हिन्दीया नामय् मातृभाषायात मुइकेगु चाल

सानुराजा शाक्य

नकतिनि सर्वोच्च अदालतं शपथ ग्रहणया भाषा देवनागरीं च्वयातःगु नेपाली खस भाषा हे जुइ धइगु निर्णय बिउगु दु। उपराष्ट्रपति परमानन्द झां थःगु पदया शपथ वंगु २०६५ साल श्रावण ८ गते हिन्दी भासं काःगु खः। राष्ट्रपति रामवरण यादवं खस भासं बिउगु शपथयात उपराष्ट्रपतिं हिन्दी भासं ब्वंगु खः। थुबलय्निसें हिन्दी भासं शपथ काल धकाः विवाद ब्वलनाच्वंगुली छथ्वःसिनं हिन्दी भासं काःगु शपथ बदर जुइमाः धकाः सर्वोच्च अदालतय् मुद्दा तःगु खः। उपराष्ट्रपति थेंज्याःगु पदय् च्वनीम्हेसिनं भारतया राष्ट्रिय भाषां शपथ नल धकाः उगु इलय् उपराष्ट्रपतिया विरोध नं जुल पुतला नं च्याकल। शपथ नःगु इलय् उपराष्ट्रपतिं धोति चिनाः शपथ नःगु खँयात नं कुंखिउगु खः ।

उपराष्ट्रपति झा नं हिन्दी भासं काःगु शपथ असंवैधानिक धकाः सर्वोच्च अदालतं बिउगु निर्णय नं नेपाःया भाषा विवादयात हानं छकः क्वाकीगु निश्चित जूगु दु। नेपाःया अन्तरिम संविधानया धारा ५ या १ य् नेपालय् न्ववाइगु फुक्क मातृभाषात राष्ट्र भाषा जुइ धकाः भाषिक समानताया व्यवस्था यानातःसां उगु हे धाराया उपधारा २ य् देवनागिरी लिपिया नेपाली भाषा सरकारी कामकाजया भाषा जुइ धकाः नेपाली भाषायात जक विशेषाधिकार बियाः शदीनिसें राज्यं याना वयाच्वंगु भाषिक असमानतायात कय्च्यायेगु त्वःते मफु ।

स्थानीय निकायय् मातृभाषा छ्यलेगु सीमित अधिकार संविधानं बिउसां नेपाःया मातृभाषा छु छु खः धकाः अनुसूचित यायेगु ज्यायात संविधानं व्यवस्था मयाः। नेपाःया मातृभाषा धकाः सन् २००१ य् केन्द्रीय तथ्यांक विभागं पिकाःगु भाषाभाषीतय् ल्याः ९२ दु। थुकी दुने हिन्दी भाषा सुयां नं मातृभाषा जूगु खने मदु। व जुयाः नेपाःया मातृभाषाया झ्वलय् हिन्दी मलाः। भारतया नेपाः प्रतिया दृष्टिकोणया कारणं नेपाली जनताया मन भारतं त्याके फुगु खने मदु। नेपाःया आन्तरिक मामिलाय् निसें कयाः सामाजिक आर्थिक व राजनीतिक ख्यलय् भारतया हस्तक्षेप तायेकीपिं नेपालीतसें हिन्दी भाषायात नेपालय् मातृभाषा कथं स्वीकारयात धाःसा नेपाःया अलग्ग पहिचान हे तुना वनी धकाः नं नेपाः दुने औपचारिक रुपं हिन्दी भाषाया प्रयोगयात उलि मययेकू तर नेपाःया प्रधानमन्त्रींनिसें कयाः राजनीतिक दलया नेतातसें सुं छम्ह भारतीय पाहुना वा पत्रकार नाप धाःसा हिन्दी भासं हे खँ ब्याकेगुली गौरव तायेकीगु। थुज्वःगु विसंगतिया दथुइ हिन्दी भाषायात औपचारिक मान्यता बीकेगु नितिं तराईया छुं राजनीतिक दलतसें हिन्दीयात नं सम्पर्क भाषा कथं मान्यता बीमाः धकाः धयाच्वंगु दु हे दु ।

केन्द्रीय तथ्यांक विभागया तथ्यांकय् चाइनिज, इङलिस, संस्कृत, मिजो, असामी आदि नेपाः देसं पिनेया भाय्त मातृभाषा कथं तथ्यांकय् स्वीकार यानातःगु दु तर हिन्दी भाषा मातृभाषी छम्ह हे मदुगु क्यनातःगु षडयन्त्रमूलक हे खः धइगु खँ ला सीदु। विशेष यानाः खस नेपाली भाषीतसें नेपाःया फुक्क मातृभाषायात क्वत्यलाः थहां वये मफइगु अवस्था पिदनेधुंकाः नेपाली खस भाषायात प्रभावित याये फइगु छगू जक भाषा हिन्दी खः। व जुयाः नं खस नेपाली भाषीतसें हिन्दी भाषां नेपालय् विस्तार याइ धकाः हिन्दी भाषाया बुँख्याःचा क्यनाः नेपाःया फुक्क मातृभाषाया शिकार यायेगु लिपांगु कडी उपराष्ट्रपतिया शपथ ग्रहणयात कयाः सर्वोच्चया निर्णय कथं कायेमाः। मखु धइगु खःसा सर्वोच्च अदालतया आदेश छगू जक नेपाली खस भाषां शपथ कायेमाः धकाः धायेगु मखु शपथ ग्रहण कायेफइगु मातृभाषाया सूची दयेकी धकाः सरकारयात आदेश बीमाःगु खः। तर थुकथंया आदेश सर्वोच्च मबिउ। मौका थ्व हे खः धकाः हिन्दी भाषाया ब्वहलय् बन्दूक दिकाः नेपाःया मातृभाषातय्गु शिकार नं नाप नापं याःगु षडयन्त्र कथं थुइकेमाः ।

सुना नं हिन्दी भासं शपथ काइगु झीत मयः। झीत नेपाःया राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, मन्त्री लगायत राजनीतिक दलया नेतातसें च्वःप्वः मदयेक हिन्दी न्ववाः जुइगु नं मयः। थुकथं हिन्दी मोह दुपिं नेपाःया नेतात खस नेपाली भाषा मातृभाषा जूपिं ब्रम्हू नेतात हे खः। उकिं झीगु चिन्ता सर्वोच्च अदालतं हिन्दी भासं शपथ काःगु असंवैधानिक धकाः याःगु निर्णय नं खुसी जुइगु स्वयां नेपाःया सत्ताधारीतय्के अझ नं खस नेपाली भाषायात फुक्क मातृभाषी नेपाःमितय् छ्यनय् क्वचिंकेगु मानसिकतायात खबरदारी यायेमाःगु खः। थ्व निर्णय नेपालभाषा लगायत मैथलीभाषायात स्थानीय निकायय् छ्यलाबुला यायेगु येँ महानगरपालिकाया निर्णयया विरुद्ध ०५६ साल जेष्ठ १८ या सर्वोच्चया निर्णयया हे निरन्तरता खः धकाः झीसं थुइकेमाः ।

सर्वोच्चया नकतिनिया निर्णय नं सरकारय् च्वंपिं मन्त्रीतसें थीथी भासं याःगु शपथ ग्रहणं निसें सभासदतसें थःथःगु मातृभासं याःगु शपथ ग्रहणयात नं असंवैधानिक धायेकेत लँपु चायेका बिउगु दु। सर्वोच्चया निर्णयय् न्हापाया शपथयात हुयाः देवनागरी लिपिं च्वयातःगु नेपाली भाषां शपथ कायेत बिउगु आदेशं नेपाली भाषां काःगु शपथयात जक संवैधानिक धकाः मान्यता बीगु नियत स्पष्ट जू। उकिं थ्व निर्णय हिन्दी भाषाया ब्वहलय् बन्दूक दिकाः नेपाःया फुक्क मातृभाषायात शिकार यायेत्यंगु खः धकाः स्पष्ट याः। नेपाःया राज्य सत्ताया निर्णायक थासय् च्वनाच्वंपिं ब्रम्हू क्षेत्रीत नेपाःया मेमेगु मातृभाषाया सवालय् गुलि तक असहिष्णु जुयाः पिहां वयेफु धइगुया संकेत नं खः। गुगुं नं नगरपालिकाय् अधिकांश नेवाःत दुगु वडाय् ज्या याः वइम्ह छम्ह नगरपालिकाया सचिवं वृद्धभत्ता इउँ वइबलय् खस नेपाली भाषां न्ववाये मसःपिं वृद्ध नेवाःतय्त खस नेपाली भाषा न्ववाये मसः धकाः हिस्यायेगु प्रवृत्ति सत्ताया उच्चपदय् तकं दु। छुमांया नितिं नेवाःत यक्व दुगु वडाय् ज्या याः वइम्ह सचिवं अनया जनताया भासं ज्या यायेमाः धइगु चेतना दइगु गबलय्? अःखतं बरु झी नेवाःतय्गु ज्याझ्वलय् सुं छम्ह ब्रम्हू मू पाहां कथं वल धाःसा ज्याझ्वः हे थःगु मांभासं स्वयां कतः भासं हे न्ह्याकेगु बाध्यता खंकीपिं झी थेंज्याःपिं नेवाःतय्गु नं गल्ती दु ।

More Stories Like this