नेपालमण्डलया प्राकृतिक स्रोत छु जुइ ?

दिलिप शाही 'शान्तियज्जु'

२०६२/६३ या जनआन्दोलन लिपा नेपालय् संघीयताया बहस नं तच्वया वनाच्वंगु दु। थ्वहे झ्वलय् थीथी आदिवासी जनजातिया लिसें अल्पसंख्यक समुदायं थःपिनि जातीय आधारय् स्वायत्तता दयेमाःगु माग यानाः आन्दोलन यानाच्वंगु दुसा गुलिखे राजनीतिक पार्टीतय्सं राज्य संरचनायात कयाः संविधानसभाय् थःपिनि सुझाव नं बीधुंकूगु दु ।

थन जातीय स्वशासन वा स्वायत्तताया खँ वयेवं उगु स्वशासन दुने च्वंपिं जनतायात माःगु अधिकार जक मखु उपिं म्वायेत माःगु स्रोत व साधनया बारे नं सहलह जुइमाःगु खनेदु। तर आः तक नं राजनीतिक पार्टीया लिसें सम्बन्धित जातीय अधिकारया निंतिं ल्वानाच्वंपिंसं नं थःपिनि राज्यया स्रोत छु जुइ धइगु बारे स्पष्ट याःगु मदुनि जक मखु उकिया बारे बिचाः तकं यानाच्वंगु खने मदुनि ।

केन्द्रिकृत शासन व्यवस्थायात विकेन्द्रित यानाः राज्य दयेकेगु इलय् थःथःगु जातीय वा भौगोलिक आधारय् राज्य बने जुइ। लिसें अन थःगु हे कथंया सरकार नं दइ। तर उगु राज्य न्ह्याकेगु आर्थिक आधार छु जुइ धइगु बारे धाःसा उलि चर्चा जुयाच्वंगु खने मदु ।

छुं नं राज्य न्ह्याकेगु निंतिं उगु राज्यय् दुगु प्राकृतिक स्रोत साधनयात अप्वः स्वयां अप्वः छ्यलाः लबः कायेगु आवश्यक जुइ। तर आः वयाः गुलिखे प्राकृतिक स्रोत साधनत माक्व स्वयां अप्वः न्हापा हे छ्यले धुंकूगुलिं थौंकन्हय् अज्याःगु प्राकृतिक स्रोतया अभाव जकं जुइगु खःला धइगु ग्याःचिकु नं ब्वलनाच्वंगु खंकेफु ।

विशेषतः स्वनिगः नेपालमण्डल लागा यदि स्वशासित प्रदेश कायम जुल धाःसा थ्व प्रदेश म्वायेत माःगु प्राकृतिक श्रोत छु जुइ धइगु बारे नेवाः आन्दोलनया न्ह्यलुवातय्सं चिन्तन यायेमाःगु खनेदु। जाति, भाषाया विवाद लिपा हानं विवाद जुइफुगु मेगु विषय धइगु प्राकृतिक श्रोतया बाँडफाँड हे खः।
विशेष यानाः थ्व झिदँया दुने स्वनिगः नेपालमण्डलय् लःया हाहाकार जुयाच्वंगु दु। अले लःया समस्या ज्यंकेत सरकारं आपालं कुतः यानाच्वंसां नं थन अप्वया वनाच्वंगु आप्रवासया कारणं माग कथं लः पूर्ति यायेत सरकार असफल जुयाच्वंगु खः। त्वनेगु लागिं समेत लः मदुगुलिं आः सरकारं ताम्सालिङ लागाय् लाःगु मेलम्ची खुसिं लः हयेगु धकाः थनिं झिदँ स्वयां न्ह्यः हे ज्या न्ह्याकूगु खःसां लः हये धाःसा फयाच्वंगु मदुनि। न्हापा स्थानीय मनूतय्सं प्राविधिक समस्या जक पिकयाच्वंगु खःसा आः स्वनिगःयात लः बियां ताम्सालिङयात छु दइ धइगु सैद्धान्तिक न्ह्यसः नं पिकया हयाच्वंगु दु ।

निश्चित कथं सुयाकें छुं कायेगु खःसा छुं बीमाःगु बाध्यता खः। तर नेपालमण्डलया जनतां ताम्सालिङयात छुं बी फइगु अवस्था दु कि मदु, थ्व न्ह्यसः धाःसा आः प्रवल रुपं न्ह्यःने वयेफु ।

जातीय रुपं राज्य विभाजन यायेधुंकाः मेलम्ची खुसिया लःया अधिकार अनया तामाङ जातियात वनी। उमिसं थःपिनि प्राकृतिक श्रोत जुयाच्वंगु लः स्वनिगःयात बीगु खःसा उकिया वापत शुल्कया माग याइ। झी अथे खुसि न्यानाः लः त्वने फइगु अवस्थाय् दु लाकि मदु, अदुसा गय् यानाः दयेकेगु? थुखेपाखे नं आः चिन्तन जुइमाःगु खनेदु।
खतुं स्वनिगः थःके हे दुगु लः स्वनिगःया जनतायात मगाःगु मखु। तर थन स्वनिगः पिनें वयाच्वंपिं आप्रवासीतय् कारणं त्वनेगु लःया तकं समस्या जुयाच्वंगु खः ।

संघीय व्यवस्था पलिस्था जुइधुंकाः गठन जुइगु छु छु प्रदेशय् गज्याःगज्याःगु प्राकृतिक श्रोत दइ धकाः विश्लेषण शुरु जुयाच्वंगु दु। उकी नेपालमण्डलय् गज्याःगु श्रोत दइ व उकिया लिधंसाय् नेपालमण्डल म्वाये फइ लाकि मफइ? उकिया बारे नं आः हे चिन्तन मयासें मगाः ।

खतुं येँय् नं थीथी कथंया प्राकृतिक श्रोतया भण्डार दु धायेगु याः। विशेष यानाः स्वनिगलय् प्राकृतिक ग्याँसया भण्डार दुगु खँ वयाच्वंगु दु। अथे हे थन लुँ लगायतया खानी दुगु खँ नं वयाच्वंगु दु। तर उकियात दोहन यायेगु गय् यानाः? छ्यले फइगु छु अवस्था दु? थ्व नेपालमण्डलया लागिं प्रयाप्त खः लाकि मखु? थुकिया बारे नं आः हे अध्ययन जुइमाःगु दु।
२०४६ सालया जनआन्दोलन जुइ न्ह्यः तक नेपालमण्डलया जनताया निंतिं आवश्यक आपालं सामग्रीत थनं हे चूलानाच्वंगु खःसा आः आप्रवासीत अप्वया वनाच्वंगुलिं थन तरकारी निसें कयाः छुं हे सामग्री उत्पादन मजुइधुंकल। थज्याःगु अवस्थाय् नेपालमण्डलया आर्थिक विकासय् तिबः बीगु प्राकृतिक श्रोतत छु छु जुइ धकाः आः हे बिचाः शुरु यायेगु शायद अप्वः मजुइ ।

स्वनिगःया खुसित धः जुइधुंकूगु दुसा थन दुगु बुँ फुक्कं छेँ जुइधुंकल। उकिं यानाः थन कृषि उब्जनीया सम्भावना न्युन जक दु। अथे हे थन वन जंगल ला मंत हे धाःसा जिउ। वन जंगल मदयेधुंकुसेंलि वनजन्य उत्पादनया ला खँ हे मंत। नेपाःया दकलय् सम्भावना दुगु जलश्रोत ला झन भ्याः हे मदुगु जुल ।

न्हापा न्हापा थनया मेगु छगू प्राकृतिक स्रोत धइगु खुसिं वइगु फि नं खः। आः खुसि तकं अतिक्रमण यानाः छेँ दनाच्वंगुलिं खुसिं फि बाः वइगु झन् हे थाकुइगु विषय जुल। छगू इलय् थनया खुसिइ लँ बाः वइगु तकया किंवदन्ती झीके दु ।

खतुं नेपालमण्डल दुने आपालं कथंया स्रोतत दुसां गुलि मात्राय् दु, उकियात दोहन यायेबलय् झीसं गुलि तक लबः काये फइ आदि धइगु बारे दुग्यंक अध्ययन याःगु मदुनि।
विशेषतः नेपालमण्डलयात ट्रेड सेन्टर कथं विकास यायेगु वा पर्यटन केन्द्रकथं विकास यायेगु धइगु खँ नं धायेगु यानाच्वंगु दु। तर थन व्यापारिक रुपं जक विकास जुल धाःसां नं प्राकृतिक स्रोत लः, मत, नसा ज्वलं आदिया निंतिं मेमेगु राज्यप्रति निर्भरजुइमाःगु अवस्था वइ, थुकिं नेपालमण्डलया जीवन सरल मजुइफु। अथे जुयाः अःपुक आर्थिक आर्जन जुइगु व थःके मदुगु श्रोत न्यानाः जूसां टरे यायेगु उपायतय् बारे झीसं आवंनिसें हे चिन्तत व तथ्यांकया लिधंसाय् विश्लेषण यानातःसा बांलाः हे जुइ ।

More Stories Like this