पहिचानया मुद्दा व नेवा: एकता दिवस

– मल्ल के. सुन्दर –
व:गु संविधान सभाया क्वचा:गु ल्यज्याया लिच्वलं नेपा:या राजनीतिइ न्हूगु समिकरणया अवस्था ब्वलन । स्वभाविक कथं संविधान सभादुनेया थुगु न्हूगु शक्ति सन्तुलनयापाखें संंविधान च्वयेगु ज्याय् नं उज्व:गु हे लिच्व: लाकीगु जुइ धका: पूर्वानुमान जुइगु जुल । थ्व हिलावंगु राजनीतिक परिस्थिति व न्हूगु शक्ति समिकरणया लिधँसाय् मनूतय्सं यानाच्वंगु छगू प्रमुख राजनीतिक सरोकारया विषय धैगु राज्यपुन:संरचना व संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रणयात सुनिश्चित यायेगु भाला न्हूगु संविधान सभायापाखें गुकथं पूवंकि धैगु सम्वन्धय् ख: । थन केवल अनुमान जक जुयाच्वंगु मखसें ब्यापक आशंका हे ब्वलनावयाच्वंगु नं दु । विशेष याना: ल्यज्याया झ्वलय् गुगु गुगु राजनीतिक दलतय्पाखें राज्यपुन:संरचनाया मुद्दाय् एकल पहिचानयात कया: अनुदार दृष्टिकोण ज्वना: न्ह्य:ने व:गु ख: ल्यज्याय् उज्व:गुहे दलत त:धंगु शक्ति कथं स्थापित जूगुलिं हे मनूतय् नुगलय् थुकथंया आशंका ब्वलनाच्वंगु ख: धैगु खँ अ:पुक अनुमान यायेफु ।
खँ थुलिहे जक मखु, संविधान सभाय् पहिचानया पक्षधरतय् उपस्थिति म्हो जूगुलिं हे संभवत् आ: थुगु मुद्दा गौण जुइगु वा पूर्ण रुपं हे विस्थापित जुइफु धैगु तकं चर्चा जुयाच्वंगु दु । थ्वहे कारणं आ: पहिचान मदुगु संघत निर्माण जुइगु व उकथं हे राज्यया पुन:संरचना जुइगु जुल धका: उतिकं बय्बय् दु । मेखे, परिवर्तित थुगु राजनितिक स्थितिइ पहिचान सहितया संघीयताया पक्षय् स: थ्वयेका: संघर्षरत नेवा: लगायत आदिवासी जनजाति, मधेशी समुदायया मनूत थ:पिं धाथें हे पराजित हे जूगु ख:ला धैगु तायेका: नैराश्यताय् लिकुनेत स्वयाच्वंगु थौंया अवस्था नं दु ।
तर, थन थुइकेमा: – पहिचान सहितया संघीयताया मुद्दा थौंया इलय् गुगुं दल बिशेषया जक मुद्दा ख: लाकि मखु ? यदि पहिचान सहितया संघीयता धैगु दल बिशेषया जक राजनीतिक मुद्दा ख:सा उज्व:गु सरोकारवाला राजनीतिक दल चुनावय् सफल मजूगु झ्वलय् मतदातापाखें उज्व:गु मुद्दायात अनुमोदन मयात, उकिं उकियात संवोधन मया:सां जिल धैगु धापू तर्क संगत जुइ । यदि थौंया नेपा:या राजनीतिक प्रक्रियाया आरम्भ न्हू दिल्लीइ क्वचा:गु झिंनिगू बुंदाया सहमतिया लिधँसाय् जूगु ख:सा उगु सहमतिया मर्म व भावनायात नालेगु व ब्यवहारये छयलेगु सरोकारवाला फुक्क राजनीतिक शक्तितय् नैतिक दायीत्व खत । अथेहे नेपा:या अन्तिरिम संविधान – २०६३ स् राज्यपुन:संरचनाया सम्वन्धय् धारा १३८(१) व १३८(१)क यापाखें गुगु वाध्यात्माक प्रावधानया ब्यवस्था यानात:गु दु आ:या राज्यपुन:संरचनाया सम्बन्धय् निर्दिष्ट सिद्धान्त ख:, थुकियात पालना यायेगु फुक्क संवैधानिक राजनीतिक दलतय् जिम्मेवारी ख: । अथेहे विघटित संविधान सभायादुने राज्यपुन:संरचनया सम्वन्धय् दयेकात:गु समितियापाखें राजनीतिक दलतय् सर्वसहमतिं क्वछिनात:गु राज्यपुन:संरचना आधारत नं संघीय संरचना निर्माणया मू लिधँसा ख:, गुकियात नालाकायेगु धका: मू राजनीतिक पार्टीतय्पाखें सार्वजनिक प्रतिवद्धता प्वंकात:गु खँ नं थन लुमंकेगु महत्वपूर्ण खत । थ्व फुक्क राजनीति प्रक्रिया व प्रतिवद्धतायापाखें पहिचानयात मू लिधँसा कथं व सामथ्र्ययात तँसा लिधँसा कथं नाला: राज्यपुन:संरचना यायेगु धका: निर्दिष्ट यानातये धुंकूगु खँ खत । अथे धैगु, पहिचान सहितया संघीयता थौंया नेपा:या राजनीतिया छगू मू राष्ट्रिय मुद्दा कथं सर्वसम्मत तरिकां स्थापित जुइ धुंकुगु ख: । नेपा:या सन्दर्भय् थथेहे संघीयता, गणतन्त्र, धर्मनिरपेक्षता आदि नं साझा राष्ट्रिय मुद्दा कथं सकसिनं नाले धुंकुगु खत । मेखे, दलिततय् मुक्ति व समावेशीया मुद्दा, मिसातय् समान अधिकारया मुद्दा, मधेशी, मुस्मां, अल्पसंख्यकतय्त जुयाच्वंगु वहिष्करणया अन्त्यया मुद्दा उकथं राष्ट्रिय मुद्दात ख: । थ्वहे झ्वलय् आदिवासी जनजाति अले उत्पीडनय् लाकात:गु समुदायया उत्पीडनया अन्त्य अले उमिगु राजनीतिक सशक्तिकरण नं थौंया राष्ट्रिय मुद्दा ख: ।
राष्ट्रिय राजनीतिक मुद्दा धैगुया अर्थ ख:, सत्ता वा संसद न्ह्यागुहे शक्तिया ल्हातय् ला:सां थुकथंया मुद्दायात संवोधन यायेगु धैगु फुक्क पक्षया मंका: जिम्मेवारी ख: धैगुया सहमति ख: । उकिं, थुज्व:गु राष्ट्रिय मुद्दाया सन्दर्भय् सत्ता शक्ति वा संसदय् सुया वहुमत दु वा मदु धैगुया तर्कया गुगुं अर्थ मदु । राष्ट्रिय मुद्दा संवोधनया सन्दर्भय् राजनीतिक शक्तिया गणितिय ल्या:चा:या गुगुं मतलब दयाच्वनि मखु । फुक्क राजनीतिक पक्षं थुज्व:गु मुद्दायात अनिवार्य कथं संवोधन मयासें मगा: । मखुसा, राजनीतिक वेइमानी जुइ ।
थथे पहिचान सहितया संघीयताया मुद्दा नं छगू राष्ट्रिय मुद्दा कथं स्थापित जुइ धुंकूगु अवस्थाय् आ:या संविधान सभायाया निर्वाचन गुगुं दल त:धंगु शक्ति जूगु व गुगुं दलया शक्ति म्हो जूवंगु गणितिया ल्याखं थ्व मुद्दा संवोधन जुइ वा मजुइ धैगु खँ गुगु कथं तार्किक मखु । तर, च्यूता: छु जक ख: धा:सा थुज्व:गु मुद्दायात कया: दलतय्पाखें आ: गुकथं परिभाषित याना: संवोधन याइ, थ्व मुद्दा सम्वन्धी जनमतयात गुकथं संवोधन याइ ?
निर्वाचनया लिच्वलं संविधान सभायादुने पहिचान पक्षधरतय् शक्ति कमजोर जुइगु ख:ला धैगु झीगु च्यूताया खँ ख:सा थुकिया पाय्छिगु लँपु धैगु राजनीतिया मेगु मोर्चा अर्थात सतकया मोर्चायात बल्लाकेगु ख: । मेखे, नेपा:या आ:तकया राजनीतिक अधिकार सुनिश्चितताया विकासक्रमया स्थितियात दुवालेबले नं लोकतान्त्रिक वा वैधानिक लँपुयापाखें सिबें सतकय् जनतायापाखें ब्वलंकूगु दवाबयापाखें सुनिश्चित जुइगु यानाच्वंगु दु । ०७ साल लिपाया प्रजातन्त्रया स्थापना उब्ले नेपाली कांग्रेसया नेतृत्वय् जूगु सशस्त्र क्रान्तिया उपलब्धी ख: धैगु सकसिनं स्यूगु खँ खत । ०४६ सालय् निर्दलीय ब्यवस्थाया अन्त्य व संसदीय प्रजातन्त्रया पुन:स्थापना जूगु नं ०४६ सालय् जनतां या:गु सतक आन्दोलनया हे लिच्व: ख: । राजतन्त्रया अन्त्यया लुखा चायेकेगु ज्या नं ०६२/०६३ स सतकय् जूगु लोकतान्त्रिक आन्दोलनया प्राप्ति ख: । अथेहे संघीयता मुद्दायात नं ०६४ सालया मधेश आन्दोलनयापाखें जक स्थापित यायेत सफल जूगु ख: । नेपा:या आ:तकया अनुभव कथं नं अधिकार सुनिश्चित यायेगु सन्दर्भय् दक्कले प्रभावकारी लँपु धैगु सतक आन्दोलन हे ख: धका: कनाच्वंगु दु । उकिं निर्वाचनया लिच्वलं संविधान सभाया संरचना न्ह्यागु हे कथं निर्माण जूवंगु जूसां सतकया आन्दोलनयात प्रभावकारी कथं क्वाकेफत धा:सा न्ह्यागु नं अधिकारयात सुनिश्चित यायेगु संभव ख:, थ्व खँयात लोमंके मज्यू ।
झीसँ नेवा: स्वायत्त राज्य मंका: संघर्ष समितिया ध्वाँय् क्वय् नेवा: पहिचान सहितया राज्यया सुनिश्चितताया निंतिं न्ह्याकावयाच्वनागु आन्दोलनया झ्वलय् नं थ्वहे यथार्थयात नालेगु आवश्यक ख: । झीगु निंतिं सतकया अवसर अन्त्य जूगु मदुनि, थ्वहे खँयात वा:चायेका: थुगुसिया नेवा: एकता दिवसयात झीसँ झीगु आन्दोलनया छगू प्रभावकारी मोर्चा कथं न्ह्यब्वये फयेकेमा: । संविधान सभाया निर्वाचनया झ्वलय् न्ह्यागु हे लिच्व:व:गु जूसां झीगु आन्दोलन गुगु नं कथं द्यूगु मदुनि, थुकि अझं निरन्तरता दनि धका: क्यनेत नं नेवा: एकता दिवस छगू बांलागु अवसर खत, गुकियात झीसं ख: कथं छयलेफयेकेमा: । नापनापं पहिचान पक्षधरत कमजोर जुल, आ: संविधान सभायादुने पहिचानया मुद्दायात संवोधन जुइमखुत धका: मखुगु कथं भ्रम ब्वलंकाच्वंपिं व पहिचान सहितया संघीयताया विपक्षय् गुगु नं षडयन्त्र यायेत स्वयाच्वंपिं सकसितं खवरदारया सन्देश बीत नं झी नेवा: पहिचान सहितया संघीय संरचनाया स:तयाच्वनापिं सतकय् ख्वातुक खनेदयेके मा:गु उलिहे आवश्यक ख: । झीसँ धयाथें नेवा: स्वायत्त राज्यया सुनिश्चितता मजुइगु संविधान पित बिल धा:सा उज्व:गु संविधान मान्य जुइ मखु धका: खबरदारी यायेत नं नेवा: एकता दिवसया झ्वलय् झी सकलें दनेगु व मुनेगु थौंया माग खत ।
थकूछेँ, चस:, थायमदु, येँ ।
११३४ थिंलागा: १३

More Stories Like this