विकास व अर्थतन्त्रनाप स्वा:गु संघीयता

संघीयता सवालय् बम्र्हुवादी नेतात व जनजाति कार्यकर्ता । जनताया दथुई रस्साकस्सी जुयाच्वंगु इलय् अर्थविद् शिक्षाविद्, प्रशासक सकसिनं हे थ:थ:गु दृष्टिकोणं संघीयताया बारे चर्चा न्ह्याकेमा:गु ख: । तर नेपालय् थथे जुयाच्वंगु मदु । छम्हनिम्हस्यां संघीय प्रणालीइ शिक्षा नीति गथे जुइमा: धका: पेपर च्व:गु ब्वनेदुगु ख:, तर व खास विश्लेषणात्मक मजूसें सतही पहल व:गु खनेदत ।
थ्वहे इलय् अच्युत वाग्लेया वित्तीय संघीयताया छपु च्वसु स्वयेदत, गुगु वास्तविक रुपं न्ह्यथने बह: जू । संघीयता धइगु हे राजनीतिक विषयसिकं नं आर्थिक–प्राविधिक विषय जुइमा: धइगु वय्क:या धारणा अर्थशास्त्रप्रतिया वय्क:या लगावया लिच्व: जुइफु, तर वय्कलं गुगु ‘आर्थिक एप्रोचं’ समस्यायात थुइकादिल, व पाय्छि खनेदुगु दु ।
वय्कलं च्वयादिल – थुगु इलय् अग्राधिकार, आरक्षण, समावेशीकरण, पहिचान आदियात विशुद्ध राजनीतिक मुद्दाया रुपय् प्रचार यानावयाच्वंगु दु । यर्थाथय् थुपिं सकतां आर्थिक मुद्दा जक ख: । सिमित स्रोत व असिमिति माग जूगु आपालं अवसर व लाभय् न्हापांगु अधिकार सुयागु जुइ धइगु वादविवादहे अग्राधिकारया बहस ख: । अथेहे तु रोजगारिलिसेंया अवसर व लाभयात गुगुं निश्चित वर्ग व समुदायया नितिं सुनिश्चित यायेगु आपालं विकल्प मध्ये निगु उपाय आरक्षण व समावेशीकरण ख: । पहिचानया विषय नं सामान्यत: आर्थिक हे ख: । राज्यं अवसर, साधनस्रोतया वितरण यायेबलय् थीथी संस्कृति, भाषिक व भौगोलिक ‘ख्वा:पा:’त म्हसिमा धइगु आग्रह ख: ।
तर वय्कलं नेपा:या राजस्वय् ९० प्रतिशतसिकं आपा: प्यंगु विन्दु जक वइगु खँ न्ह्यथना: प्रदेशत आर्थिक रुपं गुकथं सक्षम जुइ ? केन्दं्र अनुदान बीगु ख:सा गथे याना: अनुदान बीगु ख: ? धइगु न्ह्यस: पिथंगु दु ।
वय्कलं च्वयादिल – वंगु छु दशकया औसत स्वयेबलय् ९० प्रतिशत सिंक आपा: अवसर राजस्व न्यागु विन्दुं जक उठे जुइ । थुकी वीरगंजया करिब ५६ प्रतिशत, भैरहवा, विराटनगर, तातोपानी एयरपोर्ट भन्सारं छसीकथं १५, १२, ५, ४ प्रतिशत योगदान दु । कुल राजस्वय् भन्सारं चकंछि ला: व धा:सा कुल राजस्वय् असी प्रतिशत प्यंगू जिल्लाय् जक घनीभूत जू । (थुकी येँया ४१, पर्साय् २५, मोरङ ८ व रुपन्देही ७ प्रतिशत ब्व ला: व ।)
खतुं न्हापा येँ महानगरपालिकां १ गू प्रतिशत चुंगीकर उठे यानाच्वंबलय् येंया जनतां उपभोग याइगु सामानय् कर उठे यायेगु सिद्धान्त नालाकया त:गु ख: । थानकोट नाकां वइगु सामान यल, ख्वप, भ्वत, विदुर वनीगु जूगुलिं अनया नं जनसंख्यात अनुपात पिकाया: येँ महानगरपालिकां बीगु यानावयाच्वंगु ख: । थुगु ल्याखं भन्सार न्ह्याथासं उठे या:सां सम्बन्धित थासय् उपयोग यायेगु सामानया राजस्व ला अनया प्रदेश सरकारं काइगु जुइमाल । तर थथे यायेबलय् गरिव प्रदेशय् म्हो जक व धनीगु प्रदेशय् आपा: राजस्व जुया: झन् हे असमानता जक मखु, म्हो विकसित थासय् आपा: गुकथं जुइफई, गथे या:सा जी धइगु खँय् बहष जुया: निष्कर्ष पिकायेगु दनि ।
तत:धंगु दलतसें वास्तविक रुपं संघीयता लागु याये चाहे मजूगु छाय् ? धका: स्वयेबलय् इमिसं नयात्वना च्वंगु (खाइपाई आएको) खँ त्व:ते चाहे मजूगु धइगु खँ झीसं नं खंका वयाच्वनागु ख: । थ्वहे खँ थुगु लेखं नं स्पष्ट या:गु ख: । जल, जंगल जमीन आदीवासीतय्गु अग्राधिकारया सवाल, राज्यसंयन्त्र समावेशीरकरण थ्व सकतां वास्तवय् आर्थिक लिसे हे स्वानाच्वंगु खँ ख: । अले थुकथं स्वया: वन धा:सा थुकी हे वर्गीयताया झलक नं खनेदइ । थुकथं झीस जातियता व वर्गीयता स्वापू खंकेफइ ।
वास्तवय् संघीयता मामलाय् आर्थिक पक्षया त:धंगु विश्लेषण जुइमा:गु खनेदु । छाय्कि आर्थिक अधिकारविहिन जुल धायेव प्रदेश सरकार पंगु जुइफु । भारतय् थीथी राज्य विदेशी लगानी नं कायेगु या:गु व कायेगु मकायेगुली वादविवाद जूगु झीसं न्यनाच्वना । थुकथं स्वयेबलय् विदेशी लगानी दुकायेगु उद्योग धन्दा संचालन यायेगु सकतां अधिकार प्रदेश सरकारपाखे दये हे मा: ।
नेपालय् पहिचानसहितया संघीयता वल धा:सा हे जक उगु प्रदेशप्रति जनतां थ:गु स्वामित्व व अपनत्व ग्रहण जूगु प्रदेशय् जनता थ:गु योगदान नं बी व अनया प्रतिफल नं काइ । थथे धइगु आर्थिक खँहे ख:, थुकिं आर्थिक गतिविधि नं तेज जुइ । थुकथं नं पहिचानया सवाल अर्थतन्त्र व आर्थिक व वित्तिय खँ नाप स्वानाच्वंगु जुल ।
थौकन्हय्या सरकारं आर्थिक क्रान्तिया ला खूब नारा थ्वयेका च्वंगु दु, तर उकिया सम्बन्धया छु नं ज्याझ्व: हयेफयाच्वंगु दु । थुकिं आ: नेपालय् आर्थिक क्रान्ति धइगु खँ नं संघीयता नाप स्वाना: यंकूसा हे जक संभव जुइगु खनेदु ।

More Stories Like this