राजनैतिक पार्टी दुने नेवाःतय्गु स्थिति

नरेशवीर शाक्य

नेवाःत राजनैतिकरुपं सचेत जुइमाल धयागु खँ नेवाः अधिकारकर्मीतय्सं न्हापांनिसें धायेगु याःसां नेवाःतय्सं थुकी खास चिउताः मतःगु खनेदु। अले राजनैतिक रुपं उलि सचेत जूगु नं खने मदु। खय्त ला नेपाः दुने दकलय् न्हापां मानव अधिकार, नागरिक अधिकार व राजनैतिक अधिकारया निंतिं खँ न्ह्यथंपिं नेवाःत हे खः। अझ सामान्य मनूतय्गु राजनैतिक अधिकार, किसानतय्गु अधिकारया निंतिं सः तःपिं नं नेवाःत हे खः धइगु खँय् गनं विवाद मदु। राणातय् जहाँनिया शासन व शाहवंश अन्त यायेत आपालं नेवाःतय्सं थःपिनि प्राण तकं आहुति याःगुया दसि सहिद जूपिनि नांधलः जक स्वयेवं नं गाः। तर थुलिमछि योगदान व बलिदान लिपा नं नेवाःतय्गु ब्वति शासन ब्यवस्था व राजनैतिक पार्टीया शिर्ष स्थानय् छाय मलात धइगु खँ आः राजनैतिक कार्यकर्तातय्सं नं छकः दुवाले माःगु खनेदु।
नेवाःत छगू इलय् फुक्क थासय् नं अग्रणी भूमिका म्हिताः देय् विकासय् तिबः बिया वयाच्वंपिं खः। तर आः थुमिगु स्थिति हरेक ख्यलय् कुहां वनाच्वंगु दु। थुकिया दोषी थीथी तत्व खः धाःसां स्वय्म नेवाःत नं गुलि जिम्मेवार खः धकाः न्ह्यसः धाःसा मतसें मगाः। नेवाःत थःपिनि ज्याय् जिम्मेवार जू धइगु खँय् सत्ता शासकतय्सं बांलाक हे वाःचाः। थ्वहे कारणं देय्या जुजुपिंसं तकं धुकू पत्याः यानातःगु इतिहास दु। अथे हे नेवाःतय्गु संस्कारकथं थःत भाला बियातःगु ज्या न्ह्याथे यानाः नं पूवंकेमाःगु व थुकिया लिच्व न्ह्यागु हे जूसां थःपिंसं वास्ता मयाइगु इमिगु चरित्र खः। थ्व हे चरित्र, मूल्य व मान्यताया कारणं आपालं खँय् थःपिंत धूर्त मनूतय्सं ध्वं लाका च्वनेमाःगु स्थिति आः तकं तंगु मदुनि। विशेष कथं राजनैतिक ख्यलय् भूमिका म्हिताच्वंपिं नेवाःत थुकिं विशेष प्रभावित जुयाच्वंगु दु ।

नेपाःया इतिहासय् न्हापां सहिद जूपिं नेवाःतय् परिवार थौंकन्हय् छु हालतय् म्वानाच्वन धइगु खँ राज्यं मसिउ। थःपिनि ज्यान व परिवार तकं वास्ता मयासे नेपाःमितय्त जहाँनिया शासनं स्वतन्त्र यायेत सहिद जूपिनि परिवार थौंया परिस्थितिइ सहज जीवन तकं हने फयाच्वंगु मदु। राज्य वा सरकारं थुमिगु आर्थिक स्थिति वा रोजगारीया बारे छुं चिउताः तयाच्वंगु मदु। महेन्द्रया एकाधिकार शासन अन्त यायेगु निंतिं बम ज्वनाः दुहां वःपिं नेपाली कांग्रेसया कार्यकर्तात थौं गनं राजनैतिक शिर्षस्थानय् मदु बरु कृपावाद व नातावादया कारणं नेपाःया राजनैतिक परिवर्तनय् छुं हे योगदान मदुपिं मनूत शिर्षस्थानय् च्वनाः राज्यया सुविधा नयाच्वंगु दु ।

नेपालय् वामपन्थी आन्दोलनया प्रणेता नेवाःत खः। नेपालय् आः वामपन्थी राजनैतिक विचारधारां आपालं हा कायेधुंकल। वामशक्ति तःक्वः हे राज्य सत्ताय् थ्यनेधुंकूगु दु। तर अज्याःगु इलय् नं राज्यया गुगुं हे शीर्ष थासय् नेवाः नेतात मथ्यं। थुकथं नेवाःतय्त न्ह्याबलें छपलाः लिउने तयाः ज्या कायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

नेवाःतय्त स्वाहाने दयेकाः आपालं राजनैतिक मनूतय्सं लबः काल धयागु आम चर्चाया विषय दु। थ्व खँय् आपालं नेवाःतय्सं वाःचायेका वयाच्वंगु दु। तर अय्नं थःपिनिगु राजनैतिक आस्था, मूल्य व मान्यताया कारणं थःपिंत न्ह्याक्व हे छ्यलाच्वंसां नेवाःत अझं अज्याःगु राजनैतिक पार्टीइ संलग्न जुया हे च्वंगु दनि ।

न्हापांनिसेंया छगू संस्कारकथं राज्य सत्ता वा राजनैतिक पार्टीतय्सं छुं नं मनिंगु, मछिंगु ज्या वल धाःसा नेवाःतय्त हे छ्यलेगु याना वयाच्वंगु दु। नेवाःतय्गु विषय मछिंक छुं नं निर्णय यायेमाल धाःसा नेवाःतय्त हे न्ह्यःने तयाः यायेगु याइ। नेवाःतय्सं थःपिनिगु अधिकारया निंतिं छुं कथंया आन्दोलन न्ह्याकल धाःसा उकिया प्रतिरोधय् राज्य शक्ति वा राजनैतिक पार्टीतय्सं नेवाःतय्त हे प्रतिरोधय् क्वकायेगु याना वयाच्वंगु दु। नेकपा (एमाले)या गुलाया शासनकालय् ब्रम्हूतय्गु संस्कृत भाषा अनिवार्य अले रेडियो नेपालं संस्कृत भाषां समाचार बीगु ज्या यात। देय्या आदिवासी जनजातितय्गु मातृभाषाया संरक्षणया थासय् ब्रम्हूतय्गु मृत भाषायात राज्यकोष छ्यल धकाः आपालं विरोध जुल, आन्दोलन जुल। तर उकिया प्रतिकारय् एमालें नेवाःतय्त हे क्वत हल। भाषा जातिया आन्दोलनय् सक्रिय भूमिका दुपिं मनूत नापं पार्टीया निर्देशन धकाः आन्दोलनय् कुहां मवसे आन्दोलनयात असहयोग यानाः कमजोर याना बिल। पार्टीयात बल्लाकेगु नामय् आदिवासी जनजातितय्गु अधिकारयात कुण्ठित याना बिल। तत्कालया निंतिं पार्टीं थःत सन्तुलनय् ला हल, तर लिपा वनाः थ्व हे प्रकरणं एमालें तःधंगु घाटा फये माल ।

थ्वहे प्रसंगय् आः एनेकपा (माओवादी) नेवाःतय्गु तःजिगु नखलय् थःपिनिगु राजनैतिक अभिष्ट पूवंकेगु निंतिं थः भातृ संगठन नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चायात नेवाःतय्गु जात्रास्थलय् विरोधया ज्याझ्वः न्ह्याके बिल। येँयाः नेवाःतय्गु तःजिगु अले थःपिनि पहिचान ज्वनातःगु सांस्कृतिक पर्व खः। सांस्कृतिक पर्व सांस्कृतिक रुपं हे हनेमाः। अझ नेवाःतय्गु परम्परा व मान्यता कथं थथे जात्राय् वइपिं मनूतय्त लसकुस यायेगु चलन दु। अज्याःगु पर्वय् एनेकपा (माओवादीं) थःपिनि राजनैतिक अभिष्टकथं जात्राय् ब्वति काःवःपिं राजनैतिक मनूतय्त हाकुगु ध्वाँय् क्यनाः बिरोध यात ।

एनेकपा (माओवादी)या राजनैतिक अभिष्टय् सुयां विरोध मदु। अझ आःया गणतान्त्रिक वातावरणय् राजनैतिक अभिष्ट पूरा यायेगु निंतिं न्ह्यागु कथंया ज्या याःसां सुनां नं विरोध यायेमाःगु आवश्यकता मदु। तर विरोध यायेत ल्यःगु थासं सुयात गज्याःगु प्रभाव लाइ धइगु खँय् सम्बन्धित मनूत सचेत जुइ हे माः। यँयाःबलय् याःगु विरोधय् पुलिसं दमनया नीति काःगु जूसा जात्राय् वयाच्वंपिं अल्याख मस्त, बुराबुरी व सर्वसाधारण उकिया शिकार जुइगु खइ। थुकिं सुयातं राजनैति लबः दःवंसां नेवाःतय्गु जात्रा प्रभा वित जुइगु धाःसा निश्चित खः। उकिसनं नेवाःतय्गु हे हक अधिकार व जातीय स्वशासनया निंतिं अग्रसर व अस्तित्वय् खने दयाच्वंगु नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चाया नां हे संलग्न जुयाच्वंगु कारणं नेवाःत अझ चिन्तित जुइमाःगु खनेदु ।

More Stories Like this