कानूनया सम्मान सकसिनं यायेमाः

नरेशवीर शाक्य

मुलुक संघीयताय् प्रवेश जुयाः न्हूगु संविधान निर्माण यायेगु ज्या ई वंलिसे तापाना वनाच्वंगु अनुभव सकसितं जुयावयाच्वंगु दु। न्हूगु नेपाः दुने भाषा जातिया लिधंसाय् संविधान निर्माण जुइमाःगु माग बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्गु खयां नं मुलुकय् न्हापांनिसें छगू भाषा छगू जातिया राज्य न्ह्याकाच्वंपिं परमपरागत शक्ति केन्द्रतय्गु प्रभाव अझं न्हने मफुनिगु खँ हालय् अतिकं चर्चित उपराष्ट्रपतिया सपथ प्रकारणया फैसलां स्पष्ट यानाब्यूगु दु। भाषा आन्दोलनय् सनाच्वंपिं व भाषिक अधिकारया हिमायतितय्गु निंतिं आः जूगु फैसला व २०५६ साल जेष्ठ १८ गते सर्वोच्च अदालतं राष्ट्रिय भाषायात सरकारी कामकाजया भाषाया मान्यता बी फइमखु धका याःगु फैसला लिसे छुं हे तात्विक फरक मदुगु खँ वाःचायेकाच्वंगु दु। थुकिं नेपाः आः अन्तरिम संविधान दुने अझं छगू भाषायात राज्यं प्रशय बीगु ज्या याना हे च्वंगु दु धयागु खँ यकिन जूगु दु। उकथं हे आः निर्माण जुइगु न्हू संविधानय् नं खस भाषितय्सं थःपिनिगु एकाधिकारयात छुं कथं नं म्हो मयाइगु संकेट न्ह्योने हःगु दु।
आःया सर्वोच्चया फैसला मेगु प्रसंगय् नं विशेष कथं चर्चाय् वयाच्वंगु दु। आः थ्व मुद्दा भाषाया विषय स्वयां नं मुद्दाया प्रतिवादी उपराष्ट्रपति परमानन्द झाया अभिब्यक्तिं थाय् कयाच्वंगु दु। उपराष्ट्रपतिं हिन्दीभाषांयाःगु सपथ ग्रहण उगु इलय् हे विवादया विषय जुया तोडफोड, बन्द हडतालया स्थितितकं थ्यंगु खः। थुकियात सपथ ग्रहण याम्ह मनुखं आम जनताया भावनायात संवोधन मयाःगु धकाः धायेगु याःगु खः ।

सर्वाच्च अदालतया फैसलायात उपराष्ट्रपतिं स्वीकार मयायेगु खँ पत्रकार सम्मेलन यानाः हे अभिब्यक्त याःगु दु। तर नेपाःया अन्तरिम संविधानया धारा १६६ नेपाःया नागरिकं सर्वौच्च अदालतया फैसला सकल नेपाःमितय्सं मानेयाये माःगु खँ न्ह्यथनातःगु दु। उकिं देय्या संविधान रक्षायायेत नियुक्त यानातःम्ह उपराष्ट्रपतिं सर्वोच्च अदालतया फैसला स्वीकार यायेमखु धकाः धायेगु गुलित गैर जिम्मेवारीया खँ खः धइगु विषय नं चिन्तन जुइमाः। धायेत ला छुं खँ स्वीकार यायेगु वा मयायेगु ब्यक्तिगत स्वतन्त्रताया खँ खः धका नं धायेफइ, तर संविधानया रक्षा यायेगु भाला कयातःम्ह ब्यक्तिपाखें थुजोगु खँ वयेगु अति हे निन्दनीय विषय खः।
सुं न मनू चाहे व न्ह्याःगु हे पदय् आसिन जूगु जुइमा, उम्ह मनुखं नेपाः राष्ट्रया अस्मिताय् खेलवाद याये दइमखु। संविधान व कानून स्वयां सुं च्वये जुइ फइमखु। मुलुकय् हुकुमी शासन व एकतन्त्र शासन न्ह्यानाः नेपाःमितय्सं आपालं सास्ना फयेधुंकूगु दु। वर्तमान परिवेशय् आः सर्वौच्च अदालतं उपराष्ट्रपतिया सपथ ग्रहण हे खारेज याना बी धुंकूगु कारणं आः हाकनं मान्य जुइगु सपथ ग्रहण उपराष्ट्रपतिं थःगु पद बहालि यायेगु निंतिं मयासें हे मगाः। उकथं हे आः सर्वोच्च अदालतया फैसलायात स्वीकार मयासें मेगु छुं कथंया पलाः ल्ह्वनेफइगु संभावना नं मदु। उपराष्ट्रपतिया मान्यता हे मदुम्ह ब्यक्तियात संसदय् महाअभियोग तयेफइगु स्थिति मदुसा मेता छुं नं कथंया कानूनी उपचार यायेगु निंतिं सर्वौच्च अदालतया फैसला स्वीकार यानाः जक मेमेगु पलाः ल्ह्वनेफइगु कानूनी ब्यवस्थायात वेवास्ता यायेफइमखु ।

उपराष्ट्रपतिं थपायच्वंक हिन्दी मोह छाय् क्यनाच्वन, वास्तवय् हे थ्व हिन्दी भाषा प्रतिया अनुराग खः कि वा भाषा आन्दोलनया ब्वहलय् बन्दुक दिकाः थःगु अभिप्रायः सिद्ध यायेत्यंगु खः धयागु विषय नं भाषा आन्दोलनकारीतय्सं ध्यान बीमाः। २०५६ सालय् सर्वोच्च अदालतं नेपाःमितय्गु मातृभाषायात हे सरकारी कामकाजया थप आधिकारीक भाषाया मान्यात मबिउगु खँयात कयाः नेपाःया संविधानय् हे संशोधन जुइमाःगु वाःचायेकाः भाषा आन्दोलनया मोड थुखेपाखे हे न्ह्याकूगु खः। अन्ततः आः वयाः संविधानय् नेपाःया फुक्कं भाषायात राष्ट्रिय भाषाया मान्यता बियाः आधिकारीक भाषा धकाः धायेकेधुंकूगु दु। तर संविधानय् अझं सरकारी कामकाजको भाषा नेपाली भाषा धकाः धयातःगु कारणं थ्व खँय् हाकनं छुं नं इलय् दुर्घटना जुइफइगु संभावना दनि। थ्व हे प्रशंगय् आः न्हू च्वइगु संविधानय् नं भाषाया खँ बारे स्पष्ट ब्याख्या जुइमाःगु खने दु। उपराष्ट्रपति हिन्दीभाषां सपथ काःगुया छगू अन्तर भावना तराई लागाय् न्ववाइगु भाषां सपथ काल धाःसा तराईवासीतय्गु सहानुभूति कायेफइ धयागु मान्यता नं जुइफु। तर थःगु मातृभाषां सपथ मकासे चलन चल्तिया भाषा धकाः हिन्दीभाषां काःगु सपथयात सुं नं मातृभाषा प्रेमीं सकारात्मक मिखां स्वयेमफइगु। हिन्दी भाषायात सर्म्पकया भाषा धकाः कायेगु याःसां नेपाः दुने सुयागु मातृभाषा खः धयागु खँय् अझं विवाद हे दनि ।

भाषाया थ्व विवाद सार्वजनिक जुइधुंकाः भाषिक अधिकारया निंतिं सः थ्वयेकाच्वंपिं सकल आदिवासी जनजातितय्सं आः च्वइगु संविधानय् होस यायेमाःगु दु। संविधानय् स्पष्ट मजूगु खँयात सर्वौच्च अदालतं लिपा ब्याख्या याइबलय् उगु ईया प्रसंग व माहौलय् हिलासू वयेफइगु कारणं लिपा जुइगु ब्याख्या सकारात्मक मजुइफूगु कारणं भाषिक अधिकारया खायात संविधानय् हे स्पष्ट जुइमाःगु खँय् ध्यान वनेमाः। छगू जाति व छगूभाषाया एकाधिकार मालाच्वंपिं मनूतय्सं अझं आः च्वइगु संविधानय् थुज्वःगु हे जाल-झेलया खँ स्वचाकीगु संभावना आपालं दनि। थुकी सकलें सचेत जुइमफुत धाःसा भाषिक एकाधिकारया अन्त मजुइफु ।

उपराष्ट्रपति परमानन्द झानं काःगु सपथग्रहण थःगु मातृभाषा नं मखुगु व नेपाः दुने छुं कथंया मान्यता प्राप्त मजूनिगु भाषा जूगु कारणं सर्वौच्च अदालतया फैसलायात प्रतिवादी छुं कथं स्वीकार यायेमाःगु बाध्यात्मक स्थिति दु।
मेखे थ्व हे विवादं नेपालय् वःगु राजनैतिक परिवर्तनयात असर यायेगु ज्या वा भाषा अधिकारया निंतिं जुयाच्वंगु आन्दोलनयात कुन्ठित यायेगु ज्या सु पाखें मजुइमा धयागु खँय् सकल राष्ट्रप्रेमी नेपाःमि सजग जुइमाः ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this