भाषाया बारे बुद्ध बिचाः, जुइमाःगु थौंया भाषा नीति

वज्रमुनि बज्राचार्य

भाषा छम्ह मनुखं मेम्ह मनूयात थःगु नुगलय् च्वंगु दुःख, पीडा, सुख, हर्ष वेदना प्वंकेगु माध्यम खः । भाषा बिना मेम्हपाखे सयेका सीकाः कायेत तसकं थाकुइसा, थःगु नुगलय् दुगु ज्ञान, बिचाः प्वंकेत नं तसकं थाकुइ । गुलि अःपुक थःगु नुगःखँ मेपिंत कने फइगु खः, गुलि अःपुक मेपिंसं कंगु थुइका काये फइगु खः, उलि अःपुक मेगु भाषां याये फइ मखु । उकिं हे थौं नेपाःया हरेक जनजातिं भाषिक अधिकारया खँ न्ह्यथनेगु, मातृभाषां शिक्षां बीमाःगुयात नैर्सर्गिक अधिकार खः धइगु माग यानाच्वंगु खः ।

थज्याःगु हे भाषिक नीति सम्बन्धय् सिर्द्धार्थ गौतम बुद्धया नं थःगु हे ब्यागलं दृष्टिकोण दुगु खनेदु । नीगुदँया उमेरय् छेँ, बुँ, कला, काय, परिवार फुक्क त्याग यानाः ज्ञानया खोजय् बिज्याःम्ह सिर्द्धार्थ गौतम बुद्ध स्वीच्यादँया वैसय् बोधिज्ञान लाभ यानाः बिज्याये धुंकाः थाय् थासय् धर्म प्रचार यायेगु झवलय् उपासक उपासिका भन्तेपिंत विनय, सूत्र पाठ याकीगु इलय् स्थानीय रुपं अवस्थित पालि भाषायात धर्म प्रचारया माध्यम भाषा कथं छ्यलेगु यानाः बिज्यात । उगु इलय् विद्वानपिंसं ल्हाइगु, वैदिक भाषाया कथं संस्कृत भाषायात नाला वयाच्वंगु खः । संस्कृत भाषायात देवभाषा, वैदिक भाषा, पण्डितभाषा कथं कयाः हिन्दू धर्म प्रचारया माध्यम भाषा जुयाच्वंगु खः । उकिं संस्कृत भाषाया महत्वं पालि भाषा सिबें तसकं हे उच्च तायेकाच्वंगु जुयाच्वन ।

हिन्दूया ब्रँम्हणपिंसं थःगु सूत्र, श्लोक, मन्त्र फुक्क हे संस्कृत भाषायात माध्यम दयेका प्रचार प्रसार याइगु । गुकिं याना र्सवसाधारण जनतां वैदिक धर्म, ब्राम्हणपिंसं यानाच्वंगु प्रचा रप्रसारयात थुइका कायेत अःपु मजू । थुकिया अःखः बौद्धपिसं र्सवसाधारणपिंसं नं थुइका काये फयेमा धइगु उद्देश्य तयाः पालि भाषायात थाय् बियाः फुक्क मनूतय्सं नं सूत्र कण्ठ याये फइ कथं प्रचार प्रसार याइगु जुयाच्वन । तर थथे साधारण मनूतय्सं हे नं बौद्ध सूत्रत लँय् वंसां, छेँय् च्वंसां, बुँइ वंसां बौद्ध सुत्रत पाठ याना जुइगु ब्रँम्हणपिंत स्वये हे यःगु मखु । कारण छु धायेबलय् वैदिक धर्मय् श्लोक, मन्त्र साधारण मनूतय्सं ब्वनेगु ला छु न्यने तक नं मजिउ । गायत्री मन्त्र ब्राम्हणपिंसं ब्वनाच्वंगु शुद्रतय्सं ताल धाःसा न्हाय्पं चाना बिउ धकाः मनुस्मृतिइ न्ह्यथनातःगु दु । थुज्याःगु इलय् बौद्ध मन्त्र, सूत्रत शुद्रतय्सं नं लाःलाःगु इलय् ब्वना जूगु सह हे याये फुगु मखु । उकिं वैदिक धर्मपाखें वःपिं निम्ह व्राम्हण भिक्षुपिं एमेलु व तकेलुं बुद्धया न्ह्यःने वनाः बिन्ति यात । 'छ पिनिगु तसकं अमूल्य मन्त्रत स्थानीय मनूतय्सं स्थानीय भाषां लँय् बुँइ ब्वनाः जुइगु जुल । थथे फुकसिनं ब्वना जुल धाःसा मन्त्र, श्लोकया अर्थ मदया वनी । उकिं जिपिं निम्हेसिनं स्थानीय भाषायात संस्कृत भाषां हिलेगु अनुमति बिया बिज्याहुँ ।उगु इलय् बुद्धं निम्ह ब्राम्हणयात संस्कृत भाषा वा छन्दस भाषां हिलेगु अनुमति बियाः बिमज्याः । शिक्षा, ज्ञान, उपदेश धइगु फुकसिनं थूगु हे भाषां जुइमाः उकिं छन्दस भाषा हिलेगु जरुरत मदु । हिलेगु कुतः नं यायेमते धया बिज्याःगु खः । थुकिं सीदु बुद्ध भाषाया सम्बन्धय् स्थानीय वा मातृभाषायात प्राथमिकता बीमाः धइगु नीति दुम्ह खः । संस्कृत भाषा विद्वान पण्डितपिनिगु भाषा जुइवं अप्वः महत्व दइगु, अले स्थानीय रुपं ल्हाइगु पालि भाषा जुइवं महत्व म्हो जुइगु मखु धइगु दसु कथं बुद्धं पालि भाषां विश्वय् बुद्ध धर्म प्रचार यानाबिज्यात ।

थौं नेपाः दुने नं थुज्याःगु भाषिक समस्या ब्वलनाच्वंगु दु । सछिसिबें अप्वः जनजातित व जनजातिं ल्हाइगु मातृभाषा दुगु नेपालय् नेपाली भाषाया नामं खस जातिया भाषायात राष्ट्र भाषा कथं मान्यता बियातःगु दु । मेगु जनजातिया भाषायात स्थानीय प्रशासनय् तक नं ल्हाये मदइगु याना बिउगु दु । लोकतान्त्रिक गणराज्य जुइधुंकाः नं एकल भाषिक तन्त्र यानाः भाषिक समानताया अधिकारयात कुण्ठित यायेत स्वयाच्वंगु दु । नेपालमण्डल दुने ऐतिहासिक रुपं बसोवास याना वयाच्वंपि आदिवासी नेवाःतय्गु नेपालभाषाया सम्बन्धय् नं नेपाःया कूल जनसंख्याया ५.६ प्रतिशत दुपिं नेपालमण्डलया भूमिपुत्र नेवाःतय्गु भाषा व संस्कृति अन्तर्रराष्ट्रिय दृष्टिकोणं हे महत्वपूर्ण जू । अथे हे नेपाःया जनजातिया भाषा व संस्कृतिया दृष्टिकोणं नेपाः छगू खुल्ला संग्रहालय हे खः । उकिं राष्ट्रया सम्पदा जुयाच्वंगु भाषा संस्कृतिया महत्व मथुयाः वा थूसां मथू पहः यानाः खः, मेगु भाषायात राष्ट्रिय मान्यता बीगु लागि लिचिला च्वंगु दु । नेपाःया जनजातिया संस्कृति यः, जनजातिया भाषा मयःपिं छथ्वः मनूतय्गु मानसिक उपज कथं सरकार संचालित जुयाच्वंगुलिं जनजातिया भाषा सरकारी स्तरय् उपेक्षित जुयाच्वंगु दु ।

गुगुु थासय् गुगु जनजातिया बाहुल्यता दु, उगु थासय् उगु भाषा स्थानीय प्रशासनय् छ्यलेमाःगु खः । उगु हे कथं स्कूल कलेजय् ब्वनेगु व्यवस्था जुइमाःगु खः । तर थःगु भाषा यलं नं ब्वनेगु थाय् तक नं मदु । ल्हाये मास्ते वलं नं ल्हायेगु थाय् तक नं मदयेका च्वनेमाःगु दुसा ग्व गन दु नैर्सर्गिकता ?

नेपालभाषाया सम्बन्धय् धायेगु खःसा नेपालभाषा प्राथमिक तगिमय् ब्वंके फइगु व्यवस्था दु । इच्छाधीन विषय कथं गुगू झिगू तगिमय् ब्वने फइगु व्यवस्था दु । तर व्वंकेगु लागि मास्टरयात ध्यबाः बीगु व्यवस्था मदु, दरवन्दी मदु । छु नेपालभाषा ब्वंकीपिं मास्टरतय् प्वाः मदु ला ? सरकारं गबलें बिचाः मयाः । आः वयाः मास्टर जुइत शिक्षा शास्त्र ब्वनातःपिं जुइमाः, शिक्षां संकायय् नेपालभाषा धइगु हे मदुसा नेपालभाषा ब्वंकीपिं मास्टरतय्गु दरबन्दी हे गन दइ ? हानं सुनां नं दरवन्दी हे माग मयाःसा छिमित माःला धकाः छाय् बी ?

अधिकार फ्वनां दइ मखु लाकाः कायेमाः धइगु सिउपिं नेवाःत भाषाया लागि गबलें मदं । धायेफु उखुन्हुया जेठ १८ गते दन । उगु दिं अधिकारया लागि याःगु आन्दोलन खःसा पूमवंतले दनेमाःगु खः । तर हाकुगु न्हि हनेगु उत्सव जक जुयाबिल । नेवाःतय्गु अधिकार कायेगु लागि नेवाः मंकाः संर्घषा समिति फुक्क पार्टीवना नीस्वन ठीक हे जुल । आः दयेकगु संविधानय् नेवाःतय्गु हक अधिकार निश्चित याये फयेमा भिंतुना दु । तर थौंया सरकारय् स्थानीय प्रशासनिक निकायत प्रमुख विहिन जुयाच्वंगु दु । प्रमुखं यायेमाःगु फुक्क ज्या दलया संयन्त्रं यानाच्वंगु दु । मंकाः संर्घष समितिइ नं फुक्क पार्टी प्रतिनिधिपिं दुगुलिं स्थानीय रुपं सरकारं व्यवस्था याये मफुतले दलया प्रतिनिधितय्सं दरवन्दीया व्यवस्था यायेगु, भाषिक गतिविधि न्ह्याकेगु लागि बजेट विनियोजन याये फइगु अवस्था दु । अथे खःसां यानाच्वंगु मदु । हरेक पार्टीदुने नेवाःत त्वाथः जकं जुयाच्वंगु मदु ला - मखुसा लोकतन्त्रय् भाषिक समानताया अधिकार नैर्सर्गिक जुइमाःगु मखु ला ?

२६०० दँ न्ह्यःया महामानव गौतम बुद्धं जनभाषायात महत्व बिउगुलिं हे बुद्ध धर्मया प्रचार याकनं जुल । त्रिपिटक नं पालि भाषां हे न्हापां च्वल । बुद्ध ज्ञान हरेक मानवया लागि आवश्यक जुल, उकिं विभिन्न भासं अनवाद जुल । बुद्धं पालि भासं हे प्रवचन बिया बिज्याःगुलिं हे अःपुक थुइके फत जुइ । गुगु भाषा मांया मुलय् तयाः स्यन, उगु भाषा शरीरया अंग प्रत्यंङ्ग ग्रहण याना काये धुंकीगुलिं सयेकेगु न्हापांगु माध्यम मातृभाषा हे जुइमाः । मातृभाषाया विरोध सुं नं जनजातिं याये फइ मखु । अथे याये फइपिं धइपिं हे अबु मलिउसे ब्वाजु लिइपिं जक खः । उकिं आः दयेकेत्यंगु संविधानय् फुकसिया भाषायात समान अवसर व मान्यता दयेकेगु सुनिश्चित व्यवस्था यायेनु । संविधानय् व्यवस्था मजूतले फुक्क नेवाः खलः पुचः छथाय् च्वनाः हक अधिकार माग यायेनु । सु नेवालं गुगु थासं छु अधिकार कायेफु काये नु । दर्घकालीन थःगु अधिकार सुनिश्चित यायेत भाषिक नीति दयेकेगु व्यवस्था यायेमाःगु थौंया आवश्यकता खः ।

More Stories Like this