अमेरिकाय् अफिसियल भाय् मदु

विनोद साय्मि आल

'देय्या गथे धर्म दइ मखु अथे हे देय्या भाय् नं दइ मखु ।'

'राज्यं गुगुं नं भाय्यात ज्याखँया भाय् धकाः ल्यया बीगु प्राकृतिक मखु ।'

मनू स्यायेगु सिबें तसकं तःधंगु अपराध धइगु गुगुं जाति न्हंकेगु स्वइगुं भाषा स्यायेगु स्वइगुं तजि- लजि स्यायेगु खः । थुज्वःगु ज्या अनेक षडयन्त्र यानाः व्यक्ति पुचः बल्लाःगु यक्व ल्याखय् दुगु जातिं बाय् भाषीं म्हो ल्याखय् दुगु जातियात यायेगु सम्भावना यक्व दु व यानाच्वंगु नं झीसं थ्व संसारय् खना हे च्वना ।

नेपालय् शाह वंशं थ्व हे नीति कयातःगु खः गुगु पंचायत व्यवस्थाय् थ्यंकाः छगू भाषा छगू संस्कृति छगू धर्म छगू भेषया नाराय् हिला वन । न्हूगु नेपालय् हाकनं छकः खय् नेपाली भाय् सरकारी ज्याखँया भाय् धकाः न्हूगु नेपाःया संविधानय् च्वकाः नेपालय् अझं भाषिक असमानता ब्वयाः पंचायती भाषा नीतिया पहः क्यनेत्यंगु दु । जनजाति व मधेशीतय्त राज्यं यःसां मयःसां खय् भाय् क्वचिनेत्यंगु दु । इलय् हे थ्व खँ वाःचायेके । नेपालय् नेवाःतय्सं मेपिंसं स्वयां यक्व हे भाषा आन्दोलन यात आः हाकनं छकः नेवाःतय्सं हे निर्णायक आन्दोलनय् न्ह्यलुवा जुयाः ज्या याये मालीगु ई वःगु खनेदु ।


नेपालय् भाषिक असमानता

नेपाः बहुजातीय बहुभाषिक बहुधार्मिक बहुसांस्कृतिक विशेषतां युक्त देय् जूसां अन्तरिम संविधान २०६३ स 'देवनागरी लिपिमा नेपाली भाषा सरकारी कामकाजको भाषा हुनेछ' धकाः च्वयाः न्हूगु नेपालय् नं खय् नेपाली भाय् सकलें जनजाति व मधेसीतय्त क्वचिनेगु कुतः याये धुंकूगु दु ।

२४० दँ तक नेपाःया जनजाति मधेशीतय्त खय् भाय् क्विचंगु कारणं थनया जातजातितय्सं थःगु भाय् बुलुहुँ त्वःता वनेमाःगु खः । थुकथं हे राज्यं भाषाय् भेदभाव याःगु कारणं जनजातितय्सं थःगु मांभाय् बुलुहुँ त्वःता वनेत बाध्य याःगु खँयात ल्वमंकाः गुलिस्यां जनजातित थःपिंसं हे थः मस्तय्त मांभाय् मल्हाकूगु कारणं मांभाय् तना वनाच्वंगु खः धकाः तर्क तयेगु यानाच्वन । उमिसं थथे धायेगु याइ - 'जातजातितय्सं थः मस्तय्त थःगु भाय् मस्यनेगु जातजातितय्गु हे कमजोरी खः स्वयातं दोष बियां उमिगु कमजोरी त्वपुइ फइ मखु । सुं जाति वयाः छिमिसं छिमि मस्तय्त छिमिगु मांभाय् स्यने मते धाःगु मदु थें ।' थः मस्तय्त थःगु मांभाय् मस्यनेगु नं भाय् तनीगु छता कारण खः तर राज्यं हे भाषाय् याःगु भेदभावया कारणं थ्व अवस्था वःगु सत्ययात ल्वमंकेगु नं पाय्छि धाःसा मखु । गबलय् राज्यया दक्व अंग हे भाषिक असमानताया ज्याभः जुया बी उबलय् जातजातिं त्वाकः जुयाः चुपिं थःत लाकीगु घाः फयेगु सिबे मेगु उपाय मदु । मेगु उपाय धइगु भाषिक असमानताया हे विबरुध्द जातजातिं नं हतियार ल्ह्वनेगु खः । थुकथं संविधानय् खय् नेपाली भाय् हे सरकारी ज्याखँया भाय् धायेगु धइगु हे राज्यं जनजाति वा मधेशीतय्त छिमिसं थः मस्तय्त छिमि मांभाय् स्यनेगु स्वयां खय् भाय्यात अप्वः मू बिउ धाःगु खः ।

खय् भाय् व देवनागरी लिपि सरकारी ज्याखँय् छ्यलेगु जुइ धायेवं हे खय् भाय् व देवनागरी लिपि नेपालय् दकलय् च्वय्या तगिमय् च्वंगु भाय् अले मेमेगु जातजातिया लिपि व भाय् चाहिं क्वय्या तगिमय् च्वंगु भाय् धकाः राज्यं चाःहीकाः परिभाषित याःगु जुल । देय्या गथे धर्म दइ मखु अथे हे देय्या भाय् नं दइ मखु । गथे सुनानं थःगु धर्म मेपिंत क्वचिने मजिउ अथे हे सुयागुं भाषा संस्कृति भेषभुषा नं मेगु जातियात क्वचिने मजिउ । थुज्वःगु क्वचिनेगु कुतः न्हूगु नेपालय् नं जुयाच्वंगु झीसं खनाच्वना । थ्व झ्वलय् आः थथें ल्यहेँबुयाः थहां वयाच्वंगु छता भाय् खःसा मेगु दौरा सुरुवाः खः । छु नेपाःया मधेशीं मधेशी वसः पुनेवं व नेपाःमि मजुल ला छु शेर्पां शेर्पा वसः पुनेवं व नेपाःमि मजुल ला

पंचायतकालया आज्जु धइगु नेपाःयात खय् भाय् खय् वसः व खय् संस्कृतिया देय् दयॆकेगु खः । थज्याःगु हे बिचाः थौ न्हू नेपाः दयेके धकाः वःपिं गुलिं मनूतय्के नं अझं खने दनि । नेपाःया संविधानय् हे खय् भाय् व देवनागरी लिपियात सरकारी ज्याखँया भाय् धकाः च्वये धुनेवं कन्हय् नेपाःया राष्ट्रपति प्रधानमन्त्री मन्त्री सांसद जुइत खय्भाय् मसः गथे धाये दइ अले खय् नेपाली भाय् मसःसा गथे नेपाःया छम्ह योग्यम्ह मनू जुइ फइ थुकथं नेपाःमितय्गु योग्यतायात दाना स्वयेगु ज्या वया क्षमता सिबें नं वं खय् भाय् खय् पहः वयेक न्ववाये फु लाकि मफु धइगुली आधारित यायेत्यंगु दु ।

थुकथं संविधानय् 'सरकारी ज्याखँया भाय् नेपाली जुइ' धाःगु धइगु तप्यंक मखुसें चाःहीकाः नेपाःया दकलय् तःधंगु भाय् खय् भाय् हे खः उकिं सकस्यां अनिवार्य कथं थ्व भाय् सयेके हे माः धायेत्यंगु खः । भाषिक असमानताया खँ ल्ह्वनेबलय् झी जनजाति व मधेशीतय्त साम्प्रदायिक धायेगु याः । भाषाया खँ स्वयेबलय् म्वाःमदुगु व बःचाधंगु खँ थें च्वं तर थुकी हे झीत गः कियाच्वंगु यक्वस्यां मचाःनि । असमान भाषा नीतिं आः थथें हे ला गुगुं भाय् सी मखु तर वइगु नीदँ स्वीदँ लिपा बुलुहुँ उकिया लिच्वः खने दयावइ । २०४६ सालया संविधानय् वहे सरकारी ज्याखँया भाय् खय् भाय् जुइ धकाः च्वःगुलिं हे जेष्ठ १८ य् येँ मनपाय् नेपालभाषा छ्यले मदु धकाः सर्वोच्चं आदेश बिउगु खः । कन्हय् थुकथं हे न्हूगु नेपाःया संविधानय् नं सरकारी ज्याखँया भाय् खय भाय् जुइ धकाः च्वयाः जनजातियात लखय् मिखा कंकेत्यंगु दु ।


भाषिक समानताया नाटक

नेपाःया इतिहासय् गबलें नं जातीय भाषिक धार्मिक सांस्कृतिक समानता मदु । नेपालय् भाषिक समानता मदुसां उबलय्या श्री ५ या सरकारं नेपालय् दक्व भाषा समान खः धायेगु व क्यनेगु धाःसा मत्वःतू । पंचायतकालय् हप्ताय् छक्वः ३० मिनेटया 'फुलवारी कार्यक्रम' बियाः जूसां देशय् भाषिक समानताया भ्रम बियातःगु खः । पंचायत क्वःदलाः २०४६ सालय् बहुदलीय प्रजातान्त्रिक व्यवस्था वःबलय् मांभासं ५ मिनेटया समाचार बियाः भाषिक समानताया मेगु फय्गं न्यायेकल । अझ संस्कृत भाषा नापं समाचार बीकाः जनजाति व भाषाभाषीयात ही चायेकल । थुकथं हे हाकनं छकः झंगः लायेगु ज्या 'देवनागरी लिपिमा नेपाली भाषा सरकारी कामकाजको भाषा हुनेछ' पाखें जुइत्यंगु दु । छुं मखुथें च्वंगु थ्व पलाः कन्हय्या सन्ततिया निंतिं तःधंगु पंगः जुइ । न्हूगु संविधान कन्हय्या निंतिं दयेकेगु खः कन्हय्या न्हूगु नेपालय् सुयां भाय् स्वइतं क्वचिनाः गथे न्हूगु नेपाः जुइ फइ ?

नेपाः थौं गणतन्त्रमय जुइधुंकूगु दु । नेपालय् असमानताया छ्यं जुयाः राज यानाच्वंपिं शाहत न्हनेधुंकूगु दु । छगू भाषा छगू धर्म छगू संस्कृति छगू भेषभुषा अले छम्ह जुजु धइगु नीति दुपिं शाहवंश नेपालय् मदये धुंकूसां अन्तरिम संविधानय् खय् भाय् च्वय् व मेमेगु जातजातिया भाय् क्वय् यानाः शाहतय्गु जातिवादी नीति धाःसा नाला हे च्वंगु दनि । भाय् न्ह्याम्हसिया जूसां व छगू अमूल्य सम्पत्ति खः । सकसितं थःथःगु भाय्या माया दइ । सुनां नं स्वइगुं भाय् तःधं तायेकेगु वा स्वइगुं भाय् चीधं तायेकाः नुगलय् स्याकेगु ज्या याये मजिउ । उकिं न्ह्यागु जातिया भाय् जूसां व भ्वय्बलय् थें छगः हे खासिं वःगु कवाफ जुइमाः । छता थःत मेता फ्विगंयात धकाः ब्यागलं ब्यागलं खासिइ दयेकाः साःगु व मसाःगु निता कवाफ थें निता कथं तःधं व चीधं भाय् जुइ मजिउ । खय् नेपाली तामाङ्ग नेपाली गुरुङ्ग नेपाली मैथली नेपाली भोजपुरी नेपाली शेर्पा नेपाली नेपालभाषा नेपाली न्ह्यागु हे नेपाली भाय् जूसां छगू हे खासिया कवाफ थें जुइमा । छगू्यात सरकारी ज्याखँया भाय् धकाः तक्मा घाकेगु व मेगुयात लाकमं च्वायेगु याये मजिउ ।


अमेरिकाय् अफिसियल भाय् मदु

अमेरिका गन ८२ प्रतिशत जनताया मांभाय् इङ्गलिस खः अले संसारया आपालं देसय् इङ्गलिसयात माध्यम भाषा कथं नालातःगु दु । अथे जूसां अमेरिकाय् इङ्गलिस भाय् उमिगु सरकारी ज्याखँया भाय् मखु । अथे धकाः अमेरिकाय् इङ्गलिस भाय्या इज्जत चीधं मजू अमेरिकाय् इङ्गलिस भाय्या आवश्यकता व इज्जत तसकं तःधं । मात्र थुलि हे खः कि अन गुगुं नं भाय्यात अफिसियल व नन् अफिसियल धकाः ब्वथला तःगु मदु ।

थुकिं छु सीदु धाःसा सरकारी ज्याखँया भाय् जूसा जक जनतां नाला काइगु व मजूसा नाला मकाइगु धइगु मखु । अमेरिकाय् इङ्गलिस अफिसियल भाय् मजूसां न्ह्याथासं इङ्गलिस भाय् छ्यलाच्वंगु दु । पाःगु थुलि खःकि राज्यपाखें संविधानय् भाषाया नामय् भेदभाव यानातःगु मदु । संविधानय् हे स्वयागुं भाय्यात जक थाय् बियाः मेमेगु भाय्यात चीधं तायेकेगु ज्या जक राज्यपाखें याये मजिउ ।


हिन्दीया कारणं भारतय् संघर्ष

भारतय् अफिसियल भाय् हिन्दी व इङ्गलिस यानातःगु दु । भारतय् थःथःगु प्रान्तय् थःथःगु अफिसियल भाय् दु । गथेकि नेपाली भाय् सिक्किम वेष्ट बंगाल व आसामया अफिसियल भाय् खः । तमिलनाडु प्रान्तय् तमिल मुक्कं छगू भाय् अफिसियल भाय् खः । जम्मु कास्मिर प्रान्तय् कास्मिरी उर्दु व दोर्गी अफिसियल भाय्त खः । भारतय् हिन्दी भाय्यात अफिसियल यानाः मेमेगु मांभाय्यात अपमान याःगुलिं अन भाय्या संघर्षत जू । हिन्दीयात अफिसियल भाय् यात धकाः तमिल- नाडुइ दकलय् न्हापां मुख्यगु संघर्ष जुल । अथे हे हिन्दीयात अनिवार्य अफिसियल भाय् याःगुलिं भाय्या संघर्ष नापं तुं महाराष्ट्र व कर्नाटक प्रान्तया दक्व शिक्षण संस्थाय् स्थानीय भाय् अनिवार्य यानाबिल ।


भाय् थम्हं ल्ययेगु खः राज्यं क्वचिनेगु मखु

भाय् नं धर्म थें गुगुं तःधं गुगुं चीधं जुइ मखु । चाहे व इङ्गलिस थें आपालं देसय् छ्यलीगु भाय् जुइमा वा २४० दँ तक जनजाति व मधेशीतय्त क्वचिनातःगु खय् भाय् जुइमा । क्यबया स्वांमा थें उतिग्यंक सासः ल्हाये दयेमाः भाय्तय्सं । प्रकृतिं थें न्ह्यागु भाय्यात नं उतिग्यंक लः फय् चूलाकेमाः । सुयां थः च्वयेगु ब्वनेगु भाय् ल्यये माल धाःसा वं थःगु नुगलं यःथें ल्यये दयेमाः । सुनां नं स्वइतं च्वये ब्वनेगु बाय् ज्याकुथी छ्यलेगु भाय् धकाः राज्यं ल्यया बी मजिउ । ई कथं सकतां हिलावनी । भाय् नं थुकिं तापाये फइ मखु । थौं इङ्गलिसया थासय् कन्हय् मॆगु भाय् वयेफु । थौं खय् नेपाली भाय्या थासय् कन्हय् मेगु भाय् वयेफु । अथे धकाः खय् भाय्या अपमान यानागु मखु । वयागु थाय् थःगु हे दु ।


क्वचाः खँ

राज्यं नेपाःया सकलें जनजातिं ल्हाइगु भाय्यात उतिग्यंक मू बी फयेकेमाः । गुगुं नं भाय्यात राज्यं सरकारी ज्याखँया भाय् धकाः उच्च थाय् बियाः मेमेगु भाय्यात चीधं तायेकेगु ज्या याये मजिउ । मनुखं थःत थःगु थासय् देसय् विदेसय् सम्पर्क यायेत माःगु भाय् ईया आवश्यकता कथं थःगु इच्छा कथं ल्यया काइ । स्वंगू भाषा सयेकेगु ला निगू सयेकेगु ला व गुंगू भाय् सयेका कायेगु व वयागु व्यक्तिगत बिचाः खः । वं भाषा ल्यया कायेगु थल जक छगः हे जुइमाः गुकी नेपालभाषा नेपाली तामाङ्ग नेपाली गुरुङ्ग नेपाली मैथली नेपाली भोजपुरी नेपाली खय् नेपाली आदिया नापं अंग्रेजी स्पेनिस फ्रेंच जर्मन हिन्दी आदि सकतां भाय् दइ । छगू हे देय्या भाय्यात उच्च भाय् व मेगु भाय्यात ज्या लगे मजूगु जनजाति व मधेशीया भाय् धकाः ब्वथले मजिउ । ई कथं थःथःगु संघय् थःत माःगु भाय् छ्यला वनी सयेका वनी संघं थःत माःकथंया नीति नियम दयेका वनी । थुकथं गुगुं नं कथं असमानताया चिं हुया छ्वये फुसा नेपाःया भाषा नीति संसारया मेमेगु देय्या निंतिं नं दसु जुया बी ।

gibinod@yahoo.com

More Stories Like this