उदाय्तय्सं नुगलय् वायेकेमाःगु छुं खँ

लाभरत्न तुलाधर

थौंया गणतान्त्रिक नेपाः जुइधुंकूगु परिप्रेक्षय् थीथी थरया जातीय संस्था (समाज) क्रियाशील जुइकेगु ज्या गुलि सान्दर्भिक जुइ? गुमिगु क्रियाकलापया औचित्य गुकथं सिद्ध याना क्यनेगु? थुज्वःगु यक्ष प्रश्न खडा जूगु दु ।

मात्र लहरया लिच्वः
उदाय् समाजया हे उदाहरण काये। लोकतन्त्र वये न्ह्यः स्वकः तक थीथी समाज सुधारकतय्सं गठन याःगु इतिहास दुगु थ्व समुदायया संस्था दकलय् लिपा ११२४ (२०५२) स न्हूकथं संस्थापन याःगु खः। न्ह्यसः खः, थ्व सिबें न्हापायागु संस्था छु कारणं विफल जुयाः दिनावन? थुकिया ठीक कारण म्हसीकाः ४२ दँ दिपाः कयाः पुनर्गठनया याःसांतबि वर्तमान अवस्थाय् जाके जूवंगु खः थ्व समाज ।

विसंगति व विडम्वना:
१९९४, २००४ व २०१० सालय् नीस्वंगु पुचःया छगू हे जक मू उद्देश्य खनेदु - विधि व्यवहार जुइगु भ्वासि पहः (फजूल खर्च) यात नियन्त्रित यायेगु। उबलय्यापिं नायःतय्सं मेमेपिंत स्यना थें थथःपिनि पालय् नियम पालन मयाःगुलिं हे सामान्य उदाय्तय् दथुइ थुगु संस्था अलोप्रिय जूगुलिं असफलता भोगे यायेत बाध्य जूगु ख। थ्वहे कारणं प्यंगू दशक ताःहाकःगु झासु लनेमाल। बल्ल ४२ दँ लिपा विधिवत नीस्वंगु उदाय् समाजया विधानय् उद्देश्य जा च्यागू गुंगू हे दु। तर स्वंगू अवधि तक नायः जूम्हेसिया मू ध्येय नं केवल ब्याजाः क्वपालाः उदाय् वर्ग दथुइ समानता अले एकता हयेगु कथं संचालित जूगुलिं न्हूगु पुस्ताया चाहना पूवंके ताःमलात। उकिसनं येँय् गुगुं आगंनाप स्वापू दुपिं कवःया मनूत जक जः जुइगु प्रावधान दयाच्वन। विसंगति थ्व जुल कवः प्रतिनिधिपिं मध्यय् प्यब्वय् छब्वस्यां दँ मुँज्याय् उपस्थित जुइमाःगु आवश्यकता मखंपिं दतसा मेखेर थःगु कवः म्हमसिउपिं दर्जनौं भाजु मय्जुपिंसं उदाय् समाजया ज्याखँय् अभिरुचि कयाः ज्याकुथि न्यनेकने याः झाल ।

जोश जाँगरया म्होति:
आर्थिक रुपं अनेक वर्गय् ब्वदलाच्वंगु जातीय समाजय् सिर्फ ब्याजाःया एकरुपतां हार्दिक ऐक्यवद्धता कायम याये फइ धकाः खंकेगु न्हिनसिया म्हगस सिबें छु जुइ? थ्वहे तथ्ययात नुगलं चायेकाः विपन्न व समस्याग्रस्त जःपिनि आर्थिक स्तर व क्षमता थकायेत थीथी लजगाः मूलक तालिमया ज्याझ्वः नं न्ह्याकेगु धकाः मेगु उद्देश्य क्वःछिनातःगु जुइमाः। तर वंगु १३ दँ दुने थज्याःगु ज्या न्ह्याकेगु सोच तकं न्ह्यब्वःगु खने मदु ।

मिल्याः कायेधुंकाः:
प्रत्येक न्यादँय् छकः उदाय् मिल्याः (जनगणना) न्हूधाः यायेगु तातुना कथं ज्या मजुयाच्वंगुली १२ दँ ति लिपा न्हूम्ह नायःया सोच वा रहरकथं 'रिसर्च प्रोजेक्ट' नामं उदाय्तय्गु छेँखाया विस्तृत विवरण मुनेगु ज्या स्वदँ बिकाः पूवंकल। थुकिया मू लिच्वः धइगु उबलय् सिबें आःया तथ्यांक कथं उदाय् जनसंख्या द्वलंद्वःया ल्याखय् म्हो जूगु सीदत। न्ह्यसः दन थुकी समाजं चिउताः कायेगु वा मकायेगु। मकायेगु जूसा थुगु गणना जक मखु गणक संस्थाया उद्देश्य हे प्रायोजन मदुगु जुइ। यदि कायेगु जूसा छु छु उपाय, गुकथं गबलय् न्ह्याकेगु ?

निखेरं चुनौति जक:
उदाय् समुदाययात चकंकेगु थौंया आवश्यकता खः। थुकिया निंतिं कवः पद्धति व आगं प्रथा उकियात हे थासय् तयाः समग्र उदाय्या म्हसीका हे पुनः परिभाषित यायेमाली। तब्यागु म्हसीका अन्तर्गत यल, ख्वप, बुंग व स्वनिगलं पिने बसोवास यानाच्वंपिं 'उदाय' च्वइपिं नं थुकी दुथ्याके फु। थ्व जुल संख्यात्मक अभिवृद्धिया लागि नालेमाःगु छु उपाय। मेखेर, उदाय् मनूया गुणात्मक सुधारया लागि नं तच्वकं परिश्रम मयासे मगाःनि। अर्थात कवः, आगं, पुरोहित व पुर्खाया बसोबास धइगु स्थूल पक्ष जक जुल। मू खँ, सद्धर्मया उपासना, आचार, विचार, संस्कार संस्कृति आदि बुद्धोपासकया कर्तव्य संहिताकथं ज्वःलाकेगु ज्या। थ्व पक्ष ल्वमंका छ्यंग्वलं जक खानाया छुं महत्व दइ थें मताः। छाय्धाःसां पुलांगु जूसां आः नं चरितार्थ धापू दु तःम्ह ध्वँलं फइ मकाः ।

More Stories Like this