ताराया छपु तुतः अनुवादया थीथी कुतः

लाभरत्न तुलाधर

कल्याणमित्रया देछा

यल देया छम्ह नांजाःम्ह कल्याणमित्र भाजुलिसे जिगु आध्यात्मिक स्वापू स्थापना जूगु थुगु दँय् नीन्यादँ क्वचायेत्यंगु दु। वय्कःयापाखें थुगु कालखण्डया दुने आपालं बौद्ध साहित्यया सफू उपहार स्वरुप प्राप्त जूगु दु। वय्कः खः हःखा त्वाःया लोकबहादुर शाक्यजु, थौंकन्हय् कृष्णगल्लिइ निवास यानादीम्ह ।

ला-बला न्ह्यः जक जिगु ल्हाती लाःगु छु सफूत मध्येय् छगू न्ह्यथनेबहःगु यानाः खः सद्धर्म कथा संग्रह (भाग-१) थुकिया च्वमि नं यलया हे नांजापिं विद्वान च्वमिपिं मध्यय्या भाजु महीश्वरराज वज्राचार्य खः, गुम्ह नेपाःया हे नां काये बहःम्ह पण्डित वैद्य आशाकाजी (गणेशराज) वज्राचार्यया सुपुत्र जुयादी ।

ताः तक लुमनीगु सफू

नेवाः बौद्ध समुदाय दुने सफू न्याना ब्वनेमाः धइगु भावना विकसित मजूनि। बरु मेमेगु ब्याक्क प्रकारया दान सिबें धर्म (धार्मिक सफू) या दान तःजि धइगु भाव व्याप्त। उकिं हे जुइ, थुगु सफू नं भिंगु भ्वँतय् हिसि दयेक घ्वानाः यइपुगु देबलं छाय्पाः पिदंगु जूसां मूया नामं 'धर्मदान' धयाः देछाकथं इनेज्या जूगु ।

सफूया थुगु ब्वति (भाग-१) स खुपु धर्मकथा दुथ्यानाच्वंगु दु, गथे नेपालमण्डलया उत्पत्ति, श्री हरिहरिहरि हरिवाहन लोकेश्वर, मुखः अष्टमि, नमोबद्ध, बुद्धमाताश्री, बसुन्धरा, जगत जननी श्री आर्यतारा। थुपिं खुपु बाखं बाहेक च्वमिया थःगु खँ व मीनबहादुर वज्राचार्यया मन्तव्य तकं दुथ्याःगु सफूया पौल्या १६२११ दु ।

पिकाक व च्वमि साधुवादया पात्र

थ्व सफूया प्रकाशक च्वमिया हे सुयोग्य जिचाभाजु सजिव व म्ह्याय् मय्जु अञ्जना वज्राचार्य खः। निम्ह तिपुलिं थौंकन्हय् अमेरिकाय् कार्यरत जुयाच्वन। विदेशय् च्वनाः नं नेपाःया धर्म संस्कृतिप्रति गौरव तायेकाः थःपिसं नं थुकथं थुकिया संरक्षणय् नुगः चकंपिं तच्वकं म्हो जक परिवार दइ । थःपिनि अबुजु/बाजुया सुकीर्ति जनमानसय् थ्यंकेत धनंमनं तोपेगु ज्या अनुकरणीय जू ।

थ्व सफू च्वयाः पिथनेमाःगु उद्देश्य मध्ये छगू झीगु स्वनिगःया गुरु वज्राचार्य धयातःपिं स्वयं अध्ययनशील मजूगुलिं अज्ञानीपिं आपालं दयाच्वन। अले ज्ञानयुक्त मजूपिं गुर्जुतय्सं सम्पादन याइगु धार्मिक कृत्य व मात्र कर्मकाण्डय् सीमित जुइगु स्वाभाविक जुल। थ्व हे अज्ञान व विसंगतियात वाःचायेकाः छुं दँ न्ह्यःनिसें आधारभूत बौद्ध कक्षा न्ह्याकादिल। झिंनिदँ न्ह्यः हे नेपाल बौद्ध परिषद गठनया लिसें थुकिया ख्वाःपौ बुद्धयान (स्मारिका व बुलेटीन) नं तःगू हे ल्याः सम्पादन यानादिल। थुकथं दशकौं निसेंया निःस्वार्थं सेवाया कदर यासे अभिनन्दित व पुरस्कृत व्यक्तित्व खः च्वमि भाजु ।

थ्व सफू ब्वँब्वं वय्कःया आस्थानिष्ठा, सिद्धान्त नीति व व्यवहार कुशलता सुपाँय् चिलावने धुंकाः तिमिला थें खनेदइ। वय्कःया गुलिखे नालेबहःगु बिचाः व अवधारणा मध्ये थन प्यता खँ न्ह्यःने बहः तायेका। उपिं खः,
- विदेशी सिबें स्वदेशी विद्वानयात सम्मान याये
- धर्मशास्त्र विषयस च्वइम्ह धर्मज्ञ, संस्कृतज्ञ जुइमाः
- थुजाःपिं विद्वानपण्डित जातीय अहंकारमुक्त जुइ
- विज्ञान ब्वनातःपिं च्वमि अन्ध विश्वासं मुक्तम्ह जुइमा

थ्व सकतां धापू थौं गालय् लानाच्वंगु बौद्ध समाजयात थकयाः न्हू नेपाः दयेके ज्याय् तिबः बीत सक्षम जुइकीगु जूगुलिं झी सकसिनं च्वछासे लसकुस यायेबहः जू।
द्व्रकूम्हेस्या भिंकेगु भाला याननिसें स्वयेगु बखतय् चन्द्रमा सिचुसे यइपुसे च्वं, थ्व सकसिनं अनुभव याइ। थुकिं कां थें खिउँगु चाय्, मत हे मदुथाय् जः बी? लँ क्यनी। तर थ्वयात क्वथीक क्ववाला स्वःपिंसं गुलिखे च्याः (दाग) दु धाइ। परन्तु थ्व प्रकृतिया खँ जूगुलिं सुनां नं कुतः याःसां यचुसे फइगु खँ मखुत। थ्व धाये थें, सद्धर्म कथा संग्रहस गुलिखे तःधंगु व चीधंगु त्रुति नं थाय् कयातःगु ध्वदुके लात। चीधंगु धइगु प्रुफ द्वंगु व व्याकरण अशुद्धि जुल। थुकियात विज्ञ ब्वमिं भिंकी। तर तःधंगु गल्तियात ब्वमिं मखु थुकिया च्वमिं हे जक शुद्धिकरण याये फइ। थन उकिया बारे पति हाकयेक न्ह्यथने ।

द्वविद्वं न्ह्याम्हेस्यां जुइफु

न्हापांगु अध्याय (बाखं) खः नेपालमण्डलया उत्पत्ति थुकी ब्वमिपिंत खुलस्त यायेभनं छगू थ्व किपा नं दु, गुकी प्यम्ह बुद्ध व प्यम्ह तारापिनि नां व स्थानं धयातःगु दु। न्याम्ह तथागतया न्याम्ह हे शक्ति (पत्नि?) दु वा दयेमाः धकाः सामान्य मनुखं नं अनुमान याइगु खँ खः। धायेबलय् छम्ह ताराया नां व स्थान उगु मण्डलय् त्वःफिउगु जुल। पं. हेमराज शाक्यया 'स्वयम्भू महाचैत्य' य् धयातकथं वैरोचन तथागतया शक्ति कथं माने यानातःम्ह थुम्ह ताराया नां वज्रधात्वेश्वरी खः। महा शून्यताया प्रतीक जूगुलिं थुगु निमित्त तोरण कृति मात्र पिब्वयातःगु खः। थ्व हे ताराया मेगु नां प्रज्ञा पारमिता देवी नं जुयाच्वन, गुम्ह संकल्प-विकल्प नितां मदयाः निर्विकल्प जुया निंतिं भावनां मात्र माने यायेम्ह कथं मूर्ति विहीन यासे छगू खेँय् बांलूगु ह्वःप्वाः तयातल। ज्योतिरुप स्वयम्भू दिनाच्वंगु पुखू लः सदां स्वच्छ सुगन्धित याना तयेत फसं ह्वाकातयेमाःगु आशयः खः।
भावावेश च्वमियात मार सफूया गुंगूगु अध्याय खः, 'जगत् जननी श्री आर्यतार'। थ्वयात 'कथा' धाये सिबें परित्राण पाठ धाये ल्वइ।, छपु सिलःया थुगु स्तोत्रय् तारादेवीया १०८ गू नां छन्दवद्ध यानाः हंकातःगु दु। च्वमिं संस्कृत सिलःया अर्थ व अभिप्राय नेवाः भासं सुस्पष्ट यायेगु क्रमय् सछि व च्यागू नांया अर्थ छ्यायेगु कुतः यानादिल। थन हे गुलिखे खँ तलं बिलं (द्वंगु) ब्वनेदत ।

न्हापांगु खँ, आःतक दुने थ्व ताराशतनाम स्तोत्र
नेपालभाषाय् खुम्हेस्यां अनुवाद यात धकाः च्वमिपिनि नां नं न्ह्यथनातल। वास्तवय् थुकी मेमेपिंनिगु सफू, मखनाः वाय् मसिया त्वःफिउगु दु। थम्हं न्यनाकथं येँ ओमबाहाःया छम्ह नेपालभाषाया प्रेमी वज्राचार्य कमलानन्दं 'स्वपु तुतः' धइगु सफू ३०-३२ दँ न्ह्यः पिथंगु दु। अथे हे थ्व झ्वःया च्वमि थः अजाजु मदुगुया दुखं क्यंगु बखतय् (११०५) हिलागु तुतः सफू ११०६ या गुंलां स्वयम्भू महाचैत्यया न्ह्यःने च्वंगु ज्ञानमाला भजन सतलय् उगु ईया रापस पदमरत्न तुलाधरया ल्हातिं पित ब्वज्या यानागु खः। 'झीगु तुतः' नां छुनाः पिकयागु व सफुली न्हय्पु तुतःया समछन्दी अनुवाद दु, गुकी मध्ये तारासना (आर्यताराया तुतः) नं दुथ्याः ।

धैर्य व संयम जरुरी

हेमराज शाक्ययां लिउ पं. आशाकाजी वज्राचार्य २०५३ सालय् प्रकाशन याःगु जुयाच्वन। वसपोल महायान बुद्धधर्मया प्यंगः थां मध्ये छगः ला उल्लेख जूगु जुल। थ्व च्वमियात सीकेमास्ते वःगु मेपिं स्वम्हेसिगु नां लुइके मफुत। न्ह्यागुसां थुगु आर्यताराया स्तोत्र आः तकया दुने गुम्हेस्यां भाष्य वा अर्थ व्याख्या अले निम्हेस्यां पद्यानुवाद याये धुंकूगुलिं ब्याकं यानाः च्याम्ह निं खनेदत। मात्तुमालेगु खःसा अझं मेमेपिं (येँ, यल बाहेक मेगु जिल्ला) नं लुया वइगु सम्भावना दनि ।

द्वविद्वं कनाबीगु कर्तव्य

महीश्वर जुं थःगु सफुली ताराया १०८ गू नांया अर्थ च्वये न्ह्यः संस्कृत श्लोक नं (३२ निसें ४५ तक) न्ह्यब्वयादीगुलि प्यथाय्ति मौलिक खँग्वः हे पानाच्वंगु दु, गथे ऊँ कल्पाग्निया ऊँ कल्याणी, गुह्यराट्या गुह्याच, महातपाया पराक्रमा, गोप्तीया गोस्त्री आदि। येँय् ब्वनेदुगु व यलय् ब्वनीगु तुतः निताजि ला खइ मखु जुइ। उकिं शुद्ध गुगु पति त्याछीमाःगु दु। मेगु खँ संस्कृत सन्धी व विग्रहया नियम मसिल कि अनर्थ जुइगु सम्भावना दयाच्वनी। उकथं अष्टोत्तर शतनामया धलः झ्वः छुकूबलय् नं तःथाय् हे मखु थें जुयाच्वंगु दु। उदाहरण ब्वयेश्लोक ल्या: ३३ निसें गणना यायेमाःगुली भ्रमवश ३२ संनिसें शुरु याःगुलिं व हे नाम स्वथाय् दोहरे जुल माःगु छुटे जुल। लिसा काःगु महारोद्री (२ व ३६), अपराजिता (१ व ७२) आदि खनेदु। मेखे निगू नांयात छगू हे भाःपीगु कथं महावला पराक्रमा, सत्या अपराजिता, अभया गौतमी, खुगूयात स्वंगू ल्याः कथं क्यनातल। हानं प्रज्ञापारमिता देवी छगू नांयात निगू क्यनाबिल ।

संस्कृत व्याकरणया ज्ञान

च्वमियाके सन्धिया ज्ञान म्हो जूगुया मेगु दसु नं थुगु हे थासय् लेहें पुल। कान्तादुरिद्राविणी माने कान्तांअरिद्राविणी स्वानाच्वंगु खः। अले अरि.शत्रु, द्राविणी.क्वःछुकीम्ह खः। अथे हे, स्त्री रुपामित विक्रमा धाःगु स्त्रीरुपा.मिसा स्वरुपम्ह, अमित विक्रमा.प्रशस्त पराक्रमी खः। अमितया अ त्वःफिकलसा अ मदुथाय् तने हल चाण्डालीया न्ह्यःने। १०७ व १०९ ल्याःया नां निगुलिं छुटे याना तल, व खः श्री मल्लोकेश्वरात्मजा व सर्वाशापरिपूरिणी। संस्कृत भाषाय् स्वर सन्धी व व्यञ्जनसन्धीया नियम धइगु संस्कृतिया सामान्यपिं विद्यार्थीयाके नं दयेमाःगु ज्ञान खः। उकथं, जग जननी धायेत जगज्जननी च्वइ, गथे जगतनाथ मच्वसे जगन्नाथ च्वइगु खः। उकिं जगत एक हितोयुक्ता धायेत जगदेक हितोयुक्ता च्वयेमाःगु खः, गुगु येँया तुतः सफुली प्रष्ट ब्वनेफु ।

स्यने अःपु, पालना थाकु

च्वसुया शुरुइ न्ह्यथना थें वय्कःया छगू, मान्यता कि न्हापां स्वदेशी विद्वत वर्गयात सम्मान याये सयेकेमाः धइगु धापू नापं थ्व च्वमि सलय् सछिब्व हे सहमत जुया। तर पण्डित निष्ठानन्द बाहेक येँयापिं मेपिं अनुवादकया सफू ल्याखय् मतःगु वा अज्ञात जूगु धाःसा मल्वल। अथे हे तुं धर्मशास्त्रय् च्वसा न्ह्याकीम्ह थःनिं धर्मज्ञ, संकृतज्ञ जुइमाः धाइम्ह व्यक्ति संस्कृतया सामान्य सन्धि विग्रहया नियमं अनभिज्ञ जुयाच्वनेगु शोभा मदु। थुगु तुतःया न्हय्म्ह भाय् हिउमिपिं मध्यय् वज्राचार्य व शाक्य इतरया थःहे छम्ह (तुलाधर) जूगुलिं जकं ल्याखय् मजाःगुला धइगु आशंका जू। यदि अथे खःसा, तथाकथित उच्च जात/कूलया विद्धान वर्ग जातीय अहंकारं मुक्त जुल धाये थाकुइ ।

प्राप्त दक्षिणा प्रदानया ज्या स्तुत्य

महीश्वर राजया शिक्षा व लजगाः इन्जिनीयर जूसां निवृत्ति लिपा स्वधर्मया चिन्तन मनन, प्रशिक्षण, लेखनपाखे प्रवृत्त जूगु सराहनीय खः। थ्व च्वमि नं लजगाः ल्याखं सामान्य व्यापारी जूसां युवावस्थांनिसें नेपाःया धर्म संस्कृतिइ रुचि कयाः ब्वँज्या व च्वज्या यानाच्वनाम्ह जुल। अथे धकाः संस्कृतया प्रकाण्ड पण्डित नं मखु। माध्यामिक शिक्षालयस ५० अंकया इलिमेन्टरी संस्कृत ब्वनागु दु, अले शिक्षक जुल, थौं म्हिगः नेवाः संस्कृतिविद् कथं नांजाम्ह बलदेव जुजु। उकिं, छम्ह कल्याणमित्रया नातां सफू स्वयाः थम्ह चाःथे च्वया। दकलय् लिपा, थुगु आर्यताराया तुतः सम्बधय् मीनवहादुर शाक्यं छम्ह विदेशीया सफूया लिधंसाय् गुगु च्वल व गलत खः। ११०६ स पिथनागु 'झीगु तुतः' सफूया धलखय् तुतः च्वमिया नां कथं थम्हं नं बुद्धभाषित धकाः स्पष्ट यानागु खः। अस्तु ।

More Stories Like this