नेपालमण्डलया लागा दुवाला - ३

विनोद साय्मि

येँ, यल व ख्वप स्वंगू जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर स्वयेबलय् नं झिदँ न्ह्यः (सन् १९८१-९१) पिनें च्वंवःपिं दकलय् यक्व येँ अनं यलय् च्वंगु खनेदु। थ्व इलय् हे ख्वप जिल्लायापिं धाःसा ख्वपं हे मेगु जिल्लाय् वनाच्वंगु क्यंगु दु। सन् १९९१-२००१ या दुने धाःसा थ्व पहलय् हिउपाः वःगु दु। पिने जिल्लां येँ, यल व ख्वप जिल्लाय् दुहां वःपिं मध्ये यक्व थें येँ जिल्लाय् च्वनसा अनंलिं ख्वप जिल्लाय् च्वं वनाच्वंगु, अले जक यल जिल्लाय् दु ।

दकलय् म्हो जनघनत्व दुगु जिल्ला रसुवा, दोलखा, सिन्धुपाल्चोक जिल्ला खः। रसुवा जिल्लाया छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् सन् १९८१ य् २० म्ह जक च्वनाच्वंगु खःसा सन् २००१ य् २९ म्ह जूगु दु। दोलखा जिल्लाय् दुने छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् सन् १९८१ य् ६८ म्ह व सन् २००१ य् ९३ म्ह च्वनाच्वंगु दु। सिन्धुपाल्चोक जिल्लाय् सन् २००१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् १२० म्ह च्वनाच्वंगु दु। थुपिं रसुवा, सिन्धुपाल्चोक व दोलखा स्वंगुलिं जिल्ला मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्रया हिमाली जिल्लात खः।
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाय् सन् १९८१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् २१५ म्ह च्वनाच्वंगु व सन् १९९१ य् २३२ म्ह च्वनाच्वंगु दु। सन् १९८१-९१ य् दछिया जनसंख्या वृद्धिदर तसकं म्हो दुगुलिं थुगु इलय् थनया मनूत मेगु जिल्लाय् बाय् हिलाः जुयावंगु खनेदु। येँ, यल, ख्वप, सिन्धुली व मकवानपुर जिल्ला त्वःताः मेगु न्हय्गूलिं जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर औसत स्वया म्हो जूगुलिं अन च्वंपिं मनूत मेगु जिल्लाय् च्वं वंगु क्यं।
जनसंख्या, जनघनत्व व दछिया जनसंख्या वृद्धिदर, प्यंगू जातजातिया येँ जिल्ला - येँ जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर ४.७१ दु। नेपालय् नेवाःतय्गु दछिया जनसंख्या वृद्धिदर १.७९ खः। थन येँ जिल्लाय् ब्राम्हण क्षेत्री जातिया जनसंख्या वृद्धिदर तसकं अप्वः ५.२७ प्रतिशतय् दु। येँ जिल्लाय् जक ब्राम्हण, क्षेत्री जातिया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर नेपाः दुनेया ब्राम्हण, क्षेत्री जातिया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर १.९२ स्वया ३.३५ प्रतिशतं अप्वः वृद्धि जूगु दु। अथे हे तामाङ जातिया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर ५.७० प्रतिशत तसकं अप्वः खः। अथे हे येँ जिल्लाय् नेवाःतय्गु दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.१५ प्रतिशत नेवाःतय्गु औसत दछिया जनसंख्या वृद्धिदर १.७९ प्रतिशत स्वया भचा अप्वः दु। थुकिं क्यं ब्राम्हण, क्षेत्रीत येँ जिल्लाय् सन् १९९१-२००१ या दुने यक्व हे दुहांवःगु दु। अथे हे तामाङ नं दुहांवःगु दुसा येँ पिने जिल्लाय् च्वनाच्वंपिं नेवाःत नं येँ दुने च्वं वःगु दु ।

यल जिल्ला - यल जिल्लाय् ब्राम्हण क्षेत्री जातिया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.९६ प्रतिशतय् दु । यल जिल्लाय् ब्राम्हण, क्षेत्री जातिया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर नेपाः दुनेया ब्राम्हण, क्षेत्री जातिया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर १.९२ स्वयां १.०४ प्रतिशत अप्वः वृद्धि जूगु दु। यलय् तामाङ जातिया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर ३.२९ प्रतिशत अप्वः खः। यल जिल्लाय् नेवाःया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर १.६४ प्रतिशत नेवाःतय्गु औसत दछिया जनसंख्या वृद्धिदर स्वयां म्हो जूगुलिं थ्व झिदँया दुने यल जिल्लाया नेवाःत येँनं मेगु जिल्लाय् वंगु क्यं ।

ख्वप जिल्ला - ख्वप जिल्लाय् ब्राम्हण, क्षेत्री जातिया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर ३.२१ दु, गुगु नेपाः दुने ब्राम्हण, क्षेत्री जातिया हे वृद्धिदर स्वयां १.२९ प्रतिशत अप्वः। ख्वप जिल्लाय् तामाङ सन् १९९१ य् ७०७६ व सन् २००१ य् १४७२८ म्ह गणना जूगु दु। थुकिं क्यं कि झिदँया दुने ख्वप जिल्लाय् न्हापा दुपिं तामाङया ल्याखय् आपालं दुहां वःल। थन नेवाःतय्गु दछिया जनसंख्या वृद्धिदर १.४८ प्रतिशत नेवाःतय्गु औसत दछिया जनसंख्या वृद्धिदर स्वयां म्हो खनेदुगु धाःसा ख्वप जिल्लाया नेवाःत येँ बाय् मेगु जिल्लाय बाय्हिला वंगु दु धइगु सीदु। थन येँ, यल व ख्वप स्वंगू जिल्लाय् जक सन् १९९१-२००१ या दुने स्वयेबलय् ब्राम्हण, क्षेत्री दुहांवःपिं मध्यय् आपालं आपा येँ च्वन अनंलिं ख्वप जिल्लाय् च्वन, वयालिउ यल जिल्लाय् च्वन।
द्ध। मध्य हिमाल व पहाडया १२ गू जिल्लाय् गुगु जातिया आदिभूमि मनूतय्सं थीथी सुविधाया ल्याखं, ज्याया ल्याखं, राजनैतिक आदिया ल्याखं थःगु थाय्बाय् हिला वनी। नेवाःतय्सं नं पृथ्वीनारायण शाहं देशं पितिना छ्वःपिं, पृथ्वीनारायण शाहया ज्यादती फये मफयाः थःगु आदिभूमि त्वःता वनेमाःपिं जुइमा वा तःकै जुयाच्वंबलय् नाय्खिं च्वयेका तःकै वःपिं सु नं च्वने मदु धकाः कचिमचा नापं नेपालमण्डलं पिने तामाखुसि पारि पित्यंगु जुइमा बाय् ज्या, बनेज्या, मेमेगु न्ह्याःगु हुनिं थःगु नेपालमण्डलं पिने वनेमाःगु, थुपिं नेवाः नं थाय्बाय् हिलावंगु खः। अथेतुं नेपालमण्डलया लागाय् राजनैतिक हुनिं, सुकुम्बासी जुया, बाय् सुविधाया ल्याखं, ज्या, अध्ययन आदिया ल्याखं थन आपालं ल्याखय् दुहां वःपिं नं थःगु थाय्बाय् हिलावःगु खः।
थाय्बाय् हिउपिं दःसां गुगं जातिया आदिभूमि जुयाच्वंगु खः उगु थासय् व जातिया पिनिगु प्रतिशतय् धाःसा तसकं म्हो जुयावंगु मदु । थुगु ब्वनेज्याय् थुगु १२ गू जिल्लाया भूमि गुगु जातिया आदिभूमि खः धकाः स्वयेत उगु जातियापिं थन थौं गुलिं प्रतिशतया ल्याखय् च्वनाच्वंगु दु धकाः स्वये। थुगु १२ जिल्ला दुने थःगु जातिया बछि स्वयां अप्वः ल्याखय् थःगु हे मू लागाय् थौं नं च्वनाच्वपिं न्यागू आदिवासी जनजातित खनेदत। गुगु थुकथं दु - नेवाः (६६), तामाङ्ग (७१), जिरेल (९५), थामि (८९), चेपाङ्ग (५१) खः। थुकिं क्यंगु कि नेवाः, तामाङ, जिरेल, थामि, चेपाङ्गया मू आदिभूमि थ्व झिनिगू जिल्ला दुने लाः। अथेतुं थःगु जातजाति दुनेया ४० प्रतिशत निसें ५० प्रतिशत तक थन झिंनिगू जिल्लाय् च्वनाच्वंपिं धइगु शेर्पा (४४), व दनुवार(४४) खः। उकें शेर्पा व दनुवार जातिया मू थाय्बाय्या ब्वः थ्व १२ गू जिल्लाय् लाः वःगु दु धइगु क्यं। मेगु फुक्कं जातजाति थुगु लागाय् २० प्रतिशत स्वया म्हो (सुनुवार छगू २४) ल्याखय् जक च्वनाच्वंगुलिं उमिगु मू थाय्बाय् थन मजुसें थन बाय्हिलाः च्वंवःपिं खः धइगु यच्चुक सी दु। (गुगुं गुगुं आदिवासी जनजातिया छुं भतिचा ब्व थन लाः वयाच्वंगु नं जुइफु।) ब्राम्हण, क्षेत्री, सुनुवार, घर्ति/भुजेल, गुरुङ, मगर, सार्कि, कामि, राई, लिम्बु आदि जातजाति थनया मू बासिन्दा मखया थन च्वं वःगु जुल। थगु १२ गू जिल्लाय् ब्राम्हण जाति मध्यय् २२.३ प्रतिशत ब्राम्हणत व क्षेत्री जाति मध्यय् १९.६ प्रतिशत क्षेत्रीत जक च्वनाच्वंगु दु। ब्राम्हण, क्षेत्री, थकुरी, सन्यासी व बनीया दक्वं स्वानाः स्वसां थुमिगु मुक्कं जनसंख्याया १९.९ प्रतिशत जक थ्व झिंनिगू जिल्लाय् च्वनाच्वंगु दु। थुकिं सी दु ब्राम्हण, क्षेत्रीत च्वनीगु मू थाय्बाय् थ्व १२ गू जिल्ला मखुसें थन बाय्हिलाः च्वंवःपिं खः ।

More Stories Like this