नीति मदया अलपत्र जुयाच्वंगु मातृभाषा शिक्षा

शिक्षा नीति, स्वास्थ्य नीति जक मखु, वातावरणया खँ पिहां वयेवं वातावरण नीति नं पिहां वल । तर मनू सभ्यताया सुरुनिसें ल्ह्वना वयाच्वंगु भाषानीति धा:सा नेपालय् मदुनि । यदि दु धका: धायेगु ख:सा न्हापांनिसें हे छगू अघोषित नीति दु – एकल भाषा नीति । थुकथं अघोषित रुपं हे एकलभाषा नीति न्ह्याकावयाच्वंपिसं हानं मेगु नीति हल धायेवं ला उकियात खण्डन यायेगु जू वनी अथे जूगुलिं भाषा नीतिकथं गुगुं नीति पिहां मव: । तर संघीय लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक धा:गु व्यवस्थाय् नं थ्व खँ कायम हे जुयाच्वनीगु गुगुं ल्व:गु खँ मखु अथे जूगुलिं भाषा नीति ला माहे मा: ।
न्हापा छक्व: त्रैभाषिक नीतिया खँ चर्चाय् व:गु ख । थुकिया नापनापं गगुं छगू भाय्यात विशेष मान्यता बिया: विशेष व्यवहार यायेदइमखु धइगु नं खँ पिहां वल । हानं गन तक गुगु भाय् माध्यम भाय् जुइगु ख: धइगु खँ नं जनतां हे कारोवार व व्यवहारया झ्वलय् पित हया: निर्धारण याइगु खँ राज्यं च्वय् नं क्वचिनेगु खँ मखु धका: धइगु खँ नं पिहां वल ।
तर थ्व सकतां भाषिक आन्दोलनया पक्षधरतसें सत्तां पिनेयापिं समानताया पक्षधरतसें नं स्वीकार या:गु खनेदु । गथेकि मदन भण्डारीया ‘जनताको बहुदलिय जनवादय् नं राज्यं गुगुं छगू भाय्यात विशेष मान्यता बीगु व उकथं व्यवहार यायेगु ज्या यायमखु’, धका: धयात:गु दु । तर थ्व खँयात सैद्धान्तिक रुपं स्वीकार या:सा राज्यसत्तां न्हापांनिसें लागु जुयाच्वंगु अघोषित एकल भाषिक नीतियात हीकेगु ज्या मया: ।
२०५६ साल जेठ १८ गते सर्वोच्च अदालतया फैसला लिपा धा:सा बिचा: याइपिं मनूतसें स्थानीय निकायस स्थानीय भाषा प्रचलित याके बीमा:गु ख:ला धईथें बिचा: तल । अले २०६१ सालय् जूगु निक्व:गु माओवादी वार्ता पुच:या नाय: डा. बाबुराम भट्टराईयात थ्वहे प्रस्ताव न्ह्य:ने तल ।
थ्वयां ल्यू दीर्घराज प्रसार्इं लिसेंया प्रबृत्तियापिं मनूतसें नेपालय् जातिभाषा समस्या ज्यंकेत स्थानीय निकास स्थानीय भाषा नं छ्ययेके ब्यूसा गा:, संघीयता मा:गु खँ मखु धइगु तर्क तया वयाच्वंगु दु ।
थ्व छगू कथंया खँ जुल । तर आधारभूत रुपं शिक्षाय् हे मातृभाषा स्यनेगु व्यवस्था मदयेकं सुं नं मनुखं स्थानीय निकायस मातृभाषां निवेदन ब्यू वनेत सइ व प्रोत्साहित जुइ धइगु खँ मदु, उकिं शिक्षाय् नं मातृभाषाया व्यवस्था जुइमा:गु न्हापांगु शर्त हे ख: ।
२०४७ सालया संविधानय् नेपालय् थ:थ:गु समुदाय नं मातृभाषां प्राथमिक कक्षा संचालन याये दइगु अधिकार ला बिल, तर राज्यं छुं नं कथंया दायित्व धा:सा स्वीकार मया: । आ: दक्कय् न्हापां सु मनूया गुगु मातृभाषा जुयाच्वन वयात मातृभाषा माध्यमं हे सकतां विषय सयेका कायेगु व्यवस्था मखुसां म्होति नं मातृभाषा ब्वने दइगु, सयेके दइगु व्यवस्था राज्यपाखें हे जुइमा:गु खनेदु । थथे जुइबलय् आ:या सन्दर्भया सकसिनं खँय् भाय् व अग्रेजी नं सय्केगु हे जुल, थथे जुइबलय् त्रैभाषिक नीति छगूकथं लागु जुइगु हे जुल । थुकियात हे घोषित रुपं त्रैभाषिक नीतिया रुपय् सरकारं लागु यायेमा: । बरुकंछि त्रैमासिक नीतिइ सकसिनं हे थ:थ:गु मातृभाषा, देय् दुनेया हे मेगु छता भाषा व अन्तर्राष्ट्रिय भाय् अंग्रेजी स्यनेगु व्यवस्था दइ धका: धायेमाल ।
नेपा:या अन्तरिम संविधान, २०६३ स नेपालय् न्ववाइगु दक्व मातृभाषात राष्ट्रभाय् ख: धयात:गु दु । २०४७ सालया संविधानय् थें दक्व मातृभाषात राष्ट्रिय भाय् अले नेपाली खँय् भाय् ‘राष्ट्रभाय्’ धइगु विशेष मान्यता मदु । थुकथं खँय् भाय्यात विशेष मान्यता मदुसां देवनागरी लिपिइ खँय् भाय् सरकारी कामकाजया भाय् जुइ धका: विशेष रुपं व्यवहार जुइगु खँ चाहिं तयातल । व्यवहारय् न्हापाया पह:कथंया चले जुयावया च्वन । हानं स्थानीय निकायस स्थानीय भाय् छ्यलेफइ धका: तप्यंक मच्व: । छ्यल धा:सा थुकिं पनी मखु धका: धइगु भाय् छ्यल ? थ:पिनिगु कवय् पह: क्यना हे च्वन तिनि ।
थुकथं आ: नं थ: गुकथं ज्यू उकथं द्य:ने लाकेगु व अधिकार ब्यूसां कवय् पह: क्यनेगु व्यवहार झीसं अन्तरिम संविधानय् हे स्वयेफु । थुज्व:गु स्थितिइ सकसिनं भाषिक नीति माल व थ:थ:गु मातृभाषा ब्वने दइगु व्यवस्था राज्यपाखें हे यायेमाल धका: माग याना: स: मथ्वयेकेगु ख:सा राज्य सत्ताय् च्वंपिन्सं ‘छिमिति माल ला ना’ धका: ब्यू वइ हे मखु ।

More Stories Like this