नेपालभाषायात नेवारभाषा गुबले निसें धाल ?

इन्द्र माली
दिल्ला थ्व ११ १११६

नेपाल खँग्वःया प्राचीनता माला वनेबलय् थ्यंमथ्यं ई.पू ६०० दँ न्ह्यःया ''अथर्वपरिशिष्ट'' सफुलिइ छ्यलातःगु लूगु दु । थ्वला लिपा कौटिल्य अर्थशास्त्र, बौद्ध ग्रन्थ ''मूलसर्वास्तिवाद विनय'' व जैन धर्म ग्रन्थ ''तीन वाचना'' सफुतिइ नं ''नेपाल'' खँग्वः थ्व देया निंतिं प्रयुक्त जुयाच्वंगु दु । नेपालय् ''नेपाल'' खँग्वः छ्यलातःगु प्राचीन ज्वलं कथं जुजु मानदेवं (ई.४६४‍-५०५) किइका थकूगु अभिलेख हे आःतक लूगु प्राचीन ज्वलं खः । नेपाः दुने प्राकृत भाषा, पैशाची भाषा व मागधी भाषा, भाषीपिं दुहां वसेंलि इमिगु भाषाया प्रभावया किचः लाइगु स्वभाविक खः । छाय् धाःसां थुपिं संगठित कथं वःपिं अर्थात पुचः कथं दुहांवःपिं खः । अले थनया सत्ता हे थःगु ल्हातिइ कयाः थन छगू राज परम्पराया हे नीस्वनेज्या याःपिं खः । थुमिगु प्रभावं र व ल आखलय् छुं विभेद मन्त । र या थासय् ल व ल या थासय् र अःपुक हिला वन । लिपा थनया जातियात नेपार धायेगु यानाः हल । उगु ईया नेपार जातिया भाषाया दसु मलूसां लिच्छवि जुजुपिंसं तयाः थकूगु संस्कृत भाषाया असंस्कृत खँग्वः गुगु छ्यलातःगु दु । व नेपार जातिया भाषाया खँग्वः खः धकाः दकलय् न्हापां इतिहास शिरोमणि बाबुराम आचार्य नेपाल संवत् १०७२ दँय् नेपाल- सांस्कृतिक-परिषदयागु पत्रिकाय् ''नेपाल, नेवार व नेवारी भाषा'' नांया लेखय् उल्लेख याःगु दु । अनं लिपा ''पूर्णिमा'' पत्रिकाय् धनवज्र बज्राचार्य असंस्कृत खँग्वः आपालं न्ह्यब्वयाबिल । तर धनबज्र बज्राचार्यजुं असंस्कृत खँग्वः धकाः जक नाला वंगु मदु । थ्व खँग्वः मंगोल जाति नाप सतीगु नं न्ह्यथना वंगु दु । धनबज्र बज्राचार्यजुं न्ह्यब्वयाब्यूगु खँग्वः भाषिक नालिबेली मालेगु ज्या अन्वेषक डा. कमलप्रकाश मल्लं यात । डा. मल्लयागु पलाःख्वाँय् लिनाः काशीनाथ तमोटं छुं यात । आःतक इतिहास संशोधन मण्डल, धनबज्र बज्राचार्य व मेमेपिं स्वदेशी व विदेशी अन्वेषकपिनिगु कुतलं लिच्छविकालीन १९० पाः अभिलेख प्रकाश जूगु दु । व हे अभिलेखय् २४८ खँग्‍वः असंस्कृत भाषाया तर तत्कालीन जनभाषाया खँग्व छ्यलातःगु दु । थ्व फुक्क खँग्व मेगु भाषायागु मजुसें नेपार जनजातिं न्ववाइगु नेपारभाषाया खँग्वः खः । गुगु खँग्वलं उगु ईया नेपारभाषाया भाषिक अध्ययनया लागा चकंका ब्यूगु दु ।

''नेपार'' खँग्वःया ''पा'' लिपा वयाः बाय् हिला वन । थथे हिला वनीगु दसु ''नेपालभाषा म्हिग व थौं'' नांया लेखय् उल्लेख यायेधुंगु दु । गुगु लेख नेपालभाषा व नेपाली भाषा निगुलिं भाषां नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पिदनीगु ''सयपत्री ''इ व नेपाल भाषाया राष्ट्रिय न्हिपौ ''विश्वभूमि'' नेपाल भाषां पिदने धुकूंगु दु । ''नेपाल'' या ''नेपार'' जूथें ''गोपाल'' या ''गोवार'' छ्यलातःगु नं अभिलेख लूगु दु । थुकियानाः ''र'' अःपुक ''ल'' जूगु खनेदु । नेपाल संवत् ५०० निसें ५९९ दँ तक दुने दुहाँ वःपिंसं नेपाल भाषायात नालाः नेवाः संस्कृतिया अंगिकार यानाः वंगु खनेदु । लिपा थन न्हापा थें छगू निगू जः जक मखु पुचः पुचः हे दुहां वयेगु जुल । गुकि यानाः दुहां वःपिनिगु ल्याः उप्वः जूगुलिं इमिसं थनयागु भाय् व संस्कृतियात न्हापायापिं थें नालाः मकाः बरु थःगु परम्परागत संस्कार व संस्कृति ल्यंका खस भाषा छ्यला वल । इमिगु भाषा नाप नेपाल भाषायागु संसर्ग जुल । इमिसं थनया आदिवासीयात भचा क्वह्यंकाः वाय् हेपे यानाः ''नेवार'' धायेगु यात । नेवार जातिया भाषायात अःपुक ''नेपारभाषा'' धायेगु यात ।

झीगु वाङमय माला वनेबलय् ब्वने दुगु सफू, थ्यासफू, वंशावली, अभिलेख आदि व दकले ल्यूनेया झ्वलय् शिलापत्रया मूल पाठ प्रसङ्गय् ''अथ नेपालभाषा'' अथेतुं ''अथ नेपालभासं'', ''नेपालभाखा'', ''नेवारभाषा'', ''निवारभाषा वाय् भाखा'' आदि उत्कीर्ण जुयाच्वंगु दु ।

नेपाल संवत् ७३९ दँय् कस्त दाते च्वगु नरपतिजयचर्या स्वरोदय नांया ग्रन्थय्
थ्वया भेद मूलस नि, विचार याङाव सोय । मलुक्क टिकास विचार याय । टिकासं धाक्व चक्रो ......ारस विचार याय । थ्व सोतासं कठिन जुक्व नेवार भाषान पिकाया जुरो

च्वयातःगु दु । थुकिं सिइदु उब्ले खस जातियागु प्रभाव लाये धुकूंगु खनेदु । जुजु लक्ष्मीनरसिंह मल्लं ( ने.सं. ७२५-७६१) खस भाषां नाप अभिलेख तयाः थःगु भाषिक उदारनीति क्यने धुकूंगु दु । थ्वया लिपा नेवारभाषा खँग्वः जुजु जयजित्तामित्र मल्ल (ने.सं. ७९३-८१६) या इलय् ने.सं. ८१० दँय् च्वःगु नानाग्रन्थ समुच्चय झिगु भाषायात नेवार भाषण धकाः छ्यलातःगु दु । आःतक लूगु स्रोत व साधनया आधारय् झीगु भाषाया नां नेवार भाषा छ्यला यंकूगु ने.सं. ७३७ निसें माने यायेमाः । थ्वया न्ह्यः झीगु भाषायात नेपालभाषा व नेपारभाषा जक धाइगु खः । ने.सं. ७३७ निसें झीगु भाय् जातिवाचक कथं प्रयुक्त जूगु धायेमछिं । छाय् धाःसा थ्वया न्ह्यः नेपार भाषा गुगु छ्यला वयाच्वंगु खः । व नं जातिवाचक
खँग्वः खः । अथेंतुं नेपालभाषा यात नं जातिवाचक कथं काय्छि छाय् धाःसां नेपाल खँग्वः जातिवाचक व देशवाचक निताय् नं प्रयुक्त जुयाच्वंगु दु । अय्नं नेवार खँग्वः धाःसा ने.सं. ७०० नं प्रयुक्त जूगु माने यायेमा । थ्वया न्ह्यः प्रयुक्त जूगु आःतक गुगुं नं प्रामाणिक दसु लूगु मदुनि ।

किपा : अनिक शाक्य

More Stories Like this