःगु वामपन्थीया पकड दत्तले वर्गीयताया आधारय् ज्यानातःगु पार्टीत कुहां वनी मखु व मधेसवादी दल थें आदिवासी जनजाति दलं उचाइ व व्यापकता काइगु सम्भावना दइ मखु ।

कांग्रेस, एमाले, माओवादी, फोरम व मेमेगु पार्टीं प्रतिनिधित्व यानाच्वंपिं २१८ आदिवासी जनजाति सभासद्त मध्ये थौंकन्हय् ११९ म्ह जानाः आदिवासी जनजाति 'ककस'या घोषणा याःगु दु। ल्यं दुपिं ९१ म्ह सभासदत नं उगु 'ककस'य् दुहां वनी। उगु ककसं आदिवासी जनजातिया आत्मनिर्णयया अधिकार, जातीय स्वायत्तता व स्वशासन, भूमिया स्वामित्व व अधिकार, सामूहिक अधिकार, परम्परागत अधिकार लिसें मानव अधिकारयात संविधानसभां दयेकीगु न्हूगु संविधानय् सुनिश्चित यायेगु प्रतिवद्धता जाहेर याःगु दु। आःयात दक्व पार्टीया आदिवासी जनजाति सभासदतय्सं पार्टी दुने हे आदिवासी जनजातिया अधिकार सुनिश्चित यायेगु संघर्ष शुरु याःगु दु। अनौपचारिक भेटघाटय् पार्टी व संविधानसभां थुपिं अधिकार सुनिश्चित मयासे आदिवासी जनजातिया हे पार्टी दयेकेगु संकल्प याइ। नेपाः सरकारं महासन्धि नं १६९ व आदिवासी जनजातिया अधिकार सम्बन्धी संयुक्त राष्ट्र संघीय घोषणापत्रयात स्वीकार व अनुमोदन यायेधुंकूगु दु। संविधानसभाय् पार्टीया ह्वीप लगे मजुइगु व्यवस्था दु। संविधानसभाय् मस्यौदा संविधानया महत्वपूर्ण प्रावधानयात पारित यायेत दुइ तिहाई बहुमत माः। २१८ आदिवासी जनजाति सभासदतय्त छथाय् मुंकेत दयेकूगु ककसं आदिवासी जनजातिया मानव अधिकार सुनिश्चित मयाइगु गुगुं नं धारा वा उपधारा वा प्रावधानयात पारित मयायेगु हैसियत क्यनेफु। तर २१८ म्ह आदिवासी जनजाति सभासदतय्के थ्व शक्ति दु धइगु खँ वाःचाः ला? संविधानसभाया फुटबल मैदानय् जनजातितसें जातीय स्वायत्तताया गोल यायेगु अवसर जक मखु चान्स ल्हातय् लाकूगु दु। तर थ्व चान्सय् डान्स याइ ला? मखुसा भविष्यय् आदिवासी जनजातितसें वामपन्थी राजनीति त्वःताः जातीय पार्टीइ वयेगुली ध्यान केन्द्रित यायेमाः ।

भाय् हिउम्ह: केशा

More Stories Like this