हाइकुया तत्व
इन्द्र माली
हाइकु कविता विधाया छब्य जक खः गुगु खँ च्वय् उल्लेख जुइ धुंकल । हाइकु स्वतन्त्रकथं थः यतथें कविता नं मखु । हाइकु सृजनाया लागि अनुशासनबद्ध जुइमाः, थः यत्थें च्वयेगु खालया थुगु हाइकु कविता मखु । थुकिया संरचनाया निंतिं थःगु कथंया नियम दु, नियमयात गुबले हाचां गायेत स्वइ उबले हाइकुया गतिइ चलः वनी । उकिं ५-७-५ आखःग्वः ज्यायेवं हाइकु जुइगु भ्रमपाखे दकले न्हापां मुक्त जुइमाः । नापं झिन्हय्गः आखःग्वः चिनेवं उकि हार्दिकता पिज्वयेवं व हाइकु जुइगु मखु, अथे खःसा निबन्धय् हार्दिकता पिज्वयेवं निबन्धकारयात कवि धायेमाःगु खः, न्ह्यागु जुइमा निबन्ध च्वम्ह निबन्धकार हे जुइ । उकिं थज्याःगु भ्रमय् अतःमतः क्यनाच्वने मज्यू ।
हाइकु धकाः नां छुनाः ५-७-५ आखःग्वः ज्यानाः हाइकुयात जापानया काव्यय् अवतरित यायेगु ज्या हाइजिन गोरीताके (इ.१४५२-१५४०) पाखे जुयेधुंकूगु खः । हाइजिन मोरीताके चिनाः थकूगु हाइकुयात दुवालाः यंकेबलय् उकि दुने स्वता बस्तुया संयोजन जुयाच्वंगु खनेदु ।
१) भू दृष्य
२) उद्वेग
३) सम्भावना
हाइकुया रचनायात कया नांजाम्ह हाइजिन बासों स्वता तत्वयात हे न्ह्यब्वयातःगु दु व खः -
१. बाबी (सौन्दर्यचेत),
२. साबी (लुमन्ति)
३. होमोसी (अनुभूति)
बाबी, साबी व होमोसीया संयोजनं हाइकुया जन्म जुइमगु धारणा हाइजिन बासोयागु जूसा जेनपन्थीतय्गु धारणा मेकथं खनेदु । अय्नं स्वताः बस्तु माःगु खँय् धाःसा जेन ज हाइजिन मोरीताके व मेम्ह हाइजिन बासोया विचाः पाय्छि जू । तर तत्वया खँय् धाःसा जेन पन्थीतय्गु बिचाः पाःगु खनेदु । इमिगु बिचाः कथं हाइकुलय् स्वता तत्वया संमिश्रण रचना जुयाच्वंगु दइ । व खः -
१. चिन्तन,
२. मनन
३. योगाभ्यासं
थ्व स्वता तत्वया संमिश्रणं क्यानभास छगू तयार जुयाः हाइकुया सृजना जुइ । हाइकुया प्रणेता हाइजिन मोरीताके, हाइजिन बासो व जेनपन्थीनिगु दृष्टिकोण पानाच्वंसां छता खँ फुक्कसिगु छगू हे खनेदु व खः हाइकुया स्वरुप । यथार्थय् हाइकु छझ्वः खँपुयात स्वकु यानाः तयेवं हाइकु जुइगु मखु । हाइकुलय् स्वझ्वः दइ प्रत्येक झ्वः छगू कथं स्वतन्त्र जुयाः नं छगू नाप मेगु सूक्ष्म रुपं अवलम्वित जुयाच्वनी । थथे जुइफूगु हे हाइकुया विशेषता खः । प्रत्येकं झ्वलं हाइकुया तत्वयात प्रतिवादित यानाच्वनी । खःला झीथाय् झीगु भाषाय् प्रचलित जुयाच्वंगु हाइकुयात अध्ययन याना उकिया लिधंसाय् ब्वनायंकेबलय् तत्व थुकथं खनेदइ ।
क) न्हापांगु भ्वलय् खंगु खँ बाय् स्थूल सत्य खँयात न्ह्यब्वयातःगु दइ ।
ख) निभ्वलय् जागरण सः धाये बाय् सूक्ष्म दृष्टि प्रतिपादित जुयाच्वंगु दइ ।
ग) दकले लिपाया झ्वलय् मू खँया संकेत बाय् सूक्ष्म उद्बोधन जुयाच्वंगु दइ ।
आः छपु हाइकु स्वये -
बसि वं प्वीवँ
छेँ फु्क्कं सुचुपिच्वी
क्वे साःगाः जाइ ।
थुकिइ न्हापांगु झ्वलय् बसि वं व्वीवँ खँत्वा छ्यलातःगु दु । सुथ न्हापाया लु थन ब्वयातःगु दु । सुथ जुइवं छेँ छखा बँ पुइगु झीगु संस्कार खः, झीगु परम्पारा खः छगू कथं झीगु संस्कृति हे खः । उकिं वसिबँ पुया छेँ सुचुपिचु यानाः छेँ छखा सफा याना तयेगु छगू झीगु सभ्यता नं जुयेधुंकल । नेवाः छेँया थ्व छगू कथं म्हसीका नं जुयेधुंकल । न्हापायागु झ्वलं छगू सत्य, छगू यथार्थयात उलाब्यूगु दु । सुथया आगमनया सुचं जुयाब्यूगु दु ।छगूकथं बिम्ब जूवंगु दु । झीगु न्ह्यःने सुथया किपा झीगु छेँया वातावरणम लकसया किपा ब्वया बीफूगु खनेदु । अले थ्व झ्वः थःथम्हं पूर्ण जुयाच्वंगु झीत आभास जू ।
अले छेँ फुक्क सुचुपिच्वी । छेँया लकस यइपुसे च्वनी । सुचुपिचु जुलकि अनया लकस यइपुसे च्वनी । थुकथं थुगु झ्वलं बातावरणया स्थिति, दृष्टि व सुचुपिचु अर्थात् वातावरणप्रति जागरणया भावना पिज्वयाच्वंगु दु । हाइकुया विशेषता हे सूक्ष्मकथं बाय् संकेतकथं जक ब्वयेगु खः । पूवंक बाय् त्याजिक खँ प्रतिपादन याना तइमखु । हाइजिनं थुगु निझ्वलं सुथया संकेत सुचुपिचुया महत्व, वातावरणप्रति सजगताय् कुतिं न्यानाच्वंगु दु ।
दकले लिपाया झ्वलय् नःति लु लुइ वा न्हू सुर्द्यः लुइ वा मेगु छुं नं झ्वः तःगु जूसा थुगु हाइकुया मू मेकथं लाइगु जुइ । तर हाइजिनं उकथं मयासे क्वे साःगाः जाइ धका थःगु अनुभूतिया रुपय् ब्वयातःगु दु । थुकथं निझ्वलं सूक्ष्म दृष्टिं जागरणया गुगु प्रतिपादन यायेत स्वल उगु पाय्छि मजू धाये थाकू । हाइजिनं स्थूल खःगु जक उद्बोधनकथं क्वे साःगाः जाइ धकाः अभिव्यक्त यानातःगु दु । थुकथं हाइकु कविं दकले लिपा मूखँयात साप हे व्यञ्जनापूर्ण अभिव्यक्त यानातःगु दु । झीगु कमजोरी, झीगु लाचारिता व झीगु पर्यावरणप्रति उदासिनतायात थन ब्वयातःगु पाय्छि खने दु । छगू जागरण हयेगु कुतः जुयाच्वंगु दु ।
हाइकु अध्ययन यायेबलय् सामान्य कविया ब्वनेथें यातकि हायजिनं गुगु संकेत यायेत्यंगु खः व कायेफइमखु । नापं हाइकुलय् आपलं खालि थाय् दइगुलिं आपालं आपाः सम्भावना दयाच्वनी । अले हाइकुया भावयात छम्हेस्या गुकथं काल मेम्ह उकथं कायेमाः धयागु छुं मदु । हाइकुया विम्वं गुगु अर्थ थम्हं छ्यात मेम्हस्यां वहे अर्थय् यायेमाः धयागु छुं आवश्यकता मदु । बासोया अति चर्चित हाइकु पुखूयात काये गुलिस्यां उकियात शान्तमय विश्वया वातावरणयात भंग यायेतु ज्या ब्यांचा यात अले न्हूगु लु खनेदत धकाः व्याख्या याःसाः, मेम्ह यौनवादीं पुखू व ब्यांचायात यौनया प्रतीककथं चर्चा यानाब्यूगु दु । अझ मेम्हस्यां विश्व शान्तमय् वातावरणयात ब्यांचा खलबल यानाबिल धकाः चर्चा यानाब्यूगु दु २ व २ जोडय् यातकि ४ जुइगु गणितीय हिसाव थुकिइ लागू जुइमखु । थ्व हे हाइकुया छगू विशेषता खः ।
आः हानं छपु मेगु हाइकुयात कयाः अध्ययन याना स्वये -
चुरसया कुँ
म्हुतुं पिल्हवया छ्वये
ओजन गुइ ।
थुगु हाइकु नं थौं विद्यमान पर्यावरणयात कयाः च्वयातःगु दु । थौया विश्वय् पर्यावरण समस्या थुलि जटिल जुयेधुंकल । थुकिया लिच्वः विश्वया कुंकुलामय् उघ्रिमय् लानाच्वंगु दु । विश्वया वातावरणय् आपालं हिउपाः खने दयेधुंकल । प्रकृति व मानवया लागि थ्व हिउपाः छगू मामुली खः तर थुकिं हे विश्वया वातावरणयात प्रतिकूल प्रभाव लाःवयाच्वंगु दु । चुरसया कुँ धायेवं झीगु न्ह्यःने आनन्द काकां चुरसया ल्ह्वपयाच्वंगु लु न्ह्यःने दं वइ । थुगु झ्वलं चित्रात्म चित्रात्मक लु थनाः हयाब्यू ।
निझ्वलय् म्हुतुं पिल्ह्ववया छ्वये । चुरस त्वँत्वं ल्ह्वःगु कुँ चका चका नयाः प्याहां वयाः सर्गःपाखे न्ह्यानावनी । थ्व छगू लु खः । गुकिइ छगू सत्य प्रतिपादन जुयाच्वंगु दु । छगू यथार्थया धकिं उलातःगु दु । थन थाय्लाक व भिक्षुया किपा लुमंसे वल । गुम्हेस्यां गुँइ गयाः गुँया च्वकाय् खनेदयाच्वंगु सुँपाय् छकुचा स्वयाः विचारमग्न जुयाच्वनी । उकि हे गुम्वाया स्वरुप प्याहां वयाच्वनी । व हे कल्पनाय् भिक्षु लालकया आनन्द कयाच्वनी । झीसं स्थूल रुपं छुं खनी मखु । तर भिक्षुयात जक खनी गुम्हेस्यां स्वयाच्वंगु दु । यथार्थय् हाइकुया आत्मा थ्वहे प्वंगु थाय् खः, सम्भावना प्वंगु थाय् खः । थुकियात आत्मसात याये फूसा जक हाइकुया मर्म थुइ, अले हाइकुपाखे आनन्दया अनुभव याये फइ ।
थुगु हाइकुया दकले लिपायाःगु झ्वः छकः स्वये व खः ओजन गुइ । हाइजिनं थन सूक्ष्मकथं थःगु मूखँयात उद्बोधन यानातःगु दु । थौं विश्वया पर्यावरण गुकथं हिलाच्वंगु प्रभावयात ब्वयातःगु दु । हाइकु छपु ब्वनेबलय् छपा किपा झीगु न्ह्यःने दंवइ । थुकथं हाइकु चित्रात्मक जुयाच्वंगु दु । भाषायात विचाः यायेबलय् भाषां ओजता ग्रहण यायेत स्वयाच्वंगु खनेदु । शिल्प नं सूक्ष्मकथं परिमार्जनया लँय् न्ह्यानाच्वंगु आभास ब्यू । हाइकुलय् कल्पना गुलि ख्वातुया वनी उलि हे बांलाइ । थुगु हाइकु प्रतीकात्मक जुयाः मच्वं धाये थाकु ।
किपा : अनिक शाक्य
ने.सं. ११२८ थिंलाथ्व यःमरि पुन्हि सोमवाः
Related Stories
हाइकुया तत्व व नेवाः हाइजिनपिं पृष्ठभूमिMore Stories Like this
हाइकुया सैद्धान्तिक ख्यलय् तिबः हाइकुया तत्व व नेवाः हाइजिनपिं पृष्ठभूमि ग्लेमरस तीज नयेगु मखुला कागति अचार? ह्यापी फ्रेन्डशीप डे!
