इतिहासपाखें नेवाःतसें गुकथं सयेकेगु

सानुराजा शाक्य

मल्लकालिन नेपालमण्डलय् नुवाकोट केरुङ मार्ग जुयाः भोटनाप व्यापार यायेगु मू मार्ग खः । नुवाकोटय् मल्ल जुजुपिंसं केन्द्रपाखें हे प्रतिनिधि मार्पुत शासन याइगु जुयाच्वन । नुवाकोट उबलय्या कान्तिपुरया आर्थिक व सैनिक दृष्टिकोणं नं महत्वपूर्ण लागा खः । पृथ्वीनारायण शाहं नेपालमण्डलया स्वनिगलय् हमला याये न्ह्यः स्वनिगःया छचाःख्यरं च्वंगु नेपालमण्डलया लागात कब्जा यानाः स्वनिगःयात घेरे यायेगु नीति ज्वन । थुकिया न्हापांगु पलाः वि.सं. १८०० य् पृथ्वी नारायण शाहं नुवाकोटय् हमला यात । तर स्वनिगःया फुक्क मल्ल जुजुपिं छप्पँ जूगुलिं सफल मजू । नुवाकोट आक्रमण असफल जुइवं पृथ्वीनारायण शाहं निता खँय् ध्यान बिल । छता गोरखा सेनाया सशक्तीकरण व मेगु मल्ल जुजुपिनि दथुइ ल्वापु तच्वयेकेगु । थुकिया लिच्वः कथं यल व येँया जुजु भार-दारपिनि ल्वापु व ख्वपया रणजीत मल्लयात साँखु चाँगु निसें दोलखातक त्याकाः ख्वपयात बीगु लोभ क्यनाः निक्वःगु नुवाकोट आक्रमण ने.सं. १८०१ य् यानाः त्याकल । थ्व आक्रमणयात पृथ्वीनारायण शाहया रणनीति कथं हे यल व ख्वप मौन च्वना बिल मात्र जयप्रकाश मल्लया सेनां जक ल्वाये माल । गोरखां हानं आक्रमण याइ तिनि धकाः वाःचाःसां उकथंया तयारी मल्ल जुजुपिंसं नं मयाःगु खनेदत ।

नुवाकोट बुइधुंकाः नेपालमण्डलया पूर्वी लागात साँखु चाँगु नगरकोट नाल्दुम दोलखा नं त्याकल । थ्व त्याःगु लागा खः थें च्वंक ख्वपया जुजु रणजीत मल्लयात बिल । गुकिं यानाः मल्ल जुजुपिनि दथुइ अन्तरविरोध तच्वल । लिपा नेपालमण्डलया प्रमुख किल्ला किपुली नं गोरखां वि.सं. १८१४ जेष्ठ १९ गते न्हापांखुसी आक्रमण यात तर थ्व आक्रमण किपूया जनताया प्रतिरोध व येँ यल व ख्वपया जुजुपिंसं नं थ्व ल्वापुइ गोरखाया विरुद्ध सेना छ्वया बिल । गुकिं यानाः पृथ्वी नारायण शाहया सेनापति कालु पाण्डे किपुलिं कयेकाहःगु वाणं सित । थ्व आक्रमणय् गोरखाया सेनायात तःधंगु क्षति जुल । किपूया लडाकुतसें पृथ्वीनारायण शाहयात पाले हे त्यंगु खः मेम्ह लडाकुं जुजुयात स्याये मत्यः धाःगुलिं त्वःता बिल । थ्व आक्रमणय् नेवाः राज्यत फुक्कं छप्पँ जुयाः गोरखाया विरुद्ध ल्वाःगुलिं गोरखा बांमलाक बुइमाल । अले बुनाः लिहां वन । सीपिं गोरखा सेना व घाःपाः जूपिंत थःगु थासय् यंकेत नेवाः सेनां सहुलियत बिल । गोरखा सेनां स्वनिगःया शिवपुरी व काभ्रे त्याका यंकल । मकवानपुर नं त्याकाः स्वनिगःया पहाडी लागात नं धमाधम त्याका यंकल ।

उबलय् नेपालमण्डलय् स्थायी सेना मदुगु खनेदु । छुं भचा नगरकोटी सँय् व खसतय्त हे सेनाय् छ्यलातःगु जुयाच्वन । नेवाःत फौजी मजुइगु चरित्र न्हापांनिसें हे खः ला वा नेवाःत सेनाय् वने लःलः मधाःपिं खः । सुनां नं पिनं आक्रमण याःवल धाःसा फुक्क ल्याय्म्हत मुनाः ल्वाः वनीगु जुयाच्वन । किपूया आक्रमणय् नं थुकथं हे नेवाः ल्याय्म्ह मुनाः ल्वाः वंगु खः । तर थ्व तालिम प्राप्त स्थायी सेना मखुगुलिं छकः निकः ल्वाः वनेत वइ तर बारम्बार वनेगु सम्भव मदुगुलिं लिपा गोरखां निक्वःगुखुसी नं किपुली आक्रमण याःबलय् पिनं नेवाःतसें ग्वाहालि याः मवंगु जुइफु । नापं नेवाः जुजुपिनि दथुइ बेमेलया कारणं नं ग्वाहालि याः मवन । पृथ्वीनारायण शाहं नाकाबन्दी तयातःगुलिं नं जनतां नेवाः जुजुया पक्षय् ल्वाः वनेत इच्छा मक्यन । तर किपूया जनता सु बुराबुरी सु मिसामस्त फुक्क मिले जुयाः गोरखानाप ल्वात । थ्व पालय् किपूया किल्ला बल्लाःगुलिं नं किपूया जनतायात साथ बिल उकिं हानं गोरखाया सेना बुइमाल तर किपूया तःधंगु नोक्सान जुल । व धुंकाः किपूया जःखःया फुक्क लागा पृथ्वीनारायण शाहं त्याकाः किपूया विरुद्ध कडा नाकाबन्दी तया बिल । थुखे स्वनिगःयात हे तःधंगु नाकाबन्दी यानाः अत्यावश्यक सामान पना बीवं जनतां सह याये मफुत । गुकिं यानाः जनताया मनय् थ्व जुजुपिनि राजनीति खः मल्ल जुजु जूसां वा शाह जुजु जूसां जनता ला थःगु ज्या यानाः हे नयेमाः । थुकथं चि मल्ता मदयेकाः गुलि च्वने फइ । थ्व नाकाबन्दी बारे उबलय् ने।सं। ८८३ य् रामायण सफू च्वःम्ह छम्ह मनुखं पुष्पिका वाक्य थुकथं च्वयातःगु दु - गोर्खाया जुजु पृथ्वीनारायण शाहं नेपाल बाहेकया दक्व थासय् राज्य यानाः दक्व लँ पनाः कपाय् छपु चि छकू हे छ्वया महल । अय्ताछि चिया छम्वः थ्यन । सुनानं चि न्यानाः नये मफुत । मल्ता चाहिं दांछिया खुगः न्हय्गः जक वल । कपाय् चाहिं छम्वःया छतोला जक वः । सकस्यां वसः भ्वाथः जुल । थ्व खँत थौं इतिहासया पानाय् जक सीमित दु । थ्व खँ लुमंकाः हानं न्हापा थें हे नेपालमण्डल दयेकाः मल्ल राज्य दयेकेमाल धइगु मखु । राज्य पुनर्संरचना यानाः नेपाःयात संघात्मक व्यवस्थाय् यंकेत संविधान च्वयाच्वंगु इलय् नेवाःतय्गु स्वनिगःनाप स्वानाच्वंगु ऐतिहासिक कालंनिसें निरन्तर रुपं नेवाः लागा जुयाच्वंगु थासय् नेवाः स्वायत्त प्रदेशया मागयात नेवाःतय्गु माघ ३ या प्रदर्शन व जेष्ठ १८ या बन्दं राष्ट्रिय मुद्दाया रुपय् स्थापित यायेधुंकल । नेपालमण्डलय् च्वंपिं नेवाःत छप्पँ जुयाः च्वने फत धाःसा नेवाःतसें थःगु राजनीतिक अधिकार काये फइ धइगु संकेत कथं कायेमाः धकाः जक इतिहासया थ्व खँ लुमंका तयेमाःगु खः ।

उगु इलय् जूगु नाकाबन्दीया मनोवैज्ञानिक लिच्वः थौं नं नेवाःतय् दथुइ दु । उकिं संघीय प्रदेश कथं नेवाः प्रदेश दयेकल धाःसा छिमेकी प्रदेशतसें झीत नाकाबन्दी यानाः म्वाये मफयेका बी धइगु भ्रम सायद उबलेनिसें लानाच्वंगु मनोवैज्ञानिक लिच्वः जुइफु । थुज्वःगु भ्रमयात चीकाः नेवाः स्वायत्त प्रदेशया औचित्यतायात नेवाःतय्सं थुइकेगु कुतः मयासे थुकथंया पुनर्संरचनाया सम्भावना मदु धकाः उपेक्षा यायेगु मात्र नेवाःत थःगु राष्ट्रिय दायित्वं पलायन जुइगु खः ।

More Stories Like this