नेपालमण्डलया लागा दुवाला-२

विनोद साय्मि

२) जनगणना सन् २००१ य् गणना मजूगु गाविस

जनगणना सन् २००१ य् झिंनिगू जिल्लाया खुगू गाविसय् गणना जुइ मफुत । थुपिं खुगू गाविस मध्ये प्यंगू दोलखा जिल्लाया- काताकुति, मगपौवा, भुसाफेदा व फस्कु गाविस अथे हे तुं मेगु निगू गाविस सिन्धुपाल्चोक जिल्लाया - कालिका व थोकर्पा खः । थुपिं खुगुलिं गाविसया जातजाति कथंया जनसंख्या धाःसा अध्ययन यायेत मदयेक मगाःगुलिं उपलब्ध जूगु सन् १९९१ जनगणनाया जातजातिया तथ्यांकयात कयागु दु । सन् १९९१ य् थुपिं खुगुलिं गाविसय् गणना जूगु जातजातिया तथ्यांकयात जिल्लाया जनसंख्या बृद्घदिर -growth rate_ छ्यलाः सन् २००१ य् उगु गाविसय् अनुमानित जातजातिया जनसंख्या क्वय् टेबल २ स बिया कथंया तथ्यांक दत ।

थुगु सन् २००१ य् गणना जुइमफुगु खुगू गाविसया जातजातिया म्ह ल्याः सन् १९९१ या गणनापाखें तनेधुंकाः झिंनिगू जिल्ला दुने जातजातिया जनसंख्या क्वय्या टेबल ३ य् बिया कथं जू वइ । मध्यमाञ्चल हिमाल पहाडया १२ गू जिल्लाया १८,०८२ स्क्वाय्र किलोमिटर भूमिइ जनगणना सन् २००१ कथं ४०,४७,४५२ म्ह च्वनाच्वंगु दु ।

येँ, यल व ख्वप जिल्लाया मुक्कं ८९९ स्क्वाय्र किलोमिटर भूमिइ १६,२४,९५१ म्ह गणना जूगु दुसा थ्व स्वंगू जिल्लाया नेवाः जातजातिया ल्याः ५,८३,८७६ म्ह दु । अथे हे तामाङ ९० हजार, पहाडी ब्राम्हण २ लाख ८२ हजार, क्षेत्री ३ लाख ४ हजार, पहाडी जनजाति १ लाख ६९ हजार म्ह गणना जूगु दु ।

नेवाः येँ, यल व ख्वपं पिने काभ्रेपलाञ्चोकय् ५३ हजार, सिन्धुपाल्चोकय् ३४ हजार, दोलखाय् १९ हजार म्ह ल्याः खाःगु दु । रामेछाप जिल्लाय् ३१ हजार म्ह नेवाःत ल्याः खाःगु दु । रामेछापया ल्याः स्वयेबलय् थिमि नगरपालिकाया लागा दुने गुलि नेवाःत च्वनाच्वंगु दु उलि हे ल्याखय् नेवाःत रामेछापय् च्वनाच्वंगु दु । तामाङत दकलय् अप्वः दुगु जिल्लाय् मकवानपुर, काभ्रेपलाञ्चोक, नुवाकोट जिल्लात खः । थ्व हे झिंनिगू जिल्लाय् मगर १ लाख ८७ हजार, शेर्पा ६७ हजार, चेपाङ्ग २७ हजार, दनुवार २३ हजार दु । शेर्पात येँ त्वःताः सिन्धुपाल्चोक व दोलखाय् यक्व दु, चेपाङ्ग धादिङ्ग व मकवानपुरय्, दनुवारत सिन्धुलीइ यक्व दु । थामि व जिरेल दोलखा जिल्लाय्, सुनुवारत सिन्धुली व रामेछाप जिल्लाय् अप्वः दु ।

३) थाय्बाय् हिलावःपिं -migrant_ पाखें जनसंख्याय् वःगु परिवर्तन

जनसंख्या, जनघनत्व -population density_ व दछिया जनसंख्या वृद्धिदर - growth rate_ M

सन् १९७१ जनगणनाया इलय् नं नेपालय् ७५ जिल्लात खःसां सन् १९७४ व १९८२ य् जिल्लाया लागाय् उखेथुखे यात । सन् १९८२ य् २६ गू जिल्लाया लागाय् उखेथुखे याःगु दु । सन् १९८१ या जिल्लाया जनसंख्या थ्वयां लिपाया जनगणनाया नाप लना स्वयेत थन सन् १९८२ य् लागा चाःहिले धुंकाःया जिल्लाया जनसंख्यायात कयागु दु -- (Population distribution and growth, Prof M. L. Singh) । थुपिं झिंनिगू जिल्लाय् सिन्धुली, मकवानपुर व रसुवा स्वंगू जिल्लाया लागा बाहेक मेगु गुंगू जिल्लाया लागा सन् १९८२ स उखेथुखे याःगु जुल । गथेकि सन् १९८१ य् ख्वप जिल्लाय् लाकातःगु लुँभू, तिकाथली व लामातार गाविसयात सन् १९८२ स यल जिल्लाय् हयाः तल । थथे इलय् ब्यलय् लागात उखेथुखे छाय् यात ले धइगु हुनि धाःसा गनं नं च्वयातःगु मखना ।

मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्रया पहाड व हिमालय झिंनिगू जिल्ला मध्ये जनघनत्व दकलय् अप्वः दुगु जिल्ला येँ खः, थन सन् १९८१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् १०७९ म्ह च्वनाच्वंगु खःसा सन् १९९१ य् १७१० म्ह च्वनाच्वंगु खनेदत व सन् २००१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् २७३९ म्ह च्वनाच्वन । येँ जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धि दर नेपाःया जनसंख्या वृद्धिदर व मेमेगु जिल्लाया वृद्धिदर स्वयां तसकं अप्वः दु । सन् १९८१-९१ दुने येँ जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर नेपाःया जनसंख्या वृद्धिदर २.०८ प्रतिशत स्वयां तसकं अप्वः, ४.६० प्रतिशत दुसा सन् १९९१-२००१ दुने जनसंख्या वृद्धिदर अझ थहां वनाः वृद्धिदर ४.७१ प्रतिशत जुल । थथे येँ जिल्लाय् जनसंख्या अप्वःगुया हुनि धाःसा थनया आदिबासी नेवाःतय्गु जनसंख्या वृद्घ थहां वनाः मखुसें मेमेगु जिल्लां थाय्बाय् हिला (migrant) थन वःपिनिगु जनसंख्यां थहां वनाः जूवंगु खः ।

नेपालय् सन् १९८१-२००१ या नीदँया जनसंख्याया ल्याः स्वयेबलय् दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.१६ प्रतिशत जुइ । थुगु वृद्धिदरयात कया स्वयेबलय् -येँ जिल्लाय् न्हापा च्वनाच्वंपिं येँ नं मेगु जिल्लाय् च्वनेत वंगु मदु धइगु ल्याः कया) सन् १९८१-२००१ -बि.सं. २०३८ निसें २०५८) या २० दँया -नीदँ) दुने येँ जिल्लाय् ४ लाख २५ द्वः मनूत मेगु जिल्लां येँ दुहांवःगु खनेदु । सन् १९९१-२००१ तकया झिदँय् जक २ लाख ३६ द्वः मनूत मेगु जिल्लां येँ जिल्लाय् दुहांवल । अथे हे येँ, यल व ख्वप स्वंगुलिं जिल्लाय् ४ लाख ५८ म्ह मनूत नीदँया दुने मेमेगु जिल्लां दुहांवःगु दु । ख्वप व यल जिल्लाय् म्हो जक पिने जिल्लायापिं नीदँ दुने दुहांवःगु खनेदुगुया छगू हुनि ख्वप व यल जिल्लाय् च्वंपिं येँ जिल्लाय् च्वं वयाच्वंगु जुइफु । थुकथं येँ, यल व ख्वप जिल्लाय् सन् २००१ य् गणना जूगु जनसंख्या मध्ये २८ प्रतिशत मनूत सन् १९८१ -ने.सं. ११०१/बि.सं. २०३८) लिपा दुहांवःपिं खः ।

यल जिल्लाय् सन् १९८१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् ५१९ म्ह च्वनाच्वंगु खःसा सन् १९९१ य् ६६८ म्ह च्वनाच्वगु व सन् २००१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् ८७७ म्ह च्वनाच्वन । यल जिल्लाया १९८१-९१ य् दछिया जनसंख्या वृद्धि दर २.५३ प्रतिशत दुसा सन् १९९१-२००१ दुने दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.७३ प्रतिशत जुल । ख्वप जिल्लाय् सन् १९८१-९१ य् दछिया जनसंख्या वृद्धिदर १.८० प्रतिशत दुसा सन् १९९१-२००१ दुने दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.६५ प्रतिशत जुल । थन येँ, यल व ख्वप जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर स्वयेबलय् सन् १९८१-९१ दुने थाय्बाय् त्वःतूपिं (migrant) येँ व यल जिल्लाय् च्वं वःगु खनेदुगु खःसा सन् १९९१-२००१ या दथुइ थाय्बाय् त्वःतूपिं यल जिल्ला त्वःताः येँ व ख्वप जिल्लाय् अप्वः च्वं वःगु क्यनाच्वंगु दु ।

सन् १९७१ जनगणनाया इलय् नं नेपालय् ७५ जिल्लात खःसां सन् १९७४ व १९८२ य् जिल्लाया लागाय् उखेथुखे यात । सन् १९८२ य् २६ गू जिल्लाया लागाय् उखेथुखे याःगु दु । सन् १९८१ या जिल्लाया जनसंख्या थ्वयां लिपाया जनगणनाया नाप लना स्वयेत थन सन् १९८२ य् लागा चाःहिले धुंकाःया जिल्लाया जनसंख्यायात कयागु दु -- (Population distribution and growth, Prof M. L. Singh) थुपिं झिंनिगू जिल्लाय् सिन्धुली, मकवानपुर व रसुवा स्वंगू जिल्लाया लागा बाहेक मेगु गुंगू जिल्लाया लागा सन् १९८२ स उखेथुखे याःगु जुल । गथेकि सन् १९८१ य् ख्वप जिल्लाय् लाकातःगु लुँभू, तिकाथली व लामातार गाविसयात सन् १९८२ स यल जिल्लाय् हयाः तल । थथे इलय् ब्यलय् लागात उखेथुखे छाय् यात ले धइगु हुनि धाःसा गनं नं च्वयातःगु मखना ।

मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्रया पहाड व हिमालय झिंनिगू जिल्ला मध्ये जनघनत्व ९उयउगबितष्यल मभलकष्तथ० दकलय् अप्वः दुगु जिल्ला येँ खः, थन सन् १९८१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् १०७९ म्ह च्वनाच्वंगु खःसा सन् १९९१ य् १७१० म्ह च्वनाच्वंगु खनेदत व सन् २००१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् २७३९ म्ह च्वनाच्वन । येँ जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धि दर (Exponential growth rate) नेपाःया जनसंख्या वृद्धिदर व मेमेगु जिल्लाया वृद्धिदर स्वयां तसकं अप्वः दु । सन् १९८१-९१ दुने येँ जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर नेपाःया जनसंख्या वृद्धिदर २.०८ प्रतिशत स्वयां तसकं अप्वः, ४.६० प्रतिशत दुसा सन् १९९१-२००१ दुने जनसंख्या वृद्धिदर अभ+m थहां वनाः वृद्धिदर ४.७१ प्रतिशत जुल । थथे येँ जिल्लाय् जनसंख्या अप्वःगुया हुनि धाःसा थनया आदिबासी नेवाःतय्गु जनसंख्या वृद्घ थहां वनाः मखुसें मेमेगु जिल्लां थाय्बाय् हिला (migrant) थन वःपिनिगु जनसंख्यां थहां वनाः जूवंगु खः ।

नेपालय् सन् १९८१-२००१ या नीदँया जनसंख्याया ल्याः स्वयेबलय् दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.१६ प्रतिशत जुइ । थुगु वृद्धिदरयात कया स्वयेबलय् -येँ जिल्लाय् न्हापा च्वनाच्वंपिं येँ नं मेगु जिल्लाय् च्वनेत वंगु मदु धइगु ल्याः कया) सन् १९८१-२००१ -बि.सं. २०३८ निसें २०५८) या २० दँया -नीदँ) दुने येँ जिल्लाय् ४ लाख २५ द्वः मनूत मेगु जिल्लां येँ दुहांवःगु खनेदु । सन् १९९१-२००१ तकया झिदँय् जक २ लाख ३६ द्वः मनूत मेगु जिल्लां येँ जिल्लाय् दुहांवल । अथे हे येँ, यल व ख्वप स्वंगुलिं जिल्लाय् ४ लाख ५८ म्ह मनूत नीदँया दुने मेमेगु जिल्लां दुहांवःगु दु । ख्वप व यल जिल्लाय् म्हो जक पिने जिल्लायापिं नीदँ दुने दुहांवःगु खनेदुगुया छगू हुनि ख्वप व यल जिल्लाय् च्वंपिं येँ जिल्लाय् च्वं वयाच्वंगु जुइफु । थुकथं येँ, यल व ख्वप जिल्लाय् सन् २००१ य् गणना जूगु जनसंख्या मध्ये २८ प्रतिशत मनूत सन् १९८१ -ने.सं. ११०१/बि.सं. २०३८) लिपा दुहांवःपिं खः ।

यल जिल्लाय् सन् १९८१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् ५१९ म्ह च्वनाच्वंगु खःसा सन् १९९१ य् ६६८ म्ह च्वनाच्वगु व सन् २००१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् ८७७ म्ह च्वनाच्वन । यल जिल्लाया १९८१-९१ य् दछिया जनसंख्या वृद्धि दर २.५३ प्रतिशत दुसा सन् १९९१-२००१ दुने दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.७३ प्रतिशत जुल । ख्वप जिल्लाय् सन् १९८१-९१ य् दछिया जनसंख्या वृद्धिदर १.८० प्रतिशत दुसा सन् १९९१-२००१ दुने दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.६५ प्रतिशत जुल । थन येँ, यल व ख्वप जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर स्वयेबलय् सन् १९८१-९१ दुने थाय्बाय् त्वःतूपिं (migrant) येँ व यल जिल्लाय् च्वं वःगु खनेदुगु खःसा सन् १९९१-२००१ या दथुइ थाय्बाय् त्वःतूपिं यल जिल्ला त्वःताः येँ व ख्वप जिल्लाय् अप्वः च्वं वःगु क्यनाच्वंगु दु -टेबल ५) ।वःगु खनेदु । सन् १९९१-२००१ तकया झिदँय् जक २ लाख ३६ द्वः मनूत मेगु जिल्लां येँ जिल्लाय् दुहांवल । अथे हे येँ, यल व ख्वप स्वंगुलिं जिल्लाय् ४ लाख ५८ म्ह मनूत नीदँया दुने मेमेगु जिल्लां दुहांवःगु दु । ख्वप व यल जिल्लाय् म्हो जक पिने जिल्लायापिं नीदँ दुने दुहांवःगु खनेदुगुया छगू हुनि ख्वप व यल जिल्लाय् च्वंपिं येँ जिल्लाय् च्वं वयाच्वंगु जुइफु । थुकथं येँ, यल व ख्वप जिल्लाय् सन् २००१ य् गणना जूगु जनसंख्या मध्ये २८ प्रतिशत मनूत सन् १९८१ -ने.सं. ११०१/बि.सं. २०३८) लिपा दुहांवःपिं खः ।

यल जिल्लाय् सन् १९८१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् ५१९ म्ह च्वनाच्वंगु खःसा सन् १९९१ य् ६६८ म्ह च्वनाच्वगु व सन् २००१ य् छगू स्क्वायर किलोमिटर लागाय् ८७७ म्ह च्वनाच्वन । यल जिल्लाया १९८१-९१ य् दछिया जनसंख्या वृद्धि दर २.५३ प्रतिशत दुसा सन् १९९१-२००१ दुने दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.७३ प्रतिशत जुल । ख्वप जिल्लाय् सन् १९८१-९१ य् दछिया जनसंख्या वृद्धिदर १.८० प्रतिशत दुसा सन् १९९१-२००१ दुने दछिया जनसंख्या वृद्धिदर २.६५ प्रतिशत जुल । थन येँ, यल व ख्वप जिल्लाया दछिया जनसंख्या वृद्धिदर स्वयेबलय् सन् १९८१-९१ दुने थाय्बाय् त्वःतूपिं (migrant) येँ व यल जिल्लाय् च्वं वःगु खनेदुगु खःसा सन् १९९१-२००१ या दथुइ थाय्बाय् त्वःतूपिं यल जिल्ला त्वःताः येँ व ख्वप जिल्लाय् अप्वः च्वं वःगु क्यनाच्वंगु दु ।

More Stories Like this