न्यायप्रणाली व राष्ट्रिय चिं हिलेगु खँ

सानुराजा शाक्य

सर्वोच्च अदालतया प्रधान न्यायाधीश पिनं तप्यंक हयेगु, आत्मनिर्णयया अधिकार, हदबन्दी स्वयां अप्वःगु जग्गा सरकारं अधिग्रहण यायेगु खँत चर्चाय् दु। थौंकन्हय् संविधान च्वयेगु ज्याय् थीथी समितिया थुपिं छुं निर्णयत थुकथं चर्चाय् वयाच्वंगु खः। संविधानसभाया थीथी समितितसें गुगु सहमतिं गुगुं बहुमतया आधारय् थुपिं निर्णयत जूगु खः। नापं नेपाःया ध्वाँय्, राष्ट्रिय जनावर, राष्ट्रिय पंक्षीया नं चर्चा पिदंगु खनेदु ।

संविधानसभाया न्यायप्रणाली समितिं थःपिनि प्रतिवेदन संविधानसभाय् छलफलया निंतिं पेश यानाः छलफलया ज्या नं क्वचायेके धुंकल। न्यायप्रणालीं पेश याःगु अवधारणाय् दकलय् चर्चित विषय धइगु सर्वोच्च अदालतया प्रधानन्यायाधीश न्यायपालिकां पिनेयाम्ह नं हये फइ धइगु खः। न्यायप्रणालीया थ्व प्रावधानयात नेपाली कांग्रेसया सभासद व एमालेया सभासद्तसें लोकतान्त्रिक विधिया अःखः, राज्य प्रणालीयात असन्तुलन याइगु व कार्यपालिकायात अधिनायकवादी दयेकी धकाः विरोध याःगु खने दत। थौं तकया प्रावधान कथं प्रधान न्यायाधीश वहालवाला न्यायाधीश मध्ये थकालिम्हेसित याइगु नियम जुयाच्वंगु खः। न्यायपरिषदया सिफारिसय् थुकथं राष्ट्रपतिं प्रधानन्यायाधीश ल्यइगु खः। थुकथं वहालवाला न्यायधीश मध्ये छम्हेसित प्रधान न्यायाधीश ल्ययेबलय् वरिष्ठतां त्यल धकाः न्यायाधीशतसें असन्तुष्टि प्वंकाः राजिनामा बिउगु नं यक्व घटना दु ।

न्हूगु संविधानय् प्रधानन्यायाधीश जुइम्ह व्यक्ति वहालवाला न्यायधीश मध्ये हे छम्हेसित जक ल्ययेगु मखुकि माल धाःसा वहालवालां पिने प्रधानन्यायाधीशया निंतिं योग्यम्ह व्यक्तियात नं हये जिउगु प्रावधान तयातःगु खः। थुकथं हइम्ह प्रधानन्यायाधीश नं न्यायपरिषदया सिफारिशय् संसदीय सुनुवाइ जुयाः ल्यइ। न्यायप्रणालीया थ्व अवधारणा प्रति नेपाली कांग्रेस व एमालेया सभासदतसें विरोध व माओवादी व मधेशी फोरमं समर्थन याःगुलिं बहुमतया आधारय् निर्णय यानाछ्वःगु खः। थ्व प्रावधान कथं न्यायाधीश हयेबलय् प्रजातान्त्रिक मूल्य मान्यतां पिने वनाः अप्रजातान्त्रिक ज्या जुइगु जुल धकाः कुंख्युंगु खः। तर प्रधानन्यायाधीश वा न्यायाधीश थुकथं ल्ययेगु अप्रजातान्त्रिक धाःसा मखु। थुकथं न्यायाधीश ल्ययेगु प्रजातान्त्रिक विधि मध्ये हे छगू विधि खः। अमेरिकाय् प्रधानन्यायाधीश पिनं हे हइगु खः। अमेरिकाया राष्ट्रपतियाके थुकथं प्रधानन्यायाधीश हयेगु अधिकार दु। नेपाःया न्यायक्षेत्रं नेपाली जनतां याःगु परिवर्तनयात थुइकेगु कुतः मयाः धइगु द्वपं दु। उकिं नेपाःया न्यायक्षेत्रय् नं यथास्थितिवादं मुक्त जुयाः परिवर्तन महसुस याये मालाच्वंगु अवस्थाय् न्यायप्रणालीया थ्व प्रावधानयात अप्रजातान्त्रिक धकाः जक कुंखिनेगु पूँजीवादी प्रजातान्त्रिक देतसें नालाच्वंगु प्रावधानयात नेपाःया कम्युनिष्टतसें हयेवं हे उकियात अप्रजातान्त्रिक व अधिनायकवाद लागू याये त्यन धकाः कुंखिनेगु थःत प्रजातन्त्रया पक्षधर धाइपिंत ल्वःगु खँ मखु।
थौंकन्हय् संविधानसभाया थीथी समितिं दयेकाच्वंगु अवधारणाय् थःगु बिचाः बीत सभासदतय्त पार्टीतसें हिवप तये मदु। अथे खःसां पार्टीया नीतिं पिने वनाः सभासदतसें थःगु बिचाः तइ धकाः आशा यायेथाय् मदु। कांग्रेस व माओवादीया सभासदतय् बिचाः पानाच्वंगु नं पार्टीया वैचारिक धरातल हे पाःगुलिं नं खः। वंगु जनआन्दोलनयात शान्तिपूर्ण जनक्रान्ति खः धकाः एमालें धयाच्वंगु दु। शान्तिपूर्ण जनक्रान्ति धायेगु सवालय् एमाले दुने न्हापा विवाद दुगु खःसां एमालेया च्याक्वःगु महाधिवेशनं शान्तिपूर्ण जनक्रान्ति हे खः धकाः स्वीकार यात। तर संविधान दयेकेगु सवालय् एमालेया सभासदतय्के शान्तिपूर्ण जनक्रान्तिया अभिभारा गुकथं पूवंके फइ धइगु सवालय् पार्टी सभासदतय्त प्रशिक्षित याकूगु खने मदु। नेपाःया परिवर्तनयात शान्तिपूर्ण जनक्रान्ति धकाः स्वीकार याये धुंसेंलि क्रान्ति लिपाया संविधानं यथास्थितिवाद व सामन्तवादया कडी त्वाःथलाः न्हूगु संविधान दयेकेमाः। जुजु वा राजतन्त्र न्हनाः गणतन्त्र जक वयां जनक्रान्तिया अभिभारा पूवनी मखु। नेपाःया परम्परागत न्यायपालिका, व्यवस्थापिका व कार्यपालिकाय् नं आमूल हिउपाः हये फःसा जक जनक्रान्ति स्थापित जुइ। तर थ्व सवालय् एमालेया सभासदतय्त पूवंक प्रशिक्षण मबिउगुलिं समितिया अप्वः धइथें निर्णयया झ्वलय् एमालेया सभासदतय् बिचाः कांग्रेसया सभासदतय् बिचाः नाप ज्वःलानाच्वंगु नं मदुगु मखु। एमालेया सभासदतय् बिचाः धाःसा परिवर्तनमुखी मजुसे यथास्थितिवादयात हे पक्षपोषण याइगु बिचारं परिवर्तनयात साथ बियाच्वंगु खने मदु ।

राज्य पुनर्संरचना व राज्य शक्तिया बाँडफाँड समितिया छुं निर्णय धाःसा परिवर्तनया पक्षपाति व आदिवासी जनजाति संघीयतायात बल्लाकीगु कथं पिने वःगु दु। नेपाःया प्रदेशया सीमांकनया आधार पहिचान व सामर्थ्ययात कायेगु धकाः याःगु निर्णय जुइमा वा छुं ई न्ह्यः याःगु आत्मनिर्णयया अधिकार सम्बन्धी निर्णय राज्य पुनर्संरचना व शक्ति बाँडफाँड समितिया निर्णययात च्वछाये हे माः। विशेष यानाः आदिवासी जनाजाति सभासदत राजनीतिक दलया बन्धनं च्वय् च्वनाः छप्पँ जूगु कारणं नं राज्य पुनर्संरचनाया निर्णयत थुकथं जुइफुगु खः ।

थुकथं हे नेपाःया राष्ट्रिय ध्वाँय्, राष्ट्रिय जनावर व राष्ट्रिय चखुंचा क्वःछीगु सवालय् नं वादविवादत पिने वःगु दु। थ्व सवालय् एकीकृत नेकपा (माओवादी)या विचाः परिवर्तनकारी खनेदुसा कांग्रेस लगायतया बिचाः हिलेम्वाः धइगु खनेदु। राष्ट्रिय ध्वाँय्या सवालय् आःया राष्ट्रिय ध्वाँय् हे पाय्छि जू धइगु मनस्थिति नेवाःतय्के खनेदु। नेपाःया राष्ट्रिय ध्वाँय्या म्हिगः तकया परिभाषा धइगु राष्ट्रिय ध्वाँय्नाप नेपाःया राजतन्त्र, हिन्दू धर्मया सम्बन्ध स्वानाच्वंगु खः। वर्तमान परिस्थितिइ वहे परिभाषा ज्वनाः राष्ट्रिय ध्वाँय्या परिभाषा बीगु ईनाप ज्वःमलाः। थुकियात न्हूगु परिभाषा बिउसां परम्परागत मान्यतां पिने वने मफइगु जूगुलिं नेपाःया संघीय राज्य प्रणालीनाप ल्वय्क न्हूगु ध्वाँय्या पक्षय् हे वनेगु बांलाःगु बिचाः जुइ। थुकथं हे राष्ट्रिय जनावर नेमकिपा धाःथें गैंडायात दयेके फत धाःसा अवैध शिकारया कारणं दुर्लभ गैंडा नेपाःया शान कथं यक्व ल्याखय् ल्यंका तयेत ताःलाइ ।

More Stories Like this