चीनय् उइगुर जातिया व्रि्रोह

चीनया पश्चिमय् लाःगु सिन्जियांग प्रान्तय् आइतवाः व सोमवाः जूगु जातीय आन्दोलनयात दबे यायेगु झवलय् म्होतिं १५६ म्ह सीगु दुसा मेपिं च्यासःम्ह स्वयां यक्व घाःपा जूगु दु । थ्व घटनायात चीनय् इलय् ब्यलय् जुइगु जातीय आन्दोलनया घटना मध्यय् वंगु दशकया दकलय् तःधंगु घटनाया रुपय् कयातःगु दु । मंगलवाःया तकया दुनेया चिनियाँ प्रहरीं १४३५ म्ह मनूतय्त ज्वंगु खँ टेल्रि्राफ पत्रिकां च्वयातःगु दु । उकी उइगुरतय्सं ग्वांदोंगय् ६०० म्ह उइगुरतय्त हानतय्सं स्याःगु व ४०० म्ह मिस्तय्त बलात्कार याःगु धयातःगु नं दु । मेखे सरकारी माध्यम सिन्ह्वां धाःसा उगु घटनायात कयाः उइगुरत हे लय्मताःगु प्रचार नं यानाच्वंगु दु । ग्वांदोंग प्रँन्तय् जूगु पाकिस्तान व अफगानिस्तान थेंज्याःगु देय्तलिसे सीमा स्वाःगु उगु प्रान्तय् आदिवासीत मुस्लिम धर्म माने याइपिं उइगुरत खःसा अन विकासयालिसें हान जातिया आप्रवास अप्वयाः जातीय समस्या खने दःवःगु खः । वंगु जुन २६ य् चीनया दक्षिणी प्रान्त ग्वांदोंगय् जूगु उगु घटनाय् निम्ह उइगुर सीवं उकिया न्यायिक छानवीनया माग उमिसं यानाच्वंगु खःसा हे प्रदर्शनय् नं प्रहरीं व्यापक दमन याःगु खः । थ्व घटना वहे घटनाया विरोधय् उइगुरतय्सं याःगु खः ।

चीनया समाचार संस्था सिन्ह्वा व मेमेगु विदेशी एजेन्सीतय्सं सिन्जियांग प्रान्तया राजधानी उरुम्कीइ आइतवाः चान्हय् दंगा तच्वयावःगु उल्लेख याःगु दु । दंगा राजधानी बाहेक मेमेगु थासय् नं जुयाच्वंगु खँ समाचारय् उल्लेख दु । प्राप्त जानकारी कथं अनया आदिवासी उइगुरतय्सं याःगु शान्तिपूर्ण प्रदर्शनयात सुरक्षाकर्मीतय्सं व्यापक बल प्रयोग यानाः पनेवं हिंसा भड्के जूगु खः । भीडयात प्रहरीं अमानवीय ढंगं नियन्त्रण यायेत स्वयेवं पर््रदर्शनकारीतय्सं अन खने दक्व छेँ व वाहनय् आक्रमण यानाः तोडफोड याःगु खःसा उकिया पलेसा प्रहरीं वहे थासय् दमन यायेवं घटनां उग्र रुपं काःगु खः । छगू हे थासय् ५७ म्ह तक प्रदर्शनकारी सीगु दु ।

अथे खःसां सीपिं व घाःपा जूपिं मध्यय् ग्वःम्ह पर््रदर्शनकारी व ग्वःम्ह सुरक्षाकर्मी धइगु सीमदुनि । अर्न्तराट्रिय सञ्चार एजेन्सीतय्सं चीन सरकारं अत्यधिक बल छ्यलाः अमानवीय रुपं प्रदर्शनकारीतय्त दमन याःगु न्ह्यथंगु दु । उइगुरतय्सं थःपिंत सुरक्षाकर्मीतय्सं छेँय् छेँय् वयाः ज्वंवःगु यातना बिउगु उल्लेख यानाच्वंगु दु । मेखे चीनया सरकारी माध्यमं उपिं अफगानिस्तानया लडाकुतय्सं तालिम बियातःपिं, बम विस्फोट व जनव्रि्रोह यानाः स्वतन्त्र राज्यया हिंसात्मक अभियान न्ह्याकाच्वंपिं धकाः धयाच्वंगु व सन् २००१ सेप्टम्बर ११ य् अमेरिकाय् आक्रमण जुइधुंकाः उइगुरतय्त पृथकतावादी अल कायदाया ग्वाहालि दु धकाः नं धया वयाच्वंगु दु । उइगुरतय्त आतंकवादीया द्वपं लायेवं गुलिखे मनूत देश त्वःताः मेथाय् शरण तकं काः वने मालाच्वंगु दु । थौंकन्हय् उइगुरया स्वतन्त्रताया माग यानाच्वंपिं अप्वः धयाथें नेतात अमेरिका लगायत थीथी थासय् शरणार्थी जीवन हनाच्वंगु दु ।

सोमबाःया दंगा लिपा अन सरकारं कर्फ्र्यु तया बिउगु दुसा टेलिफोन, मोबाइलया सेवा नं बन्द याना बिउगु दु । व थें तुं अनया स्थानीय जनतां दमनया दृश्य यूट्युब मार्फ इन्टरनेटय् तया बीवं सरकारं अनया इन्टरनेट सेवा बन्द याना बिउगु दु । बरु अनया सरकारी टेलिभिजनं अनं प्रदर्शनकारीतय्सं ल्वाभः ज्वनावःगु दृश्य क्यनाच्वंगु दु । थ्व घटनाय् उइगुरतय्गु आन्दोलनया नेतृत्व यानाच्वंम्ह रबिया कामदिरया संलग्नता क्यनाच्वंगु दुसां थौंकन्हय् निर्वासित जीवन हनाच्वंम्ह उगु संस्थाया प्रवक्ता अलिम सोपताफं धाःसा उकी थःपिनि संलग्नता मदुगु खँ धाःगु दु ।

सिंच्यांग प्रदेश राजनीतिक रुपं चीनया छगू स्वायत्त प्रदेश खःसां थन च्वंपिं उइगुर जाति धार्मिक सांस्कृतिक कथं चिनियाँया स्वयां मध्य एशियाया मुस्मांतलिसे ज्वः लाः । अथे जूगुलिं सलंसः दँनिसें खने दयेक मदयेक उमिगु चीनया बहुसंख्यक हान जातिलिसे द्वन्द्व जुयाच्वंगु खः । २० औं शताब्दीया शुरुइ अनयापिं उइगुरतय्सं छकः थःत स्वतन्त्र घोषणा याःगु खः । तर चीनया कम्युनिष्ट सरकारं सन् १९४९ थुकियात थःगु नियन्त्रणय् काल । खने दयेक मदयेक उइगुर व्रि्रोहीतय्सं थःगु जातीय आधिकारया निंतिं सः तयाच्वंगु दु ।

इ न्ह्यानावंलिसे चीन सरकारं थन लँ, उद्योग, प्रशासनिक भवन व एपार्टमेन्ट इत्यादिया विकास ला हया बिल तर उकिया लिसें अन बहुसंख्यक हानतय्गु आप्रवास खुसिबाः वः थें वल अले प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष्ँ रुपं अनया भाषा जाति व संस्कृतिइ लिच्वः लाका यंकल । रायर्टस समाचार एजेन्सी कथं अन च्वंपिं उइगुरतय्सं थःपिं थःगु हे थासय् पिनें वःपिं तायेका च्वनेमाःगु व हानतय्सं सरकारी लगानी व सहयोगया दक्व धयाथें भाग लाका कयाच्वंगु धाःगु दु । थौंकन्हय् सिंच्यांग प्रान्तया कूल जनसंख्याया ४० प्रतिशत हान जुइधुंकल धाःसा ४५ प्रतिशत जक उइगुर ल्यं दनि । अझ राजधानी उरुम्कीइ ला उइगुरत १० प्रतिशत जक जुइधुंकल । सिंच्यांग प्रान्तय् उइगुर जनसंख्या ८० लाख दु ।

More Stories Like this