नेवाः आन्दोलनय् संचारया थाय्

सानुराजा शाक्य

नेपालभाषा प्रति भाषानुरागया कारणं हे नेपालभाषाया पत्रकारिता शुरु जूगु खः । नेपालभाषाया न्हापांगु पत्रिका 'बुद्धधम्म' धर्मादित्य धर्माचार्यं ने.सं. १०४५ निसें १०४६ तक लय्पौ पिकाःगु खः । थ्व लिपा 'बुद्धधम्म व नेपालभाषा' नामं नेपालभाषा साहित्यया ख्यःयात तब्याकाः नेपालभाषायात युनिभसर्टी तक थ्यंकेगु मिसन ज्वनाः पत्रकारिता शुरु याःगु खः । तर थ्व अभियानं निरन्तरता काये मफुत । थ्व धुंकाः ने.सं. १०६७ य् पिदंगु 'धर्मोदय' पत्रिका नं नेपालभाषा साहित्य व बुद्धधर्मयात प्रचार प्रसार यायेगु उद्देश्यं हे पिदन । थुकथं नेपालभाषा साहित्यया उत्थानया ध्येय ज्वनाः नेपालभाषाया पत्रकारिता शुरु जूगु खः ।

०७ सालया परिवर्तन लिपा २०१२ सालय् तिनि समाचारप्रधान पत्रिकाया रुपय् नेपालभाषायात माध्यम यानाः फत्ते बहादुर सिंहं 'नेपालभाषा पत्रिका' पिकाःगु खः । फत्तेबहादुरया नेपालभाषा प्रति मन क्वसाःगु कारणं थः मां भाय्यात थः हे मां कथं भाःपिया जूगु खः । फत्तेबहादुरया मां मदुगुलिं दुःखं च्वनाच्वंगु इलय् नेपालभाषाया महाकवि सिद्धिदास अमात्य झायाः नातां छय्लाःम्ह फत्तेबहादुरयात लँ क्यन- 'बाबु, मां थें तःधंम्ह जगते मनूया सुं हे मदु । सुख दुःख धयागु मनूयात हे जुइगु खः जुयां च्वनि उकी छुं च्यूता तयेमते । छंत बूइकूम्ह मां मन्त खः व आः छ न्ह्याक्व खोसां लिहाँ वइ नं मखुत । झी मांभाय् नं मां हे खः । छं आः मांभाय्या सेवा या छंत गबलें दुःख जुइ मखु ।' थुकथं मांभाय्यात थः हे मां भाःपियाः गुकथं सेवा याये धकाः चिन्तित जुयाच्वंम्ह फत्तेबहादुरयात खसभाषीतसें नेवाः भाय्यात नेपालभाषा धाये दइ मखु थ्व भाषा असभ्य खः धकाः छथ्वः ब्राम्हणवादी चिन्तन दुपिंसं क्वहंयका धाःगुलिं फत्तेबहादुरया नुगलय् थुं मिन । अले उकिया जवाफ गुकथं बी माली धकाः चिन्तित जुयाच्वंम्ह फत्तेबहादुरयात भारतया छम्ह विद्वान स्वामी कृष्णानन्दं 'यदि छिमि भाषा थकायेगु इच्छा दःसा व भासं छगू न्हिपौ पिका' धाःगु खँ खः थें तायाः 'नेपालभाषा पत्रिका' नांया न्हिपौ पिकाल ।

थ्व न्हिपौ देश विदेशया घटनायात नेपालभाषाया माध्यमं न्ह्यःने तयाः नेवाःतय्थाय् दथुइ नेपालभाषायात म्वाका तयेगु भाषिक अधिकार व जातीय अधिकारया निंतिं नेवाःतय्त थनेगु नं खः । गुगु ज्या थौं तक नं दिउगु मदुनि । उलि जक खः कि न्हापा झीगु उद्देश्य भाषाप्रति माया व साहित्य भण्डार जायेकाः नेपालभाषायात जीवित याना तयेगु खःसा थौं वयाः थुलिं जक सीमित मजुल । झीगु आज्जुया ठोस रुप खने दत व खः जातीय भाषिक अधिकार मदयेकं भाषा अनुराग व साहित्यं जक नेपालभाषा ल्यनी मखु उकिया निंतिं नेवाःतय्गु अधिकारयात संविधानं संवोधन यायेमाः व धयागु नेवाःतसें थःगु थासय् शासन याये दइगु नेवाः स्वायत्त प्रदेशया व्यवस्था खः । थुकिया निंतिं नेवाःत आन्दोलित जुयाच्वंगु दु ।

छुं नं आन्दोलनयात सफल याकेगु निंतिं आमसाचारया नं यक्व ल्हाः दु । आमसञ्चारया थीथी विधात मध्यय् प्रिन्ट मेडिया अर्थात छापा पत्रकारिता इलेक्ट्रोनिक्स मेडियाया टेलिभिजन व रेडियोया माध्यमं आन्दोलनया सन्देश आम जनताय् तक अःपुक थ्यंके फइ । लिपांगु जनआन्दोलनयात उत्कर्षय् थ्यंकेगु निंतिं नेपाःया मेडियाया तःधंगु ल्हाः दु । मेडियाया कारणं हे लिपांगु जनआन्दोलनं सफलता काये फुगु धाःसां पाइ मखु । उकिं झीगु मागयात आमजनताया दथुइ थ्यंकाः आन्दोलनया विकास यायेगु निंतिं मेडियाया सहयोगी भूमिकाया मालेज्या झीसं यानाच्वनागु खः । मूल रुपं आदिवासी जनजातितसें ल्ह्वनाच्वंगु जातीय स्वशासन व जातीय स्वायत्तताया आन्दोलनयात सकारात्मक धारय् यंकेत आमसंचारया भूमिका गुकथं दयेकेगु धइगु सवालय् यक्व कमजोरी दनि । नेपाःया आमसंचारय् जातीय स्वायत्तताया बारे म्हो थुकिया विरोधय् अप्वः खँत प्रस्तुत जुयाच्वंगु झीसं वाःचाः । मदनकृष्णिपंसं दयेकूगु 'आमा-२' टेलिफिल्मय् नापं जातीय आधारय् प्रदेश दयेके मजिउ धइगु धापू प्रशारण जुयाच्वंगु दु ।

नेवाःतय्गु सन्दर्भय् धायेगु खःसा नेवाःतय्गु माग नेवाः स्वायत्त राज्य गन नेवाःतसें हे शासन यायेगु अधिकार दइ थ्व सः छुं ई न्ह्यः तक सीमित कार्यकर्ता व नेवाः न्ह्यलुवा दथुइ जक परिचित जुयाच्वंगु खः । तर नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं वंगु जेठ १८ गते नेपालमण्डल बन्दया कारणं नेवाःतय्गु माग नेपाःया फुक्कथाय्या जनतां सिल । थुकिया मू कारण खः मेडिया । जुइफु व बन्दयात मेडियातसें थःथःगु बिचाःया आधारय् अन क्रियाशील पत्रकारतसें सकारात्मक वा नकारात्मक कथं प्रस्तुत यात जुइफु तर उकियात ग्रहण याईपं जनतां थःत छिं कथं चाले यानाः पक्कां काइ । नेवाःतय्गु मागया सवालय् नेवाः भासं पिदनाच्वंगु फुक्क मेडियां सकारात्मक ढंगं प्रस्तुत याःगु झीगु निंतिं सवल पक्ष खः । झी दथुया मेडियां हे थुकियात विवादया विषय दयेकाः चर्चा याःगु जूसा थ्व आन्दोलनयात तःधंगु हानी जुइगु खः । मेडियाय् संलग्न नेवाः पत्रकारतय्त नं नेवाःतसें ल्ह्वनाच्वंगु मागनाप प्रत्यक्ष सम्बन्ध दुगुलिं नं थ्व माग नेवाः पत्रकारतय् निंतिं मंकाः सः हे जुइगु जुल । तर गैर नेवाः मेडियाय् संलग्न नेवाः पत्रकारतय् निंतिं थ्व मागयात थःथःगु ख्यलय् नं दुछ्वयेगु ज्याय् झीत अझं सफलता मदुनि ।

नेपाःया पत्रकारिताय् नेवाःतय्गु स्थान नं यक्व दु । खय्त ला पत्रकारिता व कानुनी क्षेत्र नेपाःया ब्रम्हूतय् निंतिं अग्राधिकार प्राप्त लागा धाःसां जिउ । उकिं गन नेवाः पत्रकारत ज्यामिया रुपय् जक संलग्न जुयाच्वंगु संचार माध्यमं गुगु संचार माध्यमया व्यवस्थापन व मुख्य पत्रकारत गैर नेवाःत दु उज्वःगु संचार माध्यमं आदिवासी जनजातितसें ल्ह्वनाच्वंगु जातीय स्वायत्तताया मागयात बेक्वःगु मिखां स्वयेगु प्रवृत्ति यथावत हे दनि । गैर नेवाःत संलग्न जुयाच्वंगु मेडियाय् स्वयां नेवाःत हे मुख्य हर्ताकर्ता जुयाच्वंगु संचार माध्यमं तकं नेवाःतय्गु जक मखुकि समग्र आदिवासी जनजातिं ल्ह्वनाच्वंगु मागयात नं उचित थाय् बिउगु मदुनि । थुकिं नं क्यं कि झीगु आन्दोलन अझ नं फुक्क ख्यःया नेवाःतय्त थने फइगु अवस्थाय् तक विकास मजूनि ।

More Stories Like this