बुद्ध शिक्षायात अःपुक ध्वाथुइका बीगु 'धम्मपद'
त्रिरत्न मानन्धर 'सद्धम्म कोविद'
भगवान बुद्धं ४५ दँ तक भारत व नेपालय् देशना यानाबिज्याःगु उपदेशयात विभिन्न कथं संग्रहित यानातःगु दु। विभिन्न निकाय व परम्परा कथं पालि भाषां, संस्कृत भाषां, चिनिया भाषां, तिब्बती भाषां आदिपाखें बुद्धया शिक्षायात लिपिबद्ध यानातःगु विशाल बौद्ध साहित्य वर्तमान विश्वय् सहजकथं उपलव्ध जुयाच्वंगु दु। उपिं बौद्ध साहित्य मध्यय् बुद्ध थम्हं हे देशना यानाबिज्याःगु भाषा कथं संग्रह याना तःगु प्रारम्भिक बुद्ध शिक्षाया साहित्ययात पालि साहित्य धकाः धाइ। पालि साहित्य धयागु सूत्र, विनय व अभिधर्म कथं विभाजन यानातःगु विशाल त्रिपिटक वाङ्मय खः। थुज्वःगु साहित्यय् धर्मया सैद्धान्तिक, ऐतिहासिक, दर्शन व मनोविज्ञान आदि थीथी पक्षया खँत भण्डारण जुयाच्वंगु दु। थुगु साहित्यया बिशालताया कारणं सम्पूर्ण रुपं अध्ययन यायेगु लागिं छम्ह सामान्य व्यक्तियात ई चूलाकेगु धयागु थौंकन्हय्या समाजय् सामान्यतया सम्भव मदु। थीथी ज्याखँय् लगे जुयाच्वनेमाःपिं मनूतय्सं इच्छा याःसां थुपिं फुक्क साहित्यया अध्ययन यायेगु धैर्यता मदयेफु। धैर्य दःसां नं गहन विषयया खँ गुरु बिना सीकेगु सम्भावना कम हे जक दु। थुज्वःगु अवस्थाय् बुद्धया अमृतमय उपदेशपाखें बञ्चित मजुइकेत आपाः ई नं बी म्वायेक अले सरल व साहित्यिक अनुभूति नापं प्राप्त यायेत अध्ययन यायेबहःगु सफू खः धम्मपद ।
धम्मपद पालि त्रिपिटकया स्वंगू पिटकसुत्र, विनय व अभिधर्म मध्यय् सुत्रपिटकया खुद्दक निकाय अन्तर्गतगु झिंन्यागू ग्रन्थ मध्यय् निगूगु ग्रन्थया नां खः। सरल भाषां, साहित्यिक रस सम्मिलन जुयाच्वंगु थुगु ग्रन्थ मेमेगु बौद्ध ग्रन्थया अनुपातय् तसकं चीधंगु ग्रन्थया रुपय् कायेफु। थुगु ग्रन्थय् २६ वर्ग व सामान्यत निगू वा स्वंगू पदया ४२३ पु गाथा संग्रहित याना तःगु दु। सरसर्ती पालिभाषा व उकिया अर्थ नापं ब्वनेगु खःसा स्वंगू घण्टां थुगु सफु क्वचायेकेफु।
भगवान बुद्धं ४५ दँ दुने गामय्, निगमय् अले जनपदय् जुजुंनिसें कयाः सामान्य जनता तक, धनींनिसें कयाः गरिब तक, सःसिउपिं निसें कयाः मसःमसिउपिं तक थीथी वर्गया मनूतय्त बियाबिज्याःगु उपदेशया संग्रह जुयाच्वंगु थुगु ग्रन्थया अध्ययन व वाचनं मनूतय्त तःधंगु सन्तोष बीगु दावी विज्ञतय्सं याना तःगु दु। बौद्ध साहित्यया सम्भवतः दकलय् अप्वः लोकंह्वाःगु ग्रन्थया रुपय् थुकियात कयातःगु दु। बुद्ध कालंनिसें हे थुगु ग्रन्थयात बाचन यायेगु परम्परा दुगु खँ बौद्ध साहित्यय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु। थुकिं नं थुगु ग्रन्थया लोकप्रियता गुलि दु धकाः सीकेफु ।
थुकिया लोकप्रियताया कारणं हे संसारया अत्यधिक भाषां धम्मपद ग्रन्थ अनुवाद जुइधुंकूगु दु। थुकिया लोकप्रियताया मू कारण थुगु सफुली सरल भाषां मनूया नुगःयात स्पर्श यायेफुगु अनमोल बुद्धबचन संग्रहित जुयाच्वंगुलिं खः धाःसां छुं पाइ मखु। थीथी समस्यात कुबियाः म्वायेमाःपिं मनूतय् निंतिं थुकिया छपु गाथां मनयात शितल याना बीगु शक्ति अन्तर्निहित जुयाच्वंगु खँ थुगु सफू अध्ययन लिपा न्ह्याम्हेसित नं लगे मजुइ मखु। सामाजिक जुइमा, राजनैतिक जुइमा वा आर्थिक विषय हे छाय् मजुइमा थुकिया छपु छपु गाथां विभिन्न विषयया समस्यायात निराकरण यानाच्वंगु खँ ब्वमितय्सं खंकेफु ।
थुकिया प्रत्येक गाथा मार्मिक व ह्दयस्पर्शी जू। सन्तापित जुयाः उकुसमुकुस जुयाच्वंगु नुगलय् थुकिया छपु गाथां शितल प्रदान यायेगु शक्ति अन्तर्निहित जुयाच्वंगु दु। जीवन छु खः, गुकथं जीवन म्वायेगु, गुकथं थुकियात अधिकतम उपयोग यानाः जीवन सफलीभूत यायेगु धइगु बारे थुगु सफुली ''फुक्क पाप मयायेगु, भिंगु ज्याखँ यायेगु अले चित्तयात निर्मल यायेगु हे बुद्धया अनुशासन खः'' धकाः संक्षिप्तं धर्मया परिचय बियाः ध्वाथुइकेगु कुतः यानातःगु दु। अथेहे 'मन न्ह्यलुवा खः, थीथी कार्यकलापया मू कारण मन हे खः, उकिं प्रदुषित मनं याःगु ज्याया लिउलिउ गाडा सालीम्ह द्वहंया लिउलिउ घःचाः तुलावइ थें दुःख लिउलिउ वइ' धकाः मानसिक क्रियाकलापयात प्रमुखता बियातःगु गाथां निसें मभिंगु कर्मया मभिंगु लिच्वः अले भिंगु कर्मया भिंगु लिच्वः बीगु सन्देश कथं ''पापया फल मवःतलय् पाप याःम्ह मनुखं थम्हं यानागु ठिक तायाच्वनी। पापया फल वइबलय् तिनि पापया मभिंगु फल नाप परिचित जुइ'' धयागु सन्देश, अथेहे संसारया त्रिलक्षण अनित्य, दुःख व अनात्मया सन्देश व चतुआर्य सत्य आदि बुद्धं बारम्बार उपदेश बियाबिज्याःगु सम्पूर्ण दुःखं मुक्त जुइगु खँयात नं सुन्दर गाथाया माध्यमं थुकी समावेश यानातःगु दु। 'संसारय् गुलि नं उत्पत्ति जुइ व फुक्कं हिलावनीगु स्वभाव दुने लाइ धयागु खँयात प्रज्ञा ज्ञानं सीकेफुसा तिनि सम्पूर्ण दुःखं मुक्त जुइ, थ्वहे विशुद्धिया लँपु खः'' धयागु अनित्य दर्शनया खँ'', अथे हे ''जि काय दु, जिके धन दु, जिके थुगु दु उगु दु धकाः मूर्खतय्सं गौरब तायाच्वनी, थःहे थम्हं धया थें मदुसा धन व कायं छु याये फइ धकाः'' अनात्मया खँ ध्वाथुइकीगु आपालं गाथा त थुकिई समाबेश जुया च्वंगु दु। थुकथं जीवनय् वइगु थीथी कथंया थज्याःक्वथ्याः पार यायेत थुगु सफुलिं निरन्तर हःपाः बियाच्वनी व सन्तुलित जीवन म्वायेत भलसा बियाच्वनी।
बुद्धं चित्त निर्मल मयायेकं सुनां नं सुख सी मखु धयाबिज्यासें चित्त निर्मल यायेगु भावना विधिया विस्तृत मार्गनिर्देशन यानाबिज्याःगु दु। तर थीथी व्यक्तिगत प्रमादया कारणं ध्यान भावनाया अभ्यास यायेगु ज्यापाखें न्ह्याबलें मनूत लिकुना जुइगु प्रवृत्ति दयाच्वनी। थुगु सफूपाखें ध्यान भावनाया महत्वयात थुइका बीगु नापं उकियात थुगु जीवनय् हे अभ्यास यायेमाः धकाः स्याच्चुक धयातःगु गाथाया कारणं थुगु सफू वाचन याइपिंत ध्यान भावना प्रति प्रवृत जुइत अःपुका बीगु खँय् निगू मत जुइ मखु। थुकथं महत्वं जाःगु थ्व सफू बुद्धया प्रत्येक अनुयायीतय्सं न्ह्याबलें घाना तयेमाःगु, न्ह्याबलें वाचन यायेमाःगु व थुकिया शिक्षायात नुगलय् तयातये योग्य जू ।
नेपालय् थुगु सफू दकलय् न्हापां डा. इन्द्रमान वैद्यं सन् १९३१ स नेपालभाषां अनुवाद यानादीगु खः। नेपालभाषां न्हापांगु पालि ग्रन्थ प्रकाशित जूगु शायद थ्वहे जुइफु। थनं लिपा भिक्षु अमृतानन्द महास्थबिरपाखें ने.सं. १०६२ स पालि गाथा नापं नेपालभाषां अनुवाद जुयाः प्रकाशित जुल। थुगु सफू आः तक नेपालभाषा व खस भाषां खुगूगु संस्करण तक पिहां वयेधुंकल व तःक्वःमछि पुनर्मुद्रण जुइधूंकूगु दु। नेपालभाषा व खस नेपाली भाषा बाहेक थारु भाषा, मगर भाषा, तामाङ भाषा, गुरुङ भाषां नं धम्मपद सफू पिदनेधुंकूगु दु। अथेसां नेपाःमिपिनि दथुइ थुगु सफू गुलि लोकप्रिय जुइमाःगु खः उलि जुइ मफुनि। उकिं थुगु सफूया महत्वयात प्रत्येक नेपाःमिं वाःचायेके हथाय् जुइधुंकल। नेपालय् जुयाच्वंगु द्वन्द्व, संक्रमणकाल व थीथी विसंगति अले मानवीय संवेदनाय् जुयाच्वंगु ह्रासया कारणं जुयाच्वंगु भयपूर्ण वातावरणयात याकनं मदयेकाः याकनं शान्ति व समृद्धि हयेत थुज्वःगु सफूया अध्ययन, चिन्तन व मनन आवश्यक जुयाच्वंगु दु ।
गुमिके बुद्धया प्रति श्रद्धा दु उमिसं कम से कम नं धम्मपद सफूया नियमित वाचन यायेगु बानी दत धाःसा श्रद्धा नापनापं प्रज्ञा नं विकसित जू वनी। नियमित वाचनपाखें प्राप्त जुइगु धर्मरसया सवाःपाखें छखे शरीर व मनय् प्रीति उत्पन्न जुइसा मेखे थीथी कथंया सांसारिक समस्या, विषम परिस्थिति अले अनिर्णित अवस्थायात थुगु चिकिचाधंगु सफूपाखें तःधंगु सहारा प्राप्त जुयाः व्यक्तिगत जीवन, समाज अले देय्यात तकं निश्चित रुपं मंगलमयी दयेका बी ।
More Stories Like this
जातीय संघीयताया खँय् नेमकिपाप्राडो, पाजेरो ब्वाकेगु ख्यः मखु
राष्ट्रपति प्रणाली बारे विवाद
नेवाःतय्त जागृत याइगु 'नेपाःमिया नुगः सः'
खँ स्वनिगःया