छगू भाषं जक जुयाच्वंगु प्रचारं लिच्वः पिदनी मखु

नरेशवीर शाक्य

विश्व कोरोना भाइरसया आक्रान्तं त्राहीत्राही जुयाच्वंगु दु । थ्व भाइरस नेपाःमितय्त प्रभावित मयायेमा धकाः नेपाः सरकारं नं माःकथं कुतः न्ह्याकाच्वंगु दु । राज्यया फुक्क हे बजेट क्वपाला थुकिया रोकथामया निंतिं प्रचार प्रसार यानाच्वंगु दु । मुलुकयात लकडाउन हे यानाः तमाम आर्थिक गतिविधि ठप्प यानातःगु दु । तर सच्छिगु न्ह्यसःया छगू न्ह्यसः थ्व कुतः आम सर्वसाधारणं थुइगु भाषां जुया च्वंगु दु ला ? सरकारं छगू हे भाषं जक यानाच्वंगु प्रचार प्रसार बहुभाषिक देय्या जनतां थुयाच्वंगु दु ला?

सरकारं याःगु फुक्क कुतः छगू हे भाषं जक प्रचार प्रसार जुयाः नेपाःमितय्गु संविधान प्रदक्त हक अधिकार हनन जुयाच्वंगु दु । नेपाःया संविधानं नेपालय् न्ववाइगु फुक्क मां भाय् नेपाःया राष्ट्रिय भाय् खः धकाः अधिकार प्रदक्त जुइइधुंकाः नं संविधान कार्यान्वयन यायेमाम्ह सरकारं थुकियात वेवास्ता यानाच्वंगुया छगू ज्वलन्त आधार वर्तमान सरकारं यानाच्वंगु गतिविधियात काये फइ ।

कोरोना भाइरस विश्वया निंतिं हे अप्रत्यासित अले अति हे म्हो इलय् थ्व विश्वय् न्यना वनाः थुकिं झिद्वलं मयाक मनूतय्गु प्राण काये धुंकूगु दु । लखौं मनूत संक्रमित जुयाः वासः याकाच्वंगु दु, उकिं थुकिं सीपिनिगु ल्याःया ग्राफ थहाँ वनीगु निश्चित दु । नेपाः दुने नं कोरोना भाइरसया संक्रमिततय्गु ल्याः अप्वया वनाच्वंगु दु । संक्रमितया शंका जुयाच्वंपिं सीना च्वंगु दु तर आः तक्क थ्व हे भाइरसया कारणं मृत्यू जूगु खः पुष्टि मजूनी । थ्व हे कारणं कोरोणा भाइरसया संक्रमणप्रति सकलें अझं होशियार जुइमाःगु आवश्यकता दनी । झीसं थुगु भाषां थुकियात अझं थुइकाः आम जनताया प्राण बचे यायेमाःगु दु ।

छुं नं समस्याया समाधान समस्याग्रस्त समुदायस थ्यंकेत ताः मलात धाःसा उकिया प्रभावकारिता बारे न्ह्यसः ब्वलनीगु स्वभाविक हे खः । सरकारपाखें कोरोनो भाइरसया असरयात कयाः न्ह्याक्वः हे प्रचार याःसां, न्ह्याःगु हे ऐन नियम दयेकूसा उकिया पालन यायेत, खँ थुइकेत सम्बन्धित मनूतय्गु न्ह्यपुइ खँ दुहाँ वनेमाः । कोरोना भाइरस, लकडाउन थें जाःगु खँग्व आम मनूतय्गु निंतिं न्हूगु खँग्वः खः । थुकिया अर्थ व गाम्भीरतायात कयाः मनूतय्सं थुइगु भासं प्रचार प्रसार यायेमाः, थुइका बीमाः । लोकतान्त्रिक मुलुकया प्रत्येक नागरिकयाके सुचनाया हक दइ धयागु मान्यता नेपाः सरकारं नं क्वबियातःगु दु ।

नेपाः बहुभाषिक व बहु जातीय राष्ट्र खः । कोरोना भाइरसया असर व निदानयात कयाः सकल बहुभाषितय्सं थुइगु भाषां थुकिया खँ सम्प्रेसन जुइमाः । मजुल धाःसा थुकिया प्रभावकारिता दइफइ मखु । आः हे नं गुलिखे मनूत लकडाउनया अर्थ मथुयाः थःथःपिनिगु छेँनं पिहाँ वयाच्वंगु दु । इमिगु निंतिं लकडाउन धयागु गज्यागु जुइ धयागु जिज्ञासां हे इमित छेँ नं पित हयेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । यदि इमिसं थुइगु भासं लकडाउनया गांम्भीरतायात थुइका बिइफूगु खःसा स्थिति उलि भयावह मजुइगु नं विश्वास यायेफइ । आः लकडाउन इलय् मनूत पिहाँ वल धकाः पुलिसं कसाः नकेगु ज्या जुयाच्वंगु दु, थ्व सरासर मानवअधिकारया हनन् खः । नेपाः दुने उलिमछि मानवअधिकारया संगठनत दु, इमिगु छसः जक नं पिहाँ वयाच्वंगु तायेमदु ।

थःपिनिगु जीवननाप स्वानाच्वनीगु फुक्क खँ थःपिनिगु मांभासं थूइकेगु सकल नेपाःमितय्गु संविधान प्रदक्त हक अधिकार खः । झीके अनुभव नं दु नेपालय् जुइगु थी थी तहया निवार्चनय् थी थी मातृभाषां निर्वाचन संहिता व सुचं पिदनेगु याः । आःया स्वंगु तहया सरकारय् स्थानीय भाषाया छ्यलाबुलाय् छु जाति व छु भाषाया मनूतय्गु बाहुल्यता दु अन उगु हे भाषाया छ्यलाबुला जुइमाः धयायगु सः ब्यापककथं भाषिक अधिकारकर्मीतय्सं ल्ह्वनाच्वंगु दु । अmझ स्थानीय व प्रदेशय् स्थानीय भाषा आधिकारीक व छ्यलाबुलया भाषा जुइमाः धयागु खँय् आन्दोलन हे न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।

भाषिक अधिकारया खँ आःया माग मखु । पंचायती शासन व्यवस्थाय राज्यं हे ‘छगू भाषा, छगू भेष’या नीति नालाः नेपाःया फुक्क मातृभाषा दमन याःगु खः । उगु इलय् हे भाषिक अधिकारकर्मीतय्सं फुक्क भाषाया आधिकारिक मान्यताया सः थ्वयेकूगु जक मखु, मुलुकय् निसःत्या न्ह्यवंनिसें शासन यानाच्वंपिं शाह राज्ययात हे ध्वस्त यानाः मुलुकयात गणतन्त्र घोषणा याःगु खः । थ्व हे गणतन्त्र राज्य घोषणा नापं नेपालय् न्ववाइगु फुक्क भाय् राष्ट्र भाय् व थ्व हे भाषाया माध्यमं राज्यं शिक्षाया व्यवस्था यायेमाः धयागु खँ तक्कं संविधानय् दुथ्याकेत ताःलाःगु सन्र्दभय् थुजोगु विपतया इलय् तक्कं थःपिनिगु मातृभाषाया माध्यमं सुचं काये मदयाच्वंगु विडम्वना खः कि राज्यया हेपाया नीतिपाखें नेपाःमित हाकनं नतमस्तक जूगु खः? चिन्तनया विषय जुयाब्यूगु दु ।

वर्तमान इलय् गथे राज्यं सम्पूर्ण नागरिकताया स्वास्थ्यया च्यूता कयाः मुलुकयात हे लकडाउण यायेगु ज्या तक्कं यात, उकथं हे इमिगु भाषिक हक अधिकारयात कयाः नं च्यूता तयेमाः । बहुभाषिक देशय् बहुजनता, बहुसंख्यक आदिवासी व जनजातितय्सं थुइगु भाषं देय्या समस्या न्ह्यब्वये फत धाःसा हे जक राज्य सफल जुइफइ, अथे मखसे आग्रह, पूर्वाग्रह तया ज्या जुयावन, आम नागरिकया भाषिक अधिकारप्रति वेवास्ता याना जुल धाःसा राज्यं याःगु फुक्क कुतः फि लः प्वंकेगु स्थिति बाहेक मेता जुइमखु । कानून नियमया पालनाया सभावना दयाच्वनीमखु । उकिं आम नागरिकया वास्तविकरुपं चिन्ता दुगु हे खःसा आःया समस्यायात कयाः नं सकसितं सुसूचित यायेगु सन्र्दभय् इमिसं थुइगु, इमिगु नुगलय् दुहाँ वनीगु भाषां जुइमाः । अथे जुइमफुत धाःसा राज्य तकं हे असफल जूवने फइगु स्थीति मब्वलनी धकाःधाये फइमखु ।

More Stories Like this