राज्य पुनर्संरचना: जातीय लाकि क्षेत्रीय ?

कृष्ण प्रजापति

नेपाः थीथी जातजातिं जायाच्वंगु देय् खः। थन छुं नं छगू निश्चित जातिया बहुमत मदु। परापूर्वकालंनिसें थीथी जात व जनजातिं बसोवास यानाच्वंगु दुसां थन ताः ई न्ह्यवंनिसें हे फुक्कं जातियात क्वत्यलाः छपुचः खय् ब्रम्हूतय्सं शासन यानाच्वंगु दु। उकिया विरोधय् इलय् ब्यलय् सः नं मथ्वःगु मखु। तर २५० दँ न्ह्यः गोर्खाली जुजु पृथ्वीनारायण शाहं स्वनिगः त्याकेधुंकाः राजधानी येँय् सारे यायेवं धाःसा थीथी जनजातिया लिसें स्वनिगःया नेवाः समुदाय नं ध्याकुनय् लाःवन। उमिगु वैभवशाली संस्कृति, सम्पदा व धर्मय् तकं खय् ब्रम्हूतय्सं दमन शुरु यात। ई हिला वंलिसे थौं शाहवंशया शासन अन्त्य जूगु दु। थ्व झ्वलय् आः देशय् गणतन्त्रया स्थापना नापं राज्यया पुनर्संरचना जुइमाःगु सः थ्वयाच्वंगु दु। शाह वंशं स्थापना याःगु एकात्मक शासन पद्धति अफाप सिद्ध जुइ धुंकूगुलिं उकियात हिलेमाःगु अवश्यम्भावी हे जुल। अथे जुयाः नं गुकथं व छुकिया लिधंसाय् आधुनिक नेपाःया पुनर्संरचना यायेगु धइगु थौंया मू बहसया विषय नं जुयाच्वंगु दु ।

राज्यया पुनर्संरचना धायेवं न्हापाया हे बाइसे चौबिसे राज्य कामय जुइगु खः ला धकाः बिचाः याइपिं नं मदुगु मखु। तर थ्व पुलांगु संरचना आः पाय्छि जुइगु छाँट मदु। अथे जुयाः नं न्हूगु नेपाःया धारणा वयाच्वंगु थ्व इलय् न्हूगु हे ढंगं राज्यया पुनर्संरचना जुइमाःगु अत्यावश्यक जुल। अथे जुयाः नं न्हूगु नेपाः सिर्जना यायेगु झ्वलय् संविधानसभां हे राज्यया पुनर्संरचनायात अत्यधिक महत्व बियाः सहलहया विषय दयेकातःगु दु। थ्व झ्वलय् अलग्ग अलग्ग राजनीतिक पार्टीया अलग्ग अलग्ग हे धापू न्ह्यःने वयाच्वंगु दु। खय्त ला २०६४ सालय् संविधानसभाया चुनाव जूगु इलय् हे थःथःगु राजनीतिक पार्टीया चुनावी घोषणपत्रय् न्हूगु नेपाः थज्याःगु जुइ धकाः थःथःपिनि अवधारणा न्ह्ब्वयेधुंकूगु दु। थ्व झ्वलय् नेकपा (माओवादीं) अबलय् गुंगू राज्यया अवधारणा हःगु खः। आः उकियात परिमार्जन यानाः थप यायां झिगू, झिंछगू व झिंनिगू थ्यंकूगु दु। जातीय आधारय् यानातःगु विभाजनया कारणं थथे थप जुजु वंगु खः ।

थीथी जातजाति व भाषाभाषीया देश जूगु कारणं यदि भाषा व जातिया आधारय् राज्यया पुनर्संरचना यायेगु खःसा चिचीधंगु भाषा समुदायतय्सं नं थःपिनि बिस्कं राज्यया माग यायेफु। स्वनिगः व स्वनिगः जःखःया वर्तमान झिंनिगू जिल्ला दुने न्यनाच्वंगु पुलांगु नेपालमण्डल हे नेवाः राज्य जुइमाःगु खँ वयाच्वंगु दु। अथे खःसां भाषा जाति वा क्षेत्रया लिधंसाय् राज्यया पुनर्संरचना यायेगु खःसा कन्हय् सछिगू स्वयां अप्वः भाषा ल्हाइपिं मनूत दुगु झीगु देय्यात सछिगू हे प्रदेशय् विभाजन याये माली। उकिं थुकथंया राज्य विभाजनय् आपालं समस्या दु। अथे हे क्षेत्रीय समस्या नं झीगु न्ह्यःने दु ।

तराई, पहाड व हिमाल दुगु थ्व देशय् क्षेत्रया लिधंसाय् राज्य विभाजन वा राज्यया पुनर्संरचना जुइमाःगु सः नं प्रवल ढंगं थ्वयाच्वंगु दु। हिमाली राज्य कायम हे जुइमाःगु सः थ्वइबलय् तराई व पहाडी लागाय् समस्या ब्वलनेफु। थुकथं अनेक कथंया सोच वा धारणां राज्य विभाजन याइगु इलय् छगू राज्यं मेगु राज्यय् वनेत कर पुले मालीगु नं स्वाभाविक खः। स्वनिगलय् सांस्कृतिक सम्पदा बाहेक छुं कथंया तःधंगु प्राकृतिक स्रोत मदु। अथे हे अन्न भण्डार धयातःगु तराईया अन्न हिमाल तक थ्यंकेगु ज्याय् नं राज्य विभाजनं समस्या हयेफु। विशाल भारत व चीन थेंज्याःगु तःधंगु देशया छगू राज्य हे झीगु देय् स्वयां तःधं। अले अन दुने हे थीथी श्रोत व साधन नं पर्याप्त दुगु कारणं छुं मजुइफु। तर नेपाः थेंज्याःगु सीमित भूभागय् जक न्यनाच्वंगु देशय् थुकथं आपालं राज्यया विभाजन यायेगु इलय् केन्द्रीय सरकारयात जक मखु कि स्थानीय सरकारचले यायेत तकं उलि हे मछिंगु वातावरण सिर्जना जुइफु ।

अथे जुयाः नं राज्यया पुनर्संरचना महत्वपूर्ण खँ खः। जातीय राज्यया माग यानाच्वंपिं गुलिं समुदायं थःपिनि जातिया राज्य स्थापना जुल धाःसा मेमेगु जातिं फये मालीगु हण्डर व मछिंमचाः अले उगु राज्यय् हे पूर्णता मदइगु इलय् गथे जीवन निर्वाह याये फइ धइगु बिचाः याये फयेकेमाः। थीथी जातिया लिधंसाय् राज्य विभक्त जुइगु अवस्थाय् छगू राज्यं मेगु राज्य तक सामान ढुवानी यायेगु इलय् आः भन्सार पुले म्वायेक यंकाच्वंगु थासय् तःथाय् भन्सार पुले मालीगु कारणं सामानया भाः नं थहां वनी। नापं जातीय आधारय् हे राज्य विभक्त यायेगु खःसा छगू जातं मेगु जातयात हेला यायेगु भावना नं ब्वलनेफु गुकिं जातीय दंगा जुइगु नं सम्भावना जुइ। अझ आत्मनिर्णय सहितया जातीय राज्य कायम यायेगु धायेबलय् ला छुं जुयाः खँ मिले मजुया वन धाःसा भारतं बंगलादेश व पाकिस्तान अलग्ग जूवं थें देश हे विभक्त जुइगु तकं खतरा दयाच्वनी ।

थुकथं राज्य पुनर्संरचना थौं तसकं गम्भीर विषय जुयाच्वंगु दु। इलय् हे थुकिया उचित समाधान याये मफुत धाःसा देश तकं विभाजन जुइगु, देशय् मेमेगु जःलाखःला देशं आक्रमण याइगु व देशया अस्तित्वय् तकं संकट वइगु सम्भावना ब्वलनेफु। उकिं जातीय व भाषिक आधारय् स्वयां नं समान विकास जुइगु व असमान भूगोलयात मिले यानाः तराईनिसें हिमाल थ्यंक छस्वाः याये फइगु ढंगं विविध भू-धरातलय् विभक्त थ्व देशयात ल्वयेक भूगोलया आधारय् हे राज्यया विभाजन दकलय् बांलाःगु पक्ष जूवनेफु। कर्णाली विकास जुइ मफुगु, स्वनिगलय् घना बस्ती जुयाः आपालं समस्या ब्वलंगु व तराईया अन्न हिमाल व पहाड तक थ्यंकेगु व्यवस्थाया लागिं नं न्हापा स्वयां पाक्क तर झिंप्यंगू अञ्चलयात हे राज्यया मान्यता बीकेगु कथं राज्य पुनर्संरचना यायेमाःगु खनेदु। जातीय व क्षेत्रीय आधारं देशय् झन जक खिचलो उत्पन्न जुइफु। भावनाय् बाः वनाः जातियात फाइदा जुइगु खंकाः जातीय राज्य माः धकाः भाषिक स्वतन्त्रता नं जातीय राज्यय् हे जक कायम यायेफइ धइगु म्हगस खंकेगु शायद अप्वः जुइ फु।

More Stories Like this