सांस्कृतिक अनुदान मखु सांस्कृतिक अधिकार माः

नरेशवीर शाक्य

नेवाःतय्गु तःजिगु नखः यँयाः न्ह्याः वयाच्वंगु सन्दर्भय् आःया यँयाः जात्रा गुकथं न्ह्याइ धयागु उत्सुकता आम नेवाःतय्गु दथुइ ब्वलनाच्वंगु दु। थगुने यँयाः जात्राया इलय् जूगु विद्रोह व आन्दोलनं आपालं चेतना ब्वलना वयेधुंकूगु दु। आन्दोलनया लिच्वः व सरकारपाखें बृद्धि जूगु छुं अनुदानया कारणं यँयाःनाप स्वापू दुगु छुं पुचःत सन्तुष्ट जूगु ला खने दत तर आन्दोलनया भावनाकथं आः तकं छुं ज्या धाःसा मजूनि ।

नेवाःतय्गु भाषा संस्कृति दमन यायेगु, अस्तित्व हे न्हंकेत राज्य हे न्ह्याः वयाच्वंगु खँया साक्षी इतिहास दु। राणा शासकतय्सं स्वनिगःया जग्गा जमिन लाकाः थःपिनि महल दन। विकास यायेगु नामय् स्वनिगःया जग्गा सरकारं अधिग्रहण यानाः औद्योगिक विकास क्षेत्र व शैक्षिक केन्द्र दयेकेगु ज्या यात। जुजु महेन्द्रं क्रान्तिकारी भूमि सुधारया नां बियाः जग्गाय् हदबन्दी तयेगु व गुथिया जग्गा फुक्कं गुथि ब्यवस्था यायेगु नामय् जग्गाय् सरकारी नियन्त्रण तल। देय्न्यंकंया गुथि जग्गा दुकायगु उगु नीतिं ७५ प्रतिशतं मल्याक जग्गा नेवाःतय्गु गुथियागु लात। गुथिया आयस्तां जात्रा पर्व न्ह्याकेमाःगु कारणं सरकारं बीगु खर्चं जात्रा, गुथि संचालन जुइ मफइगुलिं आपालं जात्रा प्रभावित जूवंगु खः। लिच्वः कथं आपालं गुथि बन्द हे जुयावंगु खनेदुसा व नेवाःतय्गु मौलिक जात्रा करंबरं हनेत जक बाध्य जूवन। थ्व फुक्कंया कारण सरकारया संकुचित कार्यविधि व निर्णय खः। गुथि जात्राया मूल्य व मान्यता मथूपिं मनूत गुथि संस्थानय् कार्यरत जुयाः थुमिसं जात्रा पर्व संचालन यायेगु स्वयां नं जात्रा पर्वया निंतिं तयातःगु आयस्ताया जग्गा जमिन हड्पे यायेगु ज्याय जक संलग्न जुल ।

नेवाःत थःपिं स्वाभिमानी व थःपिनि मूल्य व मान्यताय् म्वानाच्वंपिं व गुथि छगू जक हनेत नं थःपिनिगु छेँबुँ मियाः पुस्ताया परम्परा न्ह्याकीपिं खः। न्हापा गुलिखे नेवाःत थनया तःजिगु गुथि नखः हनेगु निंतिं छेँबुँ मियाः थःपिं आर्थिकरुपं असक्षम जुयावंगु कारणं स्वनिगः हे त्वःता वंगु खः आः नं न्यने दनि। अथे हे गुथि व जात्रा हनेगु थःपिनिगु परम्परा व आस्थाया खँ खः धयागु मान्यतां गुथि संस्थां न्ह्याक्व हे म्हो खर्च बीगु याःसां नेवाःतय्गु म्हसीका जुयाच्वंगु जात्रा पर्व थःपिनिगु हे लागतय् नं हना वयाच्वंगु खः। तर थगुने आः खर्च हे बी मखु धया हःगु कारणं यँयाः हनीपिं सांस्कृतिक पुचःत निराश हे जूगु खःसा सांस्कृतिक अधिकारकर्मीत थ्व अन्यायया विरोधय् सतकय् कुहां वःगु खः ।

स्वनिगःया जात्रा ब्यवस्थापनयात कयाः निगू निकाय सक्रिय जुयाच्वंगु खनेदु। छु छु गुथिया जग्गा गुथि संस्थानं दुकाल उगु गुथिया जात्रा हनेगु निंतिं पर्व पुजाया निंतिं खर्च गुथि संस्थानं बीगु यानातःगु दु। मेखे देय्या संस्कृति न्ह्याका तयेमाः धयागु मान्यता कथं सरकारया छगू मन्त्रालयं आर्थिक अनुदान बीगु ज्या यानाच्वंगु दु। अनुदान बीगु सरकारया तजबिजया खँ खः थुकी संस्कृतिकर्मीतय्गु छुं आधिकारिक दावी दइ मखुसा गुथि संस्थानं जग्गा दुकयातःगु जात्रा पर्वयात न्ह्याके हे माःगु दायित्व गुथि संस्थानयाके दयाच्वनी। यँयाः जात्राया प्रकरणय् थुपिं निगुलिं पक्षया उलि हे भूमिका दु। वंगु दँय् सरकारं आर्थिक मितब्ययिता नालेगु धकाः खर्च कटौतीया कुतः याःगु खः। तर थुकिं नेवाःतय्गु संस्कृति, पर्व जात्राय् प्रत्यक्ष लिच्वः लाःवनीगु कारणं नेवाःतय्सं विरोधया सः थ्वयेकूगु खः। राज्यया दायित्व धयागु नं देय्या हरेक सम्पदा संरक्षण यायेगु खः। यँयाः जात्राया संस्कृतिकर्मी लाखे, होल्च्वया भैरव, किलागःया पुलुकिसियात गुथि संस्थानं खर्च बीम्वाः धयागु खँया नं चर्चा दु ।

वंगु यँयाःया आन्दोलनय् प्रमुख कथं सतकय् ब्वलंगु माग धयागु गुथि संस्थानया खारेजी खः। गुथि संस्थानं नेवाःतय्गु जात्रा पर्वया बुँ थीथी नियम उपनियम दयेकाः थःपिंसं हे जग्गा मीगु, अपचलन यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। दसुया निंतिं यँयाः पुन्हिबलय् समय्बजिद्वँ तयाः जात्रा जूपिं द्यः व भक्तजनतय्त समय्बजि नकेत नीस्वनातःगु श्वेत भैरवया स्वनिगः दुने १०४ रोपनी जग्गाया आयस्तायात गुथि संस्थानं दुकयाः ७१ रोपनी जग्गा १७५ हजार अक्षयकोष तयाः मिया बिउगु प्रसंग आः सार्वजनिक जुयाच्वंगु दु। स्वनिगःया ७१ रोपनी जग्गा निगू लाख हे मवयेक मीगु धयागु सुं पत्याः जुइगु खँ मखु। थुकंथया अनियमित ज्या यानाः गुथि संस्थानं नेवाःतय्गु जग्गा जमिन अपचलन यानाच्वंगु खःसा थुकियात पनेगु सकल नेवाःतय्गु कर्तब्य जुइ। मेमेगु गुथि दुने नं थुज्वःगु हे ज्या जुयाच्वंगु खँयात वाःचायेकाः नेवाःतय्गु संस्कृति बचे यायेगु निंतिं दकले न्हापां गुथि संस्थानया खारेजीया माग सांस्कृतिक अधिकारया आन्दोलनकर्मीतय्सं याःगु खः। तर सरकारनाप सम्झौता याःपिं आन्दोलनकारी धाःपिंसं आन्दोलनया भावना हे थुइके मफयाः गुथि संस्थाननाप हे जानाः गुथि संस्थानया औचित्य बारे उच्च अध्ययन समिति नीस्वनाः वंगु यँयाः आन्दोलनयात सरकारया इशाराय् विर्सजन याःगु खने दत। थुकथं नेवाः सांस्कृतिक आन्दोलनकारीतय्सं याःगु आन्दोलनं जुइगु खतरापाखें उगु ईया सरकारयात बचे यायेगु ज्या जूवन। नेवाःतय्गु आन्दोलनं सरकारया स्थिति तकं प्रभावित जुइगु सम्भावना खनाः सम्झौताय् माग जूगु सरकारी अनुदानया झिगू बुँदा न्ह्यब्वये न्ह्यः हे पूरा जूगु घोषणा उगु इलय् प्रधानमन्त्रीया भार नापं क्वबियाच्वंम्ह अर्थमन्त्रीं याःगु खः। तर थ्व मेगु हे खँ जुल, व पूवन धाःगु माग कथं थौं तक नं अनुदान वृद्धि जुयाः ल्हातय् मलाःगु खँयात कयाः संस्कृतिकर्मीतय्सं चिन्ता प्वंकाच्वंगु हे दनि। सांस्कृतिक अधिकारया आन्दोलनकर्मीतय्गु मागयात छखे तयाः सरकारपाखें बिया वयाच्वंगु अनुदानयात जक भचा अप्वयेकाः आन्दोलनया उपलब्धि धकाः प्रचार जुयाच्वंगु दनि ।

नेवाःतय्गु माग धयागु सांस्कृतिक अधिकारया स्थापना खः, अनुदान वृद्धि मखु। अधिकार स्थापना धइगु झीगु लाकातःगु सम्पदा व सम्पत्ति लित कायेगु खः। नेवाः पुर्खां थःपिनि म्हसीका ल्यंकेगु निंतिं हि चःतिं कमे यानातःगु सम्पत्ति सुयातं तलब व भत्ता नकेत बीगु खँ जुइ मखु। झीगु म्हसीका जुयाच्वंगु जात्रा पर्वया संरक्षण यायेगु अधिकार झीत माः। झीगु सम्पत्ति लाका कयातःपिंके अनुदानं कायेगु धइगु थःपिनिगु हे कमजोरी न्ह्यब्वयेगु जक खः ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this