लाखेतय् दुःख

सुनिता मानन्धर

लाखे नेवाःतय् छगू मौलिक प्याखं खः। देय्या थीथी थासय् लाखे प्याखं हुइकी। तर अथे खःसां यँयाःया इलय् पिहां वइगु लाखेया बिस्कं हे महत्व दु। यँयाःजःछि येँय् मजिपाः लाखे पिहां वइ। लाखे प्याखनं यँयाः हे झःझ धाइ ।

झी नेवाःतय् हरेक संस्कृति सुथां लाक न्ह्याकेया निंतिं गुथि नीस्वनातःगु दु। अथेहे लाखे प्याखं हुइकेत नं गुथि नीस्वनातःगु दु। तर थ्व गुथि मेमेगु गुथि स्वयां भचा पाः। थुकी लाखेननिया लाखे प्याखं हुइपिं दाजुकिजापिं थःथः जक मुनाः गुथि न्यायेकी। थुगु गुथिइ थाकुलि नापं लाखे नायः नं दइ ।

नेपाल संवत् ११०६ निसें ११२६ तक लाखे नायः जुयादीम्ह व्यक्ति खः विनोद रंजित। वय्कः येँयाः लाखेननिइ च्वनादी। वय्कःयाके लाखे प्याखं हुइगु, लाखे बाजं थायेगु सकतां हे ज्ञान दु। अथे ला यँयाःया इलय् न्ह्याम्ह लाखे जुयाः प्याखं हूसां जिउ। तर विधिवत कथं दकलय् न्हापां छेँनं पिहां वइगु इलय् गुथि दुने दुहां वनाच्वंम्ह व्यक्ति हे लाखे जुयाः पिहां वइ। लाखे गन गन वन वया लिउ लिउ लाखे नायः वनेमाः। लाखेया हरेक गतिविधियात लाखे नायलं रेखदेख यानाच्वनेमाः। वय्कलं धयादी, 'पिहां वयेवं न्ह्याम्हं लाखे जुइ जिउगुलिं न्हिच्छिया सलंसः मनूत लाखे जुइत पियाच्वनी। तर लाखेया वसः त्वकाः हाकनं मेम्ह मनूयात वसः पुंकेगु ज्या धाःसा तसकं थाकु। उकिं फुकसित लाखे यानाः प्याखं हुइके अःपु मजू ।'

अथे ला झीथाय् न्हापांनिसें लाखे प्याखं स्यनेगु चलन दुगु मखु। लाखेया लिउलिउ जुइपिंसं स्वस्वं हे प्याखं हुइगु सयेका काइ। थुकथं हे थुगु प्याखं थौंतक चले जुया वयाच्वंगु दु। थुकी न्ह्यागु जातयाम्ह न्ह्याम्हं प्याखं हुले जिउ ।

न्हापा व आःया लाखे प्याखनय् आपालं हिउपाः वयेधुंकल। प्याखं हुलीगु उथें खःसां थौंकन्हय् प्याखं हुलीपिं नियमय् च्वंगु खने मदु। धयादी, 'लाखे प्याखं हुइम्हेसिनं प्याखं हुलेत न्ववाये मजिउ। ख्वाःपाः उले मजिउ धइगु नियम दु। तर थुकियात थौंकन्हय् प्याखं हुलीपिंसं नालाच्वंगु मदु। थौं प्याखं हुलीपिंसं ख्वाःपाः हे छखे छखे लाकाः प्याखं हुलेगु यानाच्वंगु दु ।'

लाखेया ख्वाःपालय् लंपु छायेगु (रङ्ग पायेगु) ज्या नं दँय्दसं यायेमाः। थ्व ज्या नं वय्कलं हे यानादी। धयादी, 'पुंतय्थाय् यंकल कि छकः लंपु छायेत गुद्वः झिद्वः काइ। थुलि बजेट धाःसा झीके मदु ।'

लाखे गुथि न्ह्याकेत गुथि संस्थान, पुरातत्व विभागं छुं भचा आर्थिक ग्वाहालि वः। अथेहे कौशी तोषाखानां वसःया लागिं आर्थिक ग्वाहालि यानाच्वंगु दु। थगुने स्वयां थुगुसी बजेट भचा अप्वः नं बिउगु दु ।

लाखे प्याखंया समस्या बारे वय्कलं धयादी, 'गबलें नसाया सुरय् प्याखं हू वइपिं नं दु। प्याखं हुइके मखु धाल कि ल्वापु पिकाइ। न्ह्याम्हं प्याखं हू वइगुलिं अनियन्त्रित जुइगु हे मू समस्या खः ।'

More Stories Like this