भाषिक अधिकार मबीत जुयाच्वंगु षडयन्त्र

नरेशवीर शाक्य

मुलुक न्हूगु संविधान निर्माणया प्रकि्रयाय् दु । गण्तन्त्र नेपाः दुने देय्या बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्गु हक अधिकार संविधानं सुरक्षित याइ धयागु आशा जुयाच्वंगु दु । थःपिनिगु जातीय म्हसीका लिसें थःपिनिगु भाषा जाति संस्कृतिया अधिकारया निंतिं आः हाकनं आन्दोलन यायेम्वाःली धयागु मान्यता जुयाच्वंसां आम जनता सन्तुष्ट जुइ फयाच्वंगु मदु । संविधान निर्माणया प्रकि्रया दुने जुयाच्वंगु थीथी समितिया छलफलया खँत बुलुहुँ सार्वजनिक जुइगु क्रमय् थुज्वःगु आभास ब्वलना वःगु खः ।

आःया मुलुक संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र जुइगु खँ निश्चित खः । तर थ्व संघ भाषा जातिया आधारय् निर्माण जुइ मजिउ धयागु खँयात यथास्थितिवादीतय्सं ल्ह्वना हे च्वंगु दनि । भाषा जातिया नामय् संघ निर्माण जुल धाःसा मुलुक विखण्डनय् वनीगु भ्रामक बिचाः पित बियाच्वंगु दु । थीथी राजनैतिक पार्टीतय्सं नं थःपिनिगु धारणा प्रस्ट कथं तये फयाच्वंगु मदुनि । भाषा व जतिया आधारय् संघ निर्माण जुइ मजिउ धयागु धारणा पार्टीगत रुपं मवःनिसां पार्टीया शीर्षस्थ नेतातय्सं विशेष यानाः गैर जनजातितय्सं न्ववाना हयेधुंकूगु दु । संविधानसभाया बैठकय् 'सांस्कृतिक व सामाजिक ऐक्यबद्धताया आधार निर्माण समिति'या प्रारम्भिक मुँज्याय् ब्वति काःपिं मनूतय्सं आः हाकनं खस नेपाली भाषायात हे सरकारी ज्याखँया भाषा यायेमाः धयागु बिचाः पित बियाच्वंगु दु ।

दकलय् न्हापां थ्व भाषायात संवोधन यायेगु नांया निक्र्योल जुइमाः । नेपाः देय् दुने ल्हाइगु फुक भाय् हे नेपाली भाषा खः । उकिं नेपालीभाषा धकाः खस नेपालीभाषायात जक संवोधन यायेगु पाय्छि मखु । थुकिया नीति हे दयेमाः । तामांग गुरुङ थारु आदि भाषा फुक्क हे नेपालीभाषा जूगु कारणं थःपिनिगु भाषायात नं नेपाली भाषा धकाः संवोधन यायेगु अधिकार थुमित दयेमाः । अथे हे आःया खस नेपालीभाषायात न्हापा गोर्खा भाषा धायेगु यानातःगु ऐतिहासिक प्रमाण नं दु । न्हापा थुगु भाषां पिदनीगु पत्रिकायात 'गोर्खापत्र'या नां बियाः थौं तक नं गोर्खा भाषीतय्सं थःगु प्रमुख मुखपत्रकथं हे कयाच्वंगु दनि । उकथं हे थ्व भाषां सफू पत्रिका पिथनेगु निंतिं राज्यस्तरं गोर्खा भाषा प्रकाशन समिति धकाः सफू पिथनेगु ज्या याइगु नं पुलां मजूनि । उकिं पंचायत शासनया प्रवृत्ति कथं छगू भाय् छगू संस्कृतिया नामं मेमेगु भाय् व संस्कृतियात दमन यायेत छ्यलातःगु नांयात आः नं यथास्थितिबादीतय्सं छ्यलाच्वंगु व थ्वहे भाय्या वर्चश्व ल्यंकेत षडयन्त्र यानाच्वंगुपाखे सकल आदिवासी जनजाति व भाषिक अधिकारकर्मीत सचेत जुइमाःगु दु ।

आःया परिवेशय् सम्पर्क भाय्कथं खस नेपालीभाषायात नालेफइ थें ज्याखँया भाषाकथं थुकियात मान्यता बीगु धयागु हाकनं थ्वहे खसभाषाया एकाधिकारयात स्वीकार यायेगु जूवनी गुकिं नेपाःया अनेकौं मातृभाषाया उत्थान हाकनं लिउने लाःवनी । देय्या फुक्क भाषायात समान विकासया अवसर बीमाःगु खँय् शंका मदु अले राज्यं नं थ्व नीतियात नाले हे माः । आः सरकारी ज्याखँया भाषा खस नेपाली हे खः धकाः किटान यायेमाःगु नं आवश्यकता हे मदुनि । मुलुक संघीय गणतन्त्रय् प्रवेश जुइवं हे थ्व भाषाया समस्या थःथःगु संघया आवश्यकताकथं संवोधन जुइगु कारणं आः विवाद ब्वलंका च्वनेमाःगु आवश्यकता मदु । आः सरकारी ज्याखँया भाय् खस नेपाली भाषा धायेगुया अर्थ भाषा व जातिया नामय् संघीयता निर्माण जुइ फइमखु धाइपिनिगु धापूयात बः बीगु खः ।

आःया परिवेशय् छगू हे भाय् जक सरकारी ज्याखँया भाय् जुइमाः धयागु मान्यता नं मदु । छगू स्वयां अप्वः सरकारी ज्याखँया भाषा जुइ फइगु उदाहरण विश्वया आपालं विकसित देशं बियाच्वंगु दु । नेपाः थेंज्याःगु विविध भाषाभाषीतय्गु देशय् थ्व जुइ हे माः । तर खस अधिनायकवादीकतय्सं मेमेगु भाषायात मान्यता बिल धायेवं थःपिनिगु भाषाया अधिनायकत्व न्हनावनी धयागु मान्यतां हे मॆमेगु भाषायात उचित स्थान मबीगु याना वयाच्वंगु खः ।

खस नेपालीभाषाया अधिनायकवादया कारणं आदिवासी जनजातिया आपालं विद्वानवर्ग नं थ्व भाषाप्रति आशक्त जुइत बाध्य जुयाच्वंगु दु । आदिवासी मूलया मनूत थीथी संघ संस्था व प्राध्यापनय् संलग्न जुयाच्वंगु व थ्व भाषा हे थुमिगु रोजीरोटी जुयाच्वंगु कारणं खस नेपालीभाषायात सिमान्त दुने यंकेत थुपिं तयार मजुसे खस नेपालीभाषाया समर्थनय् वनाच्वंगु खनेदु । थःगु मातृभाषा प्रति आशक्त जुइ मफुपिं मनूतपाखें नं आः मातृभाषा अधिकारया आन्दोलनय् न्ह्यानाच्वंपिं मनूत होशियार जुइमाःगु खनेदु ।

भाषा जातिया उत्पीडनया कारणं हे मुलुकय् जनआन्दोलन जुगुखःसा थुकि आदिवासी जनजातितय्गु ब्यापक ब्वति दुगु खः । थुकिया हे लिच्वः कथं परम्परागत शक्तिकेन्द्र धयातःगु राजसस्था तकं अन्त जुया वनेधुंकूगु दु । तर अथे खःसां राज्यशक्तिइ च्वनाच्वंपिं मनूत अझ नं छगू जाति व वर्गयापिं जक जुयाच्वंगु कारणं भाषिकरुपं अझं जनजाति व आदिवासीतय्त उत्पीडनय् लाकेमाः धयागु मान्यता थुमिके दनि । थ्व आः छुं नं हालतय् स्वीकार जुइगु स्थिति मदु । आः नं न्हापाया संविधानय् थें मातृभाषाया माध्यमं शिक्षा धयागु प्रावधान जक न्ह्यने हयाः हाकनं छकः देय्या आदिवासी जनजातितय्त धोका बीगु ज्याया शुरु थ्व 'सांस्कृतिक व सामाजिक ऐक्यबद्धताया आधार निर्माण समिति'या सहलह धकाः क्यना हयेधुंकूगु दु । थःपिनिगु अधिकार सुरक्षित मजुइगु संविधान आःया नेपाःमितय्सं मालाच्वंगु मखु धयागु सन्देशयात आः हे सकसिनं थुइके फत धाःसा जक न्हू संविधानया उपादेयता दइगु खँ सकसिनं वाःचायेकेमाः ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this