लाकां

श्रीलक्ष्मी श्रेष्ठ

जि छम्ह लाकां प्रेमी ! जितः मचां निसें लाकां धालकि साप यः । थःत यःगु लाकां धायेवं न्याना मबिल धकाः मचा बलय् यक्व ख्वये नं । इलय् ब्यलय् नयेगु मनसें अनसन च्वना मांबायात तं क्यने नं । मांबाया तःतःपाःगु लाकांत न्ह्याना ज्या मछिंक पलाः छिना थुना चुइक दयेका जुइ नं ।

धात्थें ला जंगलि अवस्था त्वता विकसित रुपय् वसेंलि मनूतय्सं तुतिया म्हालासाला यायेत लाकां न्ह्याये सयेका हल । शुरु शुरुइ साधारण कथं तुतिया सुरक्षा याये सयेकुपिं मनूतय्सं लिपा बुलुहुं बुलुहुं बांलाक, बल्लाक, सेल्लाक थी थी डिजाइनया लाकांत सुयाः न्ह्याये सयेका हल । संसारय् दक्कले न्हापां दयेकुगु वस्तुत मध्ये लाकां नं छगू खः । मनूत व्यवस्थित कथं च्वने सयेका हसेंलि चिनियाँ इजिप्तसियनं सुया लाकां दयेका छ्यलेगु यात । पश्चिमि समाजय् नं क्रिश्चियन इरा शुरु जुये स्वया १२०० दं न्ह्यो हे पौराणिक इजिप्तसियनतय्सं सान्डल लाकां चलन चल्ति हये धुंकल । रोमन व ग्रिक तयसं उबले हे ज्यामितय्त व उच्च घरानियातय्त निगू कथंया सुं वा गंगु घाँय्या लाकां छ्यले धुंकल । ग्रिकतय् द्यः हेरमसं सान्डल लाकां न्ह्याना तःगुलिं नं लाकांया इतिहास यक्व पुलां धकाः प्रमाणित या । तुति त्वपुगु लाकांयात सान्डल स्टाइलय् दयेका चर्चाय् हःम्ह नं छम्ह इजिप्तसियन खः । १८ रौं शताब्दि लाकां दयेका चलन चल्ति हःबलय् जव व देपा मपाः । निपां अज्यागु तुं हे खः ।

न्हापा न्हापा लाकां चलन चल्तिइ वसां जुजु, महाराज, ऋषिमुनित थें जाःपिं तःतःधंपिसं बाहेक जनता जनार्दनं न्ह्याये मज्यू । सकसिनं न्ह्याये मज्यूगु जुया हे जुइमाः न्हापा न्हापा थौं कन्हे स्वया अप्वः लाकांया महत्व दु । रामायण बाखँनय् भरतया मां कैकेयी थः भाःत दशरथ महाराजयात ल्हातिइ कयाः न्ह्यथूया काय् (न्ह्यस काय्) रामयात वनवास छ्वया थः काय् भरतयात जुजु यायेत स्वल । तर भरतं राम वनवासं लिहां मवतल्ले रामया खराउ सिंहासनय् तयाः पुजा याना थः जुजु मजुसे राम जुजुया कार्यकारी जक जुया सत्ता चले याना थःगु आर्दश व भातृस्नेह ब्वयाः रामया खराउया महत्व अप्वयेका बिल । अथे हे बाइबलय् नं लाकांया चर्चा याना तःगु बाखँत दु । चिरमांया जालय् दुःखसिया च्वँम्ह सिन्ड्रेलाया लाकांया बारे लोक बाखँ संसारय् न्यं । फ्रान्सयाम्ह छम्ह च्वमिं च्वःगु “पुस इन बुट्स” वा बुटय् भौचा व मेमेगु नं यक्व लाकांया बारे चर्चित बाखँत दु ।

लाकांया महत्व सिया हे जुइमाः जिमि बांनं जितः दच्छिइ छकः मोहनी बलय् ल्हाः ज्वना न्हूसतकय् च्वंगु बाता पसलय् ब्वना यंका दि । जिं बाँलागु, सेल्लागु, मल्यो तले लाकांया बारे ब्याख्या याना जितः ल्ययेका तयादि । जिं ल्ययागु लाकां बायात चित्त बुझे जुलकि मेचय् फ्यतुका जिगु तुति ज्वना न्ह्याकास्वया दि । साइज मिले जूगु जुलकि लाकां न्ह्याकाः इरुथिरु याना पलाः छिका जिं पलाः छ्यूगु बांनं बाँलाक स्वया च्वना दि । अले तुति मस्यासा जिल धकाः जिं ल्ययागु लाकां न्याना बिया दि । तर जिं दँय्दसं मोहनी बलय् ल्ययेगु छगू हे कथंया लाकां जुइ । छचाखेरं ग्वालि, पालि त्वपूगु, हिल मदुगु, हाकुगु रंगया तर पिचूगु । भतिचा तःधि जुयाः वलिसे दक्वं अज्यागु हे जुसां गबलें गबलें तुयूगु नं ल्यये नं । लाकां ज्वना लँ दुछिं लय्लय् ताया छेँय् वयेगु । बाँलागु वसःयात ल्वयेक बाँलागु लाकां न्ह्याना पाजु, पाजुबाज्या पिन्थाय् व उखेंथुखें नखत्याः वने बलय् जिगु फुँइ हे छगू जुइगु ।

हानं पाहाँचर्‍हे वलकि वा वइबलय्, तानो बलय् न्ह्यायेत ज्यूगु लाकां खँ ला धकाः मांयात हेयेकेगु । मां थः पसः मजुइम्ह जुया मेपिं पासा छ्वया सां जितः यःगु लाकां न्याके छ्वया दि । दच्छिइ निजू लाकामं जक ला जितः गाइगु मखु । तलय् कुने जुइत चप्पल, स्कूलय् वनेत व म्हितेत तिनसुज, चिकुलां कोथाय् न्ह्यायेत उन वा कापःया लाकां जितः मदयेक मगाः । मांबायात धयाः न्याका कायेगुलिं मगाना न्यागः, झिगः या यां धेबा मुनाः नं जिं यक्व हे लाकांत न्याना न्ह्याये नं । थ्व मचां निसेंया लाकांया सकसक आ बाज्यः वन नं तंगु मखुनि ।

थ्व जिगु जक मखु आखिर लाकांया इच्छा सकसियां अथे हे जुइमाः । मनूतय्सं यक्व इच्छा याइगुलिं यक्व लाकां पसलय् यक्व कथंया लाकांत न्याये दुगु जुइमाः ।जनावरया छ्यंगु पाता तुतिइ हिना, सिपाताय् पतिं काकेत सिं छत्वाचा ताना खराउ दयेका, सियागु हे बाँलाक लाकां दयेका, वा लयाः पाना गंकाः सु दयेके ससेंलि सुया लाकां, कपाय्या कापः थाय् ससेंलि कापःया लाकां ल्हातं सुया न्ह्याना जुइपिसं लिपा जुबलय् वसः थें कलघरं सुया, गमं बल्लाक तिका, नकिं ताना हरेक तरिका छ्यला लाकां न्ह्याये सयेकल । मनूतय्सं विकास या यां छगू कथंया जक मखु माः बलय् माः कथंया लाकांत नं न्ह्याये सयेकल । पिने पिहाँ वनेगु, क्यबय्, बुँइ ज्या यायेगु, छेँय् दुने न्ह्यायेगु, मचा बुइ बलय् मिसापिसं न्ह्याइगु लाकां, चिकुलां न्ह्याइगु, बरखां न्ह्याइगु, वा वइ बलय् न्ह्याइगु, निभाः त्वया तांन्वइ बलय् न्ह्याइगु थी थी कथंया यक्व हे लाकांत दयेका न्ह्याये सयेकल । उलि जक मखु चिधि जूसा तधिकेत हिल दुगु लाकां, मिसातय् तुति तप्पा जुलकि अल्छिन जुइ, बाँमलाइ धकाः न्हापा न्हापा चीनय् मचां निसें कसेजुइक, तुतिइ घाः घाः जुइक तुति चिपाकेगुया निंतिं न्ह्याकिगु नँया लाकां, फेशनया लाकां, अक्यूपन्चरया लाकां, थी थी कथंया कासात म्हितेगु लाकां, प्याखँ ल्हुइगु लाकां, बालेत डान्स यायेगु लाकां, साल्सा डान्स यायेगु लाकां, ल्यासेल्याय्म्ह लाकां, बुढाबुढी लाकां, अस्पतालय् न्ह्याइगु लाकां । फुटबल (सकर), भलिबल, बास्केट बल, टेनिस बल, हक्कि बल आदि थी थी कथंया बलत म्हितिगु यक्व हे
लाकांत नं दु । हानं घाँसय् व फिसलय् फुटबल म्हितिगु निगू कथंया हे लाकांत दु । स्केटिङ्ग च्वापुइ म्हितिगु जुयाः उगु हे कथंया लाकां दुसा हिमाल गइबलय् न्ह्याइगु मेगु हे कथंया लाकां दु । समुन्द्रय् वा यक्व लः दुथाय् धलं ब्वाना ज्या याइ बलय् मनूतय्सं हँय्चिया तुति थें जाःगु लाकां न्ह्याइ । गोल्फ व मेमेगु तताःजि कासात दु थें लाकांत नं यक्व हे कथंया छ्यलिगु चलन दु । लाकांत जक स्व स्वं वंसा अहो ! छु जक लाकां धयां साध्य हे मजुइ धुंकल । आ जुजुं जुजुं म्याराथुन ब्वाये वनिपिन्त यक्व ब्वाँय् वना संसार प्रसिद्ध जुइम्ह कासामियात न्हाप लाःसा लुँया लाकां सिरपा बिइगु जुइ धुंकल ।

आखिर लाकां छु खः ? काचाक्क स्वये बलय् सकसियां तुतिया म्हालासालाया नितिं न्ह्याइगु छगू साधारण वस्तु खः । तर थुकियात देश खः, धरतिया प्रतिरुप खः धकाः धायेगु नं याः । नेवाः जुजु जयप्रकाश मल्ल सी त्ययेका ख्वपं आर्यघाट हल हँ । वयागु वीरत्व खना पृथ्वी नारायण शाह तसकं प्रभावित जुया कदर याना सी न्ह्यः छं छु फ्वने धकाः न्यन हँ । जयप्रकाश मल्लं नं फ्वना जक काये दइगु जूसा “छं जालझेल याना त्याका काःगु थःत दक्कले यःगु थःगु हे दे लित काये” धकाः मतिइ तयाः कुसा छपाः, तपुलि छगः व लाकां छजू फ्वन हँ । अले ला फुइफाँय् याम्ह धुर्तम्ह पृथ्वी नारायण शाहया छु याये छु धाये जुया “आ ला मखु जि छय्या पालाय् बी धकाः बचं बिल हँ । उकिं पृथ्वी नारायण शाहया छय् रणबहादुर शाहयात जय प्रकाश मल्लया पुनर्जन्म खः धकाः धाइगु नं किवदन्ती दु ।

दुपिं मनूतय् ला बाँ बाँलागु लाकातं हिला हिला न्ह्याना जुइ । तर मदुपिन्त धाःसा साप मार्कानी । दुपिसं ब्वइ , मदुपिनि नुग ख्वइ । अले इमिसं मखंक कया सां न्ह्यायेगु स्वइ । उकिं लाकां न्ह्याये थाय् न्ह्याये सयेकेमाः । त्वःते थाय् त्वःते सयेकेमाः । अथे याये मसलकि झी असभ्य जुइ । यूरोप अमेरिकाय् पिने न्ह्याना जुइगु लाकां छेँय् नं न्ह्याथासं न्ह्यायेगु चलन दु । तर जापानीतय् व झी नेवाःतय् पिने न्ह्यायेगु पिने हे जक, छेँय् न्ह्यायेगु छेँय् जक, कोथाय् न्ह्यायेगु कोथाय् जक वा दुने न्ह्यायेगु दुने हे जक यायेगु चलन दु । थ्व छेँया सुचुकुचु, स्वस्थ्य वातावरण सृजना यायेत व अप्वः सभ्यपिं धकाः प्रमाणित यायेत चले यानातःगु चलन खः । लाकां न्ह्याना न्ह्याथासं वने ज्यूपिं यूरोपियन, अमेरिकनतय् नं गनं गनं चर्चय् लाकां न्ह्याये मज्यू । झी द्यःके वना द्यः भाग्य यायेत, पुजाआजाया ज्या यायेत, छुं शुद्धगु ज्या खँ यायेत लाकां न्ह्याये मज्यू । हिन्दुतय् रामायण, महाभारत, सप्ताह, भागवत गीता, सत्यनारायण, स्वस्थानी धलं दनिथाय्, होम यायेथाय् व धर्मकर्मया ज्याय् लाकां मन्ह्यासें याइ थें बौद्ध मार्गीतय् नं बिहारय् , धलं दनि थाय्, चिभाः थाइथाय् गन नं लाकां न्ह्याये मज्यू । अथे हे मुस्मातय् मस्जिदय्, जुवेसतय् सकसियां प्रार्थना यायेत लाकां त्वःतेमाः । पूर्वीय
समाजय् अप्वसिया लाकां थिलकि हे ल्हाः सिलेमाः धाइगु चलन दुसा पश्चिमी समाजय् नं थज्यागु नातिकुति कथं मकासें स्वस्थसफा यायेत सां ल्हा सिलेमा धयागु दु ।

मनूतय् दनेवं पल्टे जुया च्वंगु लाकां खंसा अल्छिन लगे जुल धकाः धाइगु, छेंय् नं पिहाँ वने त्ययेका लाकां फातापुला च्वंगु स्वयाः वनेमाःसा थौं दिं बाँलाइ मखुत धकाः अन्धविश्वासितयसं धाइगु व तसकं तँ पिहाँ वलकि लाकामं दाइगु वा लाकामं कयेकिगु चलन नं आ तक हे मतंनि । अमेरिकाया भूतपूर्व राष्ट्रपति जर्ज बुसयात इराक भम्रणय् वं बलय् अमेरिकां इराकय् याना च्वंगु हस्तक्षेपं तंम्वपिं जनताया प्रतिनिधित्व याना छम्ह मनूनं बुसया पत्रकार सम्मेलन याना च्वं बलय् वया ख्वालय् ताके याना लाकामं कयेका हःगु खँ नं लुमंके बहजु । तर नेदरलन्दय् ५ डिसेम्बर सेन्ताक्लास डे (मचा नखः) हनेगु झवलय् तःन्हु न्ह्यो निसें मचातय्त छेंय् छेंय मस्तय्गु कोथाया लुखां पिने थःथःगु लाकामय् गाजर तयाः तःसा सेन्तक्लासं गयाः वइम्ह सलः गाजर लय्ताना नइ अले छिमिगु लाकामय् सेन्ताक्लासं देछा (उपहार) तयाः वनि धकाः बाखँ कना अथेहे याका तइसा स्कूलय् नं नखःया तन्हु न्ह्यो निसें चिचिधिकपिं मस्तय्त व हे बाखँ कनाः थःथःगु ब्वने कोथाय् लाकांया झवः तयेका तइ अले मांबौपिसं मस्तय्सं मसिक देछा थःमस्तय्गु लाकामय् तयेका मस्त लय्तायेकिगु नं चलन दु ।

ब्यायामशालाय्, कथक, चर्या छु नं कथंया प्याखँ ल्हुइगु स्यनि थाय्, स्पोर्ट हलय् व मेमेथाय् नं लाकां त्वःतेमाः । थथे लाकां त्वःते बलय् लाकां तनिगु यक्व सम्भावना दु मनूतय् भ्वय् वनां लाकां तन, द्यःके वना लाकां तन, स्पोर्ट क्लबय् लाकां तन धकाः धाइगु बरोबर न्यने नं । धाये ला मज्यू मचां निसें आतक बाज्य वने धुंका नं जिं गबलें लाकां तंकेमनं । लाकां तन धकाः ख्वया जुइगु, लाकां तन धकाः ल्वाना जुइगु नं यक्व खं । तर जि धाःसा लाकां तंका लुं लुं ख्वया जुइगु व ल्वाना जुइ नं मनं । पुजाआजाया ज्याय् अले २०३३ पौष ११ गते मां व २०३७ माघ ९ गते बा मदु बलय् सन्तानं याये माःगु क्रियाकर्म, श्राद्ध आदि दक्वं ज्या खँ याना बलय् बाहेक मेबलय् गबलें नं लाकां मदयेक पातापातां जुइ मनं । सेप्टेम्बर २६, २००२ कुन्हु जिम्ह भाजुया पि. एच. डि. सिधयेकु खुन्हु ज्याझवः सिधयेका युनिभर्सिटिं जिपिं च्वनेथाय् तक पला हे छि मफया लाकां ल्हातं ज्वना न्यासि वयागु धाःसा जितः गबलें लोमंनिगु घटना खः । तर थःगु शरिरया लागि गबलें घाँसय्, गबलें फिसलय् लाकां मदयेक बरोबर इरुथिरु जुये नं ।

र्सार्वजानिक थासय् म्हस्यूपिं, म्हमस्यूपिं मुनिगुलिं लाकां तनिगु धइगु छुं अस्वाभिक खँ मखु । तर भ्वजय् वयेगु धालकि मनूत दसां, मदुसां करपिनिगु न्यये कयासां थातबात नक्सां तिया बाँलागु लाकां न्ह्याना वइ । दनाः नये थाय्, टेबुलय् फ्यतुना नये थाय् लाकां त्वये म्वालिगुलिं याउँसे च्वं । तर सुकुलिइ झवः छुना नये माःथाय् जुलकि लाकां न्ह्यानातुं मुलिपतिइ थ्याये मजिल, पुतुं च्वने मजिल, थःत ज्या छिंके माल धायेवं तुति उखेंथुखें चकंके नं मजिल । न्ह्याथेसां लाकां त्वयाः फ्यतुये माल । थथे जुइगुलिं अप्वसिया थः च्वने थाय् ल्यूनेसं लाकां त्वयाः झवः छुइ । थुवाः नापं दइगुलिं काचाक्क सुनानं लाकां खुया काये छालि मखु । अज्यापिनि लाकां तनि मखु । थःगु हे ल्यूने झवः छुपिं लिसें बाहेक मेपिगु लाकां नाप थःगु लाकां दापा जुइगु सम्भावना नं म्ह जक हे जुइ । थज्यापिसं लाकां मदयेक छपलाः हे छि मालि मखु । तर थःगु लाकां गन थाय् तयाः धइगु लोमंकिपिं पाहाँतय् धाःसा न्ह्याबलें अलमल । अज्यापिनि लाकां याउँक तने यः । भ्वाथःगु लाकां लिसें न्हूगु लाकां दापा जुइ यः । तपागु व चिपागु लाकां हिलाबुला नं जुइयः । थथे जुइबलय् सामान्य मनूतय् जूसा खँ नं सामान्य हे जुइ । तर तःधंपिं, सःस्यूपिं, महानपिं, सकसियां म्हस्यूपिनि लाकां तन धाःसा वय्कपिनि नांया ल्यू ल्यू लाकां तंगु खँ नं याकनं सकभनं बय्बय् जुइ । छगू तःधंगु चर्चाया विषय जुइ । जिगु अनुभवया खँ ल्हायेगु खःसा जि थःगु हे इहिपा बलय् लाकां तंगु छगू तःधंगु घटना जुल । व नं चिधंम्ह, साधारणम्ह मनूया मखु, तःधंम्ह असाधारणम्ह मनूया ।

भ्वय् जुइगु छेँय् गःगः जुया हलचल अले अलमल जुइगु ला स्वभाविक हे जुल । भ्वय् वइ बलय् सकसियां फयांफक्व बाँलाका चत्त च्वंक, झः झः धायेका वइगु संसारया चले जूगु चलन खः । सन १९८७ फेब्रवरी १४ खुन्हु जिगु इहिपाया
भ्वय् । पिने गनं थाय् कयाः भ्वय् या वनेत ज्याछिनि थें ख्वाः मवल । उकिं छिं छिं थें याना सिधयेकेगु हिसाबं थःगु छेँ व नापंच्वंगु पाजुया काय्या छेँ स्वाका भ्वय् याना । मनू यक्व दइ मखु जुइ धकाः बिचाः यानागु पासापिं, थःथिति,
जःलाखःला, म्हस्यूपिं सकलें याना स्वसलं मयाक पाहाँत खा वल । पाजुया काय् स्वयम्भु दाइया छेँय् छखां बालं बियाःतःगु । जि नं याकचित भुतू कोथा छकू व देनेगु कोथा छकू ल्यंका दक्वं बालं बिया तयागु । न्ह्यागुसां छन्हुया लागि ला खःनि धकाः स्वयम्भु दाइया छेँय् कुनें निसें तलय् तक भ्वय् वपिन्त बालं च्वंपिन्थाय् कोथाय् तयाः । जिगु छेँय् क्यबं निसें बइगलय् तक तयाः भ्वय् नकाः । जि भम्चा जुया स्वयम्भु दाइया छेँय् छेलिइ कोथाय् फ्यतुना च्वना । तर थाहाँ क्वाहाँ जुयाः भ्वय् नये माःगु जुया पाहाँतय्त चकंक च्वनेत धाःसा थाय् मगात ।

लसताया भ्वय् । हालहुल । ख्याः सः, न्हिला सः थ्वया च्वंगु दु । सकलें जितः छेलिइ क्वसः बिया छझाः ज्या छिं छिं थें च्वना उगुंथुगुं खँ ल्हाना न्ह्याइपु छ्याइ । अप्वःसिया जि भम्चा जुया च्वं च्वनाथाय् छेलिइ लाकां त्वःता थाय्
खालि जुलकि भ्वय् नयेत थाहाँ वनि । नये सिधलकि लिहाँ वनेत लाकां न्ह्या वइ । भतिचा जि लिसें खँ ल्हाना बिदा कयाः वनी । याकः मिसाया भ्वय् ! अयनं सुइतं छुं जुल, सुयां छुं तन, भ्वय् बाँमलात, मसात धाःगु छुं हे न्यने म्वायेक खुरुखुरुं भ्वय् न्ह्यात । तर थाहाँ क्वाहाँ जुयाः तयाः नकाः जुइमाःगुलिं सुवाःतय्त थाकुगु व सकसियां छथासं चकंक च्वना नये मखंगु खँ धाःसा भचा गाइगुँइ न्यने दुसां सकलें न नं लिहाँ वन । राजनीतिज्ञ गौरीभक्त प्रधान व वयकःया जहान मय्जु इन्दिरा प्रधान नं इलय् थ्यंक झाल । लाकां त्वःता जि लिसें फ्यतुना छझाः खँ ल्हाना दिल । थाय् दत धायेवं भपियेत थाहाँ झाल । हानं उगु ई या राष्ट्रिय पंचायत सांसद पद्यरत्न तुलाधरजु थ्यंक झाल । अनसं लाकां त्वःता छझाः जि लिसे खँ ल्हाना दिल । भतिचा जायेका वयकः नं भपियेत थाहाँ झाल । भपिये सिधयेका सकलें थें बिदा कायेत जिथाय् छकः नाप ला झाल । गौरीभक्तजुया लाकां तन धकाः माला जुयागु ला थन सका लानाच्वन खनि धकाः लय्ताना दिल । व हे जोडागु मेगु नं लाकांत दया थःगु स

Related Stories

ताः आयु [बाखं]

More Stories Like this

थथे नं जुइयः [ ध्याचु ]
गधा [ ध्याचु ]
जः