हैजा छु खः ?

डा. तुल्सीनारायण श्रेष्ठ

नेपाःया पश्चिम पहाडपाखे महामारीया रुपय् न्यना वनाच्वंगु झाडाबान्ता थौं लांलां दयां नं नियन्त्रणय् वये मफुनि। झन जक नापनापं च्वंगु गामय् नं न्यना वनाच्वंगु खनेदु। झाडाबान्ता मेमेगु झाडाबान्ता मखु हैजा याने कलेरा हे खः धकाः प्रमाणित जुइधुंकूगु दु। हैजां झाडाबान्ता जुल कि निन्हु स्वन्हुया दुने हे मनू सी यः। हैजां झाडाबान्ता जुल कि न्हापा न्हापां भचा खि वइ। लिपा प्वाथय् खि मंत कि चौलानि थें च्वंगु लः जक वइ। शरीरय् च्वंगु हि फुक्कं लःया रुपय् हिलाः खि जुयाः पिहां वइ। थ्वया मू कारण हैजाया किटाणु 'भिवि्रया कलेरा'या विष प्रभावं खः ।

हैजा जुलकि झाडाबान्ता जुइत उलि प्वाः नं स्याइ मखु। मचायेक हे सुलुसुलु खि वया च्वनीसा बः याये म्वायेक हे बान्ता जुयाच्वनी। शरीरय् च्वंगु दक्व तरल खिया रुपय् पिहां वनी। शरीरय् च्वंगु खनिज पदार्थत खास यानाः 'चि' तसकं म्हो जुयाः मनू सने मफया वनी। लाः वइ। तसकं कमजोर जुयावनी। इलय् शरीरं पिहां वःगु लः पुरे याये मफुत कि मनू तुरुन्त सीयः। हानं हैजा जुल कि थुलि याकनं शरीरया लः म्हो जुयावनी कि म्हुतुं जक जीवन जल त्वंकां पुरे याये थाकु। छखे बान्ता जुयाच्वनीगुलिं प्वाथय् लः थाइ मखुसा मेखे त्वंगु जीवन जल नं प्वाथं बांलाक सोसे यानाः शरीरय् माक्व छ्वये फइ मखु। उकिं हैजां झाडाबान्ता जुल कि याकनं लंकेगु वासः सलाइन हे छगू जक खः। नसापाखें लःया मात्रा पूरे यायेमाः। खास वासः स्वन्हु नःसां गाः। थ्व हैजा नियन्त्रणया लागिं डाक्टर व वासलं जक फइ मखु। समस्त समाजया ग्वाहालि माः। न्हापां हैजा जुइगु कारणत सीके ।

हैजा सरे जुइगु मू कारण डाक्टरतय्सं 'फिको वरल' रुट धाइ। अर्थात फिको धइगु खि, वरल धइगु म्हुतु। याने मनुखं खि नल कि सरे जुइ। स्वइतं हैजा जुल कि वं फाःगु खि, बान्ता याःगु बान्ताय् हैजाया किटाणुत दइ। अले वहे खि व बान्तापाखें मेपिंत नये त्वनेपाखें सरे जुइ। आः थन गांया खँ न्ह्यथने। गां गामय् चःबि दइ मखु। दःसां सुरक्षित जुइ मखु। ल्वगिं झाडाबान्ता थःगु छेँ जःखः हे याइ। अले व झाडाबान्ता वा वयाः उखेंथुखें चुइके यंकी। गांया लःया मुहान, खुसि, बुंगाःचा आदि थासय् संक्रमण याइ। अले अज्याःगु लः त्वनीपिंत हैजा जुइ। अथे हे तुं भुजिंपाखंे, बिलिपाखें वा कीपाखें नं झाडाबान्ताया की सरे याइ। गामय् नयेत्वनेगु बांलाक सुरक्षित कथं तइ मखु। ल्वगिं खि फाये धुंकाः, बान्ता याये धुंकाः अन साब्वनं ल्हाः सिलेगु चलन मदु। छखे साब्वं न्यायेत ध्यबा मदुसा नौ वा चां ल्हाः सिलेगु चलन। अले अज्याःम्ह मनुखं छेँय् नयेत्वने दयेकाः नल वा नकल कि वइगु ल्हातं तुतिं मेपिंत ल्वय् सरे जुइ। अथे हे अज्याःगु संक्रमित लः वा लखं दयेकातःगु परिकार वा लः होटल होटलय् छ्यल कि अन नं सरे जुइ। ल्वय् इलय् नियन्त्रणय् मवल कि छगू गांया लः वा नयेत्वने मेगु गामय् थ्यनी। छगू गामय् च्वंम्ह मनुखं मेगु गामय् यंकी। जाजरकोटय् खनेदुगु हैजा थौं नापनापं च्वंगु मेमेगु जिल्लाय् नं थ्यंगु थथे हे जुयाः खः ।

जि नं स्वास्थ्यकःमि जुयाः थीथी अस्पताल, स्वास्थ्य केन्द्रय् च्वनाबलय् थज्याःगु हैजाया वासः याना वये धुनागु खः। तर थौंकन्हय् थें ल्वय् नियन्त्रणय् मवयाः अझ फैले जूगु धाःसा मसिउ। हैजा जुल कि डाक्टर व वासःया
भरय् नियन्त्रण जुइ मखु। नियन्त्रणया लागिं समाजया तःधंगु ग्वाहालि माः। नियन्त्रणया लागिं यायेमाःगु कुतःत खः

- हैजा जूगु छेँय् जक मखु सकल गामय् च्वंपिंत लः सफा यानाः त्वंकेगु। लः सफा यायेगु उपाय खः १० मिनेट तक ग्वाराग्वारा दायेकाः सुरक्षितसाथ तया तयेगु। वा पियूष अथवा वाटर गार्ड तयेगु। छेँय् छेँय् जक मखु गांया लःया मुहानय् चाहे व बुंगाःचा जुइमा वा खुसि जुइमा वासः तयाः शुद्धीकरण यायेगु

- ल्वगिं ल्ह्वइगु बान्ता, फाइगु खि यःयःथाय् वांछ्वयेगु मखु। न्हापां छगू थलय् ल्वगिं याःगु झाडाबान्ता फयाः उकी की स्यायेगु वासः गथेकि ब्लीचिंग पाउडर, पोटास वा अन्य वासः तयेधुंकाःछगू सुरक्षित थासय् गाः म्हुयाः थुनेमाः ताकि की, भुजिं वा लखं चुइकाः मेथाय् यंके मफयेमा ।

- ल्वगि दुगु छेँय् जक मखु गांया सकल छेँय् चां मखु साब्वनं ल्हाः सिलेगु, नयेत्वने दयेके न्ह्यः नयेत्वने धुंकाः, झाडा, पिसाब धुंकाः आदि न्हिं प्यकः न्याकः साब्वनं ल्हाः सिलेमाः। साब्वं मदुसा नौ छ्यले जिउ। अय्सां नौ उलि सुरक्षित मजुइ यः। अय् जुयाः साब्वं माःसा राज्यं वा समाजं इना बीमाः ।

- ल्वगियात उखेंथुखें छ्वये मजिउ। नयेत्वने दयेके बी नं मजिउ। वयात अलग्ग तयाः वासः यायेमाः। ल्वगि नापं खास यानाः मस्त लसपस याये मजिउ। ल्वगिया म्हय् वा वसतय् थानाच्वंगु कीपाखें नं म्हुतुइ वनाः ल्वय् सरे जुइफु ।

- गांगामय् दुगु नयेत्वनेया पसःत दक्वं बांलाक निरीक्षण यायेमाः। पसःपसलय् बासि, नवःगु, भुजिं भुनीगु आदि नसात्वँसायात वासः तयाः थुना छ्वयेमाः। लः जाँच यानाः स्वयेमाः। लः गनं हःगु सीकाः लःया जाँच यायेमाः ।

-फतिंफत्तले ल्वय् दुगु गामय् च्वंपिं ल्वय् मदुगु गामय् मवनेमाः। वा ल्वय् मदुगु गामय् च्वंपिं नं ल्वय् दुगु गामय् मवनेमाः। हैजाया किटाणु मनूया शरीरय् प्रवेश जुइसाथ ल्वय् खने दइ मखु। ल्वय्या की मनूया म्हय् विकास जुइधुंकाः तिनि ल्वय् खने दइ। थ्व ईयात - इकुवेशन पिरि'यड' धाइ। हैजाया इन्कुबेसन पिरि'यड' छन्हु निसें न्यान्हु दु। उकिं ल्वय् मजूनिपिं पिने वनाः लिपा ल्वय् जुइफु। हैजा नियन्त्रणया लागिं च्वय् धयाथें यायेत यक्व मानवीय ग्वाहालि माः। जिगु अनुभव कथं थीथी पार्टीया कार्यकर्ता, भातृ संगठनया कार्यकर्ता व सर्वसाधारण जनता परिचालन यायेमाः। छेँछेँय् व स्वास्थ्य केन्द्रय् सुरक्षित लः आपूर्ति यायेमाः। लःया मुहान सफा यायेमाः। पसः पसः नयेत्वने निरीक्षण यायेमाः। जन चेतना बीमाः। आदि इत्यादि च्वय् न्ह्यथना थें ज्या यायेगु लागिं थ्वःथ्वः मनू संलग्न जुइमाः। जि च्वनाच्वनागु अस्पतालय् गामय् झाडाबान्ताया प्रकोप जूबलय् थ्व हे कथं समितित गठन यानाः ज्या यानाबलय् लछिया दुने हैजा नियन्त्रणय् वल। द्वःछि व चानचुन ल्वगि अस्पतालय् वल। उकी मध्यय् छम्ह जक सित। छम्ह ल्वगियात सछि व प्यंगः तक सलाइन बियाः नं म्वाका। झाडाबान्ता जुल कि लंसां प्वाथय् दुम्ह मचा कुहां वये यः ।

थौं पश्चिम पहाडय् उलिमछि झाडाबान्ता जुयाः मनू सितं नं आःतक सुं नं पार्टीया कार्यकर्तात परिचालन जूगु न्यने मदु। छाय्? थज्याःगु मानव पीडाया इलय् पार्टीया नेता कार्यकर्तातय्सं तमासा जक स्वयेगु ला? ग्वाहालि मयायेगु ला? च्वय् धयाथें नियन्त्रणया ज्या मयासे वासः जक यानाच्वन धाःसा नियन्त्रणय् वयेत नं तसकं थाकुइ। हानं मसःम्ह मसिउम्ह स्वास्थ्यकःमिया ल्हातय् लातकि नं मखु थें जुइ यः। जि थः हे तिरिमय्जु नं छम्ह मसःम्ह मसिउम्ह स्वास्थ्यकःमिया ल्हातय् लानाः सीगु लुमना वल। '....वैद्यया मात्रा यमपुरीया यात्रा' जुल। जिं सलंसः द्वलंद्वः मनूयात वासः याना जुयां नं स्वयं थः हे तिरिमय्जु झाडाबान्ता जूबलय् जिं छचाः वासः तकं नके मखं। छम्ह झाडाबान्ताया ल्वगियात छम्ह स्वास्थ्यकःमिं लंके मफु धाःसा वा थम्हं मसिउगु ल्वय्या वासः थम्हं मयासे तप्यंक अस्पतालय् छ्वःसा गाःथाय् मसः मसीक वास यानाः मनू स्यायेगु अपराध मखु ला? छम्ह दुरु त्वंम्ह मचा दुम्ह, भाःत छेँय् मदुम्ह मिसायात छाडाबान्ता जुसेंलि मसःमसः वासः यायेगु पलेसा अस्पतालय् छ्वये माःगु खः। थौं जितः लुमंके तकं मयः, लुमंके तकं मफु। भाःत छेँय् मदुबलय् दुरु त्वंकेमाःम्ह मचा छन्हु छम्ह मिसायात सीत्यंबलय् वा होस दुबलय् वयात गुलि पीडा जुल जुइ? भाःत लुमंकाः, मचा लुमंकाः व गुलि ख्वल जुइ ?

जाजरकोट जि गबलें ल्वःमनी मखु। थौं जाजरकोटय् झाडाबान्ता न्यनाच्वन। जाजरकोट गुलि दुर्गम धइगु नं जिं सिउ। हानं जि यःम्ह तिरिमय्जु झाडाबान्तां सीगु नं जि जाजरकोटय् च्वंच्वनाबलय् हे खः। छेँय् छुं जूसा तुरुन्त वये मफुथाय्। अय् जुयाः झाडाबान्ता जुल कि स्वास्थ्यकःमिया उपचारय् नं अभिभावक दाजुकिजा पासापिंसं नं छकः उपचार जुयाच्वंगु जिउ ला मजिउ ला स्वयेमाः ।

थौं झाडाबान्ता जुयाच्वंगु गांत तसकं दुर्गम जूगुलिं छगू थासं मेगु थासय् वने थाकु। हानं गामय् गनं गनं निखा प्यखा जक छेँत दइ। न स्वास्थ्यकःमि गामय् थ्यंकेफु, न बिरामी स्वास्थ्य केन्द्रय्। अय् जुयाः हे अप्वः मनू सिनाच्वंगु खः। हानं जिं स्वयेबलय् अन '....वैद्यया मात्रा यमपुरीया यात्रा' धाः थेंज्याःपिं स्वास्थ्यकःमित नं दयेफु । स्थिति फुक्क बिचाः यानाः स्वयेबलय् अन वासः व स्वास्थ्यकःमिया कुतलं जक नियन्त्रणय् वयेत थाकुइ। याकनं नियन्त्रणया लागिं समाजया मनूत पार्टीया कार्यकर्तात थीथी संस्थाया सदस्यत मुनाः नियन्त्रणया फुक्क उपाय नालेमाः। अले जक ल्वय् पने फइ। छुं जुल कि ज्यान पानाः ल्वाइपिं वाईसीएल, यूथ फोर्स, तरुण दलयात कार्यकर्तात थौं पश्चिम पहाडया झाडाबान्तानाप ल्वानाः सर्वसाधारणया भलो यायेत छाय् न्ह्यचिउगु ?

More Stories Like this